Empires of Precolumbian America

Imperium Inków (Tahuantinsuyu), które w XV i na początku XVI w. n.e. obejmowało obszