Enactivism and embodied cognition: from perception to ontology

Celem kursu jest wprowadzenie do debaty toczącej się w dziedzinie filozoficznych podstaw kognitywistyki pomiędzy reprezentacjonizmem a enaktywizmem (poznaniem ucieleśnionym) i ujęcie jej z perspektywy ontologii/metafizyki. W szczególności będzie nas interesowała kategoria ‘poznawczego ustanowienia świata’ (enactment of a world). Jej filozoficzne znaczenie jest bowiem w literaturze przedmiotu omówione dalece niewystarczająco. W tym zakresie kurs ma ambicje twórcze.

Filozoficzne podstawy kognitywistyki to dziedzina namysłu filozoficznego, która bada najbardziej podstawowe pojęcia ujmujące relację poznawczą. Zawiera w sobie m.in. filozofię percepcji i umysłu wraz z fragmentami filozofii biologii. Jest również blisko powiązana z ontologią ogólną i metafizyką (ontologią świata realnego). Każde ujęcie procesu poznawczego musi bowiem coś rozstrzygnąć na temat natury podmiotu poznającego oraz natury poznawanego świata.

Zdaniem niektórych filozofów i kognitywistów jesteśmy świadkami zmiany paradygmatów. Stary paradygmat reprezentacjonistyczny, opierający się na idei fizycznej maszyny obliczeniowej (w istocie sięgający dalej, w zasadzie do czasów Kartezjusza) jest zastępowany przez paradygmat enaktywistyczny, tj. idee aktywnego, ucieleśnionego i rozszerzonego umysłu.

Enaktywizm jest złożonym kompleksem teorii, argumentujących, z grubsza, że umysł nie może być rozumiany jedynie jako wytwór aktywności mózgu, lecz musi być wzięty wraz ze środowiskiem, w którym ewoluuje i działa. Jako taki, umysł jest częścią/wytworem całego działającego w środowisku organizmu.

Kluczową i potencjalnie przełomową ideą w sercu enaktywizmu jest to, co Francisco Varela określił jako ‘enactment of a world.’ Chodzi o to, że w rezultacie procesu poznawczego nie powstaje jedynie odpowiednik mentalny zewnętrznego środowiska, lecz ustanawiane jest samo to środowisko. Stąd niektóry komentatorzy mówią o ‘idealistycznej podbudowie’ enaktywizmu w ujęciu Vareli. Pokażemy, że to zupełne nieporozumienie. Aby jednak zyskać jasność w tej sprawie trzeba odczytać owo ‘poznawcze ustanawianie świata’ na szerszym tle ontologii i metafizyki Zachodu – czego w zasadzie nikt nie robi. Będziemy więc sięgać z jednej strony do takich autorów jak Varela, Evan Thompson i Ezequiel Di Paolo, z drugiej strony do Platona, Arystotelesa, Kartezjusza i Leibniza.

Będziemy skupiać się m.in. na następujących zagadnieniach:

1. Źródła reprezentacjonizmu: Kartezjusz – Empiryzm – Kant – Program Hilberta, obliczeniowa teoria umysłu (McCulloch, Pitts i inni) – reprezentacyjna teoria umysłu (Fodor, Dretske i inni);

2. Tradycyjne alternatywy w stosunku do reprezentacjonizmu: Husserl – Merleau-Ponty – Gibson, także Wittgenstein;

3. Varela i enaktywizm

4. Enactment jako pojęcie metafizyczne

5. Ontologia ‘ustanawiania świata’ – możliwe podejścia.

Przykładowe pozycje, z których będę korzystać (tylko wybrane fragmenty będą obowiązkowe):

Chemero, A. (2009). Radical embodied cognitive science. Cambridge, MA: The MIT Press.

De Jesus, P. (2015). Autopoietic enactivism, phenomenology and the deep continuity between life and mind, Phenomenology and the Cognitive Sciences 15: 265 – 289.

Di Paolo, E., Buhrman, T., & Barandiaran, X. (2017). Sensorimotor Life: An Enactive Proposal. Oxford University Press.

Dretske, F. (1995). Naturalizing mind, Cambridge MA: MIT Press.

Fine K. (2012b) What is metaphysics? In: Tahko E. T. (ed.) Contemporary Aristotelian metaphysics. Cambridge University Press, Cambridge.

Gallagher, S. (2009). Philosophical antecedents to situated cognition. In Robbins, P. and Aydede, M. (eds). Cambridge Handbook of Situated Cognition. Cambridge: Cambridge University Press: 35 – 53

Gibson, J. J. (1979). The ecological approach to visual perception, Boston: Houghton Mifflin.

Godfrey-Smith, P. (2016a). Individuality, Subjectivity, and Minimal Cognition. Biology and Philosophy 31 (6):775-796.

Kahn, Ch. H. (2009) Why Existence Does Not Emerge as a Distinct Concept in Greek Philosophy, In Ch. H. Kahn, Essays on Being. Oxford: Oxford University Press, pp 62 – 74

Lowe, E. J. (1999) The Possibility of Metaphysics. Substance, Identity, and Time. Oxford: Oxford University Press

Milkowski, M. (2015) Computational Mind, Cambridge MA: MIT Press.

Perzanowski J. (1990) Ontologies and Ontologics. In: Żarnecka-Biały E. (ed.) Logic counts. Kluwer, Dordrecht: 23–42.

Ramsey, W. (2007) Representation Reconsidered, Cambridge: Cambridge University Press

Smith, B., & Varzi, A. (1999). The Niche. Noûs, 33(2), 214–238.

Thompson, E. (2007). Mind in Life. Biology, Phenomenology, and the Sciences of Mind, Cambridge MA: Harvard University Press.

Varela, F., Thompson, E. & Rosch, E. (1991). The embodied mind: Cognitive science and human experience, Cambridge MA: MIT Press.

Werner, K. (2018) Enactment and Construction of the Cognitive Niche, Synthese, DOI: 10.1007/s11229-018-1756-1

Nabyta wiedza:

- student orientuje się w podstawowych pojęciach z zakresu filozoficznych podstaw kognitywistyki

- student potrafi wskazać najważniejsze spośród toczących się dziś debat we wskazanej dziedzinie.

-student potrafi powiązać podstawowe pojęcia z zakresu enaktywizmu z wybranymi zagadnieniami z zakresu ontologii i metafizyki.

Nabyte umiejętności:

- student będzie zdolny dojrzeć związek między namysłem teoretycznym a dziedzinami empirycznymi w obrębie kognitywistyki

- student będzie zdolny samodzielnie dojrzeć związek między różnymi dziedzinami namysłu wewnątrz filozofii – także tymi, które aktualnie nie mają jeszcze oparcia w literaturze.

Nabyte kompetencje społeczne:

- student będzie zdolny do sformułowania i uargumentowania zrębu własnego poglądu w odniesieniu do omawianych na zajęciach spraw

Zaliczenie na podstawie: aktywnego udziału, dwóch krótkich prac pisemnych oraz kończącej kurs rozmowy na temat tych prac.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2