The Making and Changing of Constitution - Challenges and Experiences

W trakcie zajęć omówione zostaną problemy teoretyczne i

praktyczne wyzwania związane z procesem stanowienia i zmiany

konstytucji w demokracji konstytucyjnej, znaczenia konstytucji dla

demokratycznej wspólnoty politycznej, kryteriów przesądzających

o legitymizacji tego aktu, uprawnień do prawomocnego

stanowienia norm konstytucyjnych, statusu władzy konstytuującej

(ustrojodawczej), procesu stanowienia/zmiany konstytucji,

formalnych/materialnych ograniczeń tego procesu i ich

uzasadnienia w wartościach demokratycznych lub idei rządów

prawa. Wskazane problemy podjęte zostaną z perspektywy teorii i

filozofii prawa i filozofii polityki. Refleksji poddane zostaną

najnowsze doświadczenia w zakresie stanowienia lub zmiany

konstytucji w kręgu europejskiej kultury prawnej, a także

uwarunkowania i przyczyny sukcesów, jak i niepowodzeń w

stanowieniu norm konstytucyjnych. W kontekście porównawczym

osadzone zostaną także polskie doświadczenia z uchwaleniem i

zmianą konstytucji po 1989 r.

W ramach zajęć podjęte zostaną następujące zagadnienia:

1. Aksjologiczne podstawy zasady konstytucjonalizmu a wartości demokratyczne.

2. Rola konstytucji w demokratycznej wspólnocie politycznej. Warunki legitymizacji konstytucji.

3. Geneza pojęcia władzy konstytuującej: pouvoir constituant i pouvoir constitué w myśli J. E. Sieyèsa.

4. Liberalne i nieliberalne odczytania charakteru władzy ustrojodawczej – między teorią konstytucyjną C. Schmitta a H. Kelsena.

5. Rozróżnienie między pierwotną i wtórną władzą ustrojodawczą oraz jego ustrojowe konsekwencje: zmiana konstytucji a zmiany w konstytucji.

6. Formalna a nieformalna zmiana konstytucji. Koncepcja „momentu konstytucyjnego” Bruce’a Ackermana

7. Modele zmiany konstytucji – stanowienie i zmiana konstytucji w perspektywie porównawczej.

8. Rola postanowień niezmienialnych (klauzul wieczystych) w procesie zmiany konstytucji.

9. Zmiana konstytucji a tożsamość konstytucyjna państwa – zagadnienie domniemanych zakazów zmiany konstytucji. Problem niekonstytucyjnych poprawek do konstytucji.

10. Kontrola konstytucyjności procesu zmiany konstytucji

11. Rola instytucji demokracji bezpośredniej w procesie stanowienia lub zmiany konstytucji. Problem populizmu konstytucyjnego.

12. Analiza procesu uchwalenia konstytucji z 1997 r.

13. Najnowsze doświadczenia europejskich reform konstytucyjnych. Analiza procesu zmiany konstytucji w wybranych demokracjach konstytucyjnych.

14. Analiza dyskursu publicznego wokół projektów zmiany konstytucji w Polsce.

Literatura będzie przekazywana uczestnikom sukcesywnie, z odpowiednim wyprzedzeniem. W ramach literatury podstawowej dla omawianego zagadnienia wskazać można:

Ackerman B., We the People: Foundations, Harvard University Press 1991;

Alexander L., Constitutionalism. Philosophical Foundations, Cambridge University Press 2001;

Arendt H., O rewolucji, Czytelnik, Warszawa 2003;

Cern K., Jak rozumieć rolę konstytucji we współczesnym społeczeństwie demokratycznym?, Studia Prawno-Ekonomiczne 2016, t. 101;

Corrias L., Populism in a Constitutional Key: Constituent Power, Popular Sovereignty and Constitutional Identity, European Constitutional Law Review 2016, vol. 12;

Kaleta J. K., Władza konstytuująca jako przedmiot badań nauk prawnych, Filozofia Publiczna i Edukacja Demokratyczna 2018 nr 1;

