Archaeology and anthropology of time

Dlaczego godzina ma 60 minut? Od kiedy funkcjonuje tydzień 7-dniowy? Jaki ma związek zakonny porządek liturgiczny z powstaniem zegarów mechanicznych? Dlaczego 21 grudnia 2012 niektórzy oczekiwali końca Świata? Czy istnieją społeczeństwa „bez czasu”?

Na te i inne pytania przedstawione zostaną propozycje odpowiedzi na zajęciach, które są kontynuacją prowadzonego przez wiele lat przez Wykładowcę wykładu „Archeoastronomia, czyli dawna wiedza o niebie”. W obecnej, nowej formule, wlączono w większym stopniu zagadnienie koncepcji, rachuby i podziału czasu głównie w tzw społeczeństwach przedindustralnym, pokazane jednak zostaną także wybrane przykłady funkcjonujacych również we współczesnych społeczeństwach koncepcji w tym zakresie.

Zaprezentowane zostaną także podstawy metod związanych z prowadzeniem badań archeoastronomicznych, na przykładach takich jak Stonehenge czy kręgi kamienne z obszaru Pomorza.

Wykład ogólnouniwersytecki, podczas którego pokazane zostaną przykłady praktycznego wykorzystania systemów rachuby czasu oraz wiedzy o niebie w funkcjonowaniu wybranych społeczeństw pradziejowych, starożytnych, wczesnośredniowieczych i nowożytnych. Omówione zostaną m.in. następujące tematy:

1. Wprowadzenie czyli o różnicy między powitaniem „Dzień dobry” a „Na wieki wieków”.

2. Kalendarze w Paleolicie Górnym albo o fałszywości tezy, iż system rachuby czasu pojawia się wraz rolnictwem.

3. Czy Stonehenge, Newgrange i inne budowle megalityczne były obserwatoriami astronomicznymi?

4. Podatki i astrologiczne przepowiedne: rachuba czasu i wiedza astronomiczna w Starożytnej Mezopotamii

5. Wędrówka Słońca w Zaświaty: o wiedzy kalendarzowo-astronomicznej w Starożytnym Egipcie

6. Od „Prac i dni” Hezjoda do Mechanizmu z Antykithiry: grecka rewolucja w obrazie Nieba i rachubie czasu

7. Kalendarze, astrologia i polityka w Imperium Rzymskim

8. Geneza i przemiany współczesnego kalendarza albo: dlaczego tydzień ma 7 dni?

9. Astrologia, astronomia i zegary w Średniowiecznej i Renesansowej Europie.

10. Buchalteria Nieba: uwagi o astronomii w Starożytnych Chinach

11. Obraz Nieba i kalendarze w Nowym Świecie: Majowie, Aztekowie i Inkowie

12. Wiedza o Niebie u Celtów, Germanów i Słowian oraz jej przeżytki we współczesnym folklorze

Literatura obowiązkowa:

1) Aveni, Anthony F (tłum. Jacek Bieroń) Schody do gwiazd: obserwacje nieba w trzech wielkich starożytnych kulturach. Poznań: Wydaw. Zysk i S-ka, 2002,

2) Krupp, Edwin C. Obserwatorzy nieba, szamani i królowie. Astronomia i archeologia mocy Warszawa: Prószyński i S-ka 2001

3) Tomiccy Joanna i Ryszard Drzewo życia. Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.

Literatura rozszerzona:

1) Aveni, A. F., S. L. Gibbs, i H. Hartung. „The Caracol Tower at Chichen Itza: An Ancient Astronomical Observatory?” Science 188, nr 4192 (6 czerwiec 1975): 977–85. https://doi.org/10.1126/science.188.4192.977,

2) Bersanelli, Marco, Wielki spektakl na niebie: osiem wizji wszechświata od starożytności do naszych czasów. Kraków: Copernicus Center Press, 2020,

3) Iwaniszewski, Stanisław, Archeoastronomia Przeszłość społeczna: próba konceptualizacji. red. Tabaczyński, Stanisław i in. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2012, strony 344-352. http://e-archaeology.org/wp-content/uploads/2016/06/Iwaniszewski-3.pdf

4) Krupp, Edwin C. Za horyzontem Mity i legendy o słońcu, księżycu, gwiazdach i planetach, Warszawa: Prószyński i S-ka 2006

5) Thom, Alexander. Megalithic Sites in Britain. Repr. from corrected sheets of the 1nd Ed. Oxford: Clarendon Press, 1979.

6) Włodarczyk, Jarosław Astrologia: historia, mity, tajemnice, Warszawa: Świat Książki - Bertelsmann Media, 2008

7) Włodarczyk, Jarosław Tajemnica Gwiazdy Betlejemskiej, Warszawa: Świat Książki - Bertelsmann Media, 2005

8) Włodarczyk, Jarosław i Dobrzycki Jerzy Historia naturalna gwiazdozbiorów Warszawa: Prószyński i S-ka, 2002

Wiedza:

Studenci mają uporządkowaną wiedzę ogólną o społecznościach pradziejowych, starożytnych,średniowiecznych i nowożytnych, obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu archeoastronomii (K_W04)

Studenci mają podstawową wiedzę o powiązaniach archeologii z innymi dziedzinami oraz dyscyplinami naukowymi, z obszaru nauk humanistycznych, społecznych, przyrodniczych i ścisłych (K_W06)

Studenci mają podstawowe wiadomości o rozwoju człowieka oraz jego głównych strategiach adaptacji do różnych warunków środowiskowych (K_W14)

Umiejętności:

Studenci umieją wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować i użytkować informacje archeoastronomiczne z wykorzystaniem literatury, mediów elektronicznych oraz programów służących do odtwarzania wyglądu nieba w różnych miejscach i okresach (K_U01)

Studenci zapoznają się z przykładami naukowych debat w archeoastronomii i na ich przykładzie umieją przytaczać aktualne tezy badawcze, formułować wnioski i dobierać strategie argumentacyjne na poziomie elementarnym oraz konstruować argumenty i kontrargumenty (K_U15)

Studenci potrafią wykrywać proste zależności między artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi i społecznymi (K_U13)

Kompetencje (Postawy):

Studenci będą kształtować w sobie postawę doceniającą niepowtarzalne wartości źródeł archeologicznych i antropologicznych oraz ich roli w odtwarzaniu przeszłości Człowieka (K_K03)

Studenci będą gotowi do rozumienia i analizy różnych punktów widzenia determinowanych różnym podłożem kulturowym (K_K12)

Egzamin pisemny w oparciu o notatki z wykładu i literaturę przedmiotu. Obecność nie jest wymagana.