Essentialism: from realism to conceptual engineering

Podczas zajęć omówimy związki pomiędzy założeniami esencjalizmu filozoficznego a celami inżynierii pojęciowej. W szczególności przeanalizujemy różnice między realistycznymi oraz antyrealistycznymi stanowiskami wobec esencjalizmu, które postulują przyjęcie metodologii inżynierii pojęciowej do badań metafizycznych (m.in. normatywizm modalny (Amie Thomasson i Theodore Locke, konferralizm (Ásta), oraz neo-arystotelesowską metafizykę feministyczną (Asya Passinsky)).

Przedmiot będzie poświęcony związkom pomiędzy dwoma wpływowymi stanowiskami we współczesnej filozofii analitycznej: esencjalizmem oraz inżynierią pojęciową.

W ostatnich latach zarówno na polu metodologii filozofii, metafizyki, epistemologii modalności, jak i filozofii nauki można odnotować wzrost zainteresowania stanowiskami esencjalistycznymi. Zgodnie z esencjalizmem przedmioty posiadają zestaw cech istotnych, a więc takich, które decydują o tym, że dany przedmiot jest właśnie tym, a nie innym przedmiotem. Co charakterystyczne, przynajmniej część esencjalistów utożsamiających się z tradycją artystotelesowską (m.in. Kit Fine, Jonathan Lowe czy Tuomas Tahko) argumentują, że własności istotne nie mogą być utożsamione z własnościami, które przysługują danemu przedmiotowi z konieczności, ponieważ te pierwsze stanowią jedynie podzbiór tych drugich. Zwolennicy tego stanowiska wskazują, że wiedza modalna, a więc wiedza o tym co możliwe, a co konieczne jest ugruntowana w wiedzy dotyczącej istoty przedmiotów.

Jednocześnie na polu metodologii filozofii w ostatnich 10 latach wielki rozwój przeżywa inżynieria pojęciowa. Stanowisko to jest zwykle przeciwstawiane analizie pojęciowej. Celem analizy pojęciowej jest bowiem ustalanie znaczeń pojęć, przy czym proces ten ma tu charakter deskryptywny, a więc ustalanie tych znaczeń jest rozumiane jako odkrywanie już ustalonych znaczeń. W opozycji do deskryptywnego charakteru analizy pojęciowej, inżynieria pojęciowa proponuje zaś podejście normatywne, zgodnie z którym głównym celem filozofii jest (i powinno być) rozwiązywanie metajęzykowych sporów poprzez poszukiwanie racji na rzecz regulacji i rewizji zastanych pojęć, a zdaniem niektórych przedstawicieli tego ruchu, także wprowadzanie tych rewizji w praktyce.

W ostatnich latach przybywa zwolenników esencjalizmu, którzy starają się pogodzić jego metafizyczne założenia z normatywnymi i rewizjonistycznymi celami inżynierii pojęciowej. W trakcie zajęć postaramy się poznać główne założenia obu tych stanowisk i ocenić, na ile ich powiązanie jest możliwe i korzystne.

W ramach zajęć zapoznamy się z głównymi metafizycznymi założeniami esencjalizmu zarówno w jego realistycznej (przede wszystkim neo-arystotelesowskiej) jak i antyrealistycznej wersji. Przeanalizujemy wyjaśnienia dotyczące sposobu w jaki możemy nabyć wiedzę o istocie przedmiotów. Poznamy także główne założenia inżynierii pojęciowej. Wreszcie, omówimy stanowiska, które starają się połączyć pewne cechy esencjalizmu z celami inżynierii pojęciowej (w szczególności koncepcje modalnego normatywizmu (Amie Thomasson, Theodore Locke), konferralizmu (Ásta), czy neo-arystotelesowskiej metafizyki feministycznej (Asya Passinsky).

1. Fine, K. (1994). Essence and Modality: The Second Philosophical Perspectives Lecture. Philosophical Perspectives, 8: 1–16.

2. Lowe, E. J. (2008). Two Notions of Being: Entity and Essence. Royal Institute of Philosophy Supplement, 62, 23–48.

3. Lowe, E. J. (2012). What is the Source of our Knowledge of Modal Truths. Mind 121(484): 919–950.

4. Tahko, T. E. (2023). Possibility precedes actuality. Erkenntnis, 88(8), 3583-3603.

5. Sidelle, A. (1989). Necessity, essence, and individuation: A defense of conventionalism. Cornell University Press. (rozdziały: 1: Realism and Conventionalism, 2: How to Be a Modern-Day Conventionalist)

6. Isaac, M. G., Koch, S., & Nefdt, R. (2022). Conceptual engineering: A road map to practice. Philosophy Compass, 17(10).

7. Ásta (2013). Knowledge of essence: the conferralist story. Philosophical Studies, 166, 21-32.

8. Ásta. (2022). Can Conferralism Account for Systemic Racism?. The Southern Journal of Philosophy, 60, 21-36.

9. Passinsky, A. (2021). Finean feminist metaphysics. Inquiry, 64(9), 937-954.

10. Jago, M. (2023). Knowing what it is. Philosophical Studies, 1-16.

11. Locke, T., & Thomasson, A. (2023). Modal Knowledge and Modal Methodology. In: Epistemology of Modality and Philosophical Methodology (pp. 284-301). Routledge.

12. Locke, T. (2020). Metaphysical explanations for modal normativists. Metaphysics, 3(1), 33-54.

13. Thomasson, A (w druku). Rethinking Metaphysics. Oxford University Press. (rozdziały: 6. Metaphysics as conceptual engineering, 8. Reverse Engineering: Reevaluating old Metaphysical Problems, 9. Pragmatic Conceptual Engineering)

Lista lektur może ulec delikatnej zmianie w trakcie trwania roku akademickiego

Nabyta wiedza:

- student zna podstawowe pojęcia związane z tematyką esencjalizmu i inżynierii pojęciowej, potrafi się nimi posługiwać, zna terminologię w języku polskim i angielskim

- zna główne stanowiska esencjalistyczne oraz główne zagadnienia podejmowane w ramach dyskusji nad inżynierią pojęciową

- rozumie związki esencjalizmu i inżynierii pojęciowej z innymi dziedzinami filozofii, w tym z filozofią języka, ontologią, epistemologią i metodologią filozofii

Nabyte umiejętności:

- potrafi argumentować za wybranym stanowiskiem

- interpretować tekst filozoficzny, komentując i konfrontując tezy pochodzące z różnych tekstów

- wskazywać wady i błędy logiczne w przedstawionych argumentacjach

- ocenić wagę teoretyczną omawianych tekstów dla szerszych dyskusji filozoficznych

Nabyte kompetencje społeczne:

- potrafi formułować swoje stanowisko w sposób asertywny, bez wchodzenia w spór z adwersarzami

- potrafi wskazać i rozpoznać powiązania między koncepcjami filozoficznymi a innymi częściami życia społecznego

- potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role (referenta, kontrreferenta)

Ocena zostanie wystawiona na podstawie:

- przygotowania i wygłoszenia referatu (50% oceny),

- przygotowania koreferatu (25% oceny),

- aktywności na zajęciach (25% oceny),

Skala ocen:

5! (cel.) – 95% lub najlepsza osoba w grupie

5 (bdb.) – od 90%

4+ (db. plus) – od 80%

4 (db.) – od 75%

3+ (dst. plus) - od 65%

3 – (dst.) od 60%

2 – (ndst.) mniej niż 60%

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2