Kaleta J. K., Ograniczenia władzy ustrojodawczej w demokracji konstytucyjnej, Państwo i Prawo 2018 nr 12;

Laughlin M., Walker N., The paradox of constitutionalism : constituent power and constitutional form, Oxford University Press 2007;

Loughlin M., The Concept of Constituent Power, European Journal of Political Theory 2014, vol. 13(2);

Negri A., Insurgencies. Constituent Power and the Modern State, University of Minnesota Press, Minneapolis–London 2009;

Rosanvallon P., Kontrdemokracja. Polityka w dobie nieufności, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej, Wrocław 2011;

Roznai Y., Unconstitutional constitutional amendments. The limits of amendment power, Oxford University Press, Oxford 2017;

Schmitt Carl, Nauka o konstytucji, Fundacja Świętego Mikołaja, Redakcja „Teologii Politycznej” Warszawa 2013;

Sieyès J.E., Czym jest stan trzeci? Esej o przywilejach, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2016;

Tamanaha B.Z., On the Rule of Law. History, Politics, Theory, Cambridge University Press 2004.

Po ukończeniu przedmiotu student zdobędzie następujące umiejętności:

W zakresie wiedzy:

- identyfikacja aksjologicznych fundamentów współczesnych demokracji konstytucyjnych;

- rola oraz warunki legitymizacji konstytucji w ustroju demokratycznym;

- identyfikacja formalnych i materialnych ograniczeń procesu stanowienia i zmiany konstytucji.

W zakresie umiejętności społecznych:

- dostrzeganie znaczenia problemu legitymizacji konstytucji dla funkcjonowania porządku prawnego;

- identyfikowanie konfliktu wartości leżących u podstaw przyjmowanych rozwiązań ustrojowych w zakresie stanowienia i zmiany konstytucji;

- zdolność do krytycznej analizy procesu zmiany konstytucji z punktu widzenia źródeł i granic jego uprawomocnienia;

- zdolność rozpoznania, jakie rodzaje argumentów są lub mogą być wykorzystane w sporach na temat warunków stanowienia norm konstytucyjnych, a także z jakich przekonań, założeń bądź presupozycji wynika sięgnięcie po określone racje w sporze;

- zdolność do racjonalnego argumentowania na rzecz własnego stanowiska w analizowanych sporach oraz odróżnienia własnych poglądów od konkurencyjnych stanowisk;

- świadomość znaczenia swojego udziału w dyskursie konstytucyjnym;

- świadomość odpowiedzialności za podnoszenie poziomu kultury prawnej i politycznej w zakresie spraw publicznych omawianych na zajęciach;

- dostrzeżenie wartości otwartej, krytycznej dyskusji wokół spraw publicznych.

Istotą prowadzonych zajęć jest odrzucenie wiedzy pamięciowej na rzecz zrozumienia problemów z zakresu filozofii prawa, nauki o państwie oraz prawa konstytucyjnego. Zasadniczym elementem zajęć będzie dyskusja wokół wybranych tekstów lub opracowań poświęconych problematyce stanowienia lub zmiany konstytucji. Teksty wybrane i udostępnione studentom będę wymagały samodzielnej i wnikliwej lektury oraz własnej interpretacji.

Przedmiotem oceny będzie umiejętność rekonstrukcji opisowych i normatywnych argumentów formułowanych przez zwolenników i przeciwników określonych poglądów oraz ufundowanych na nich rozwiązań instytucjonalnych, a także zdolność samodzielnego formułowania poglądów i precyzyjnego ich uzasadniania, podważania argumentów przeciwnych.

Zaliczenie na podstawie obecności (dopuszczalne dwie nieobecności w semestrze), aktywności na zajęciach oraz pracy pisemnej. Kryteria brane pod uwagę przy ocenie pracy: bibliografia, rzetelność naukowa, znajomość literatury przedmiotu, umiejętność formułowania problemów badawczych oraz dokonywania samodzielnej oceny materiałów źródłowych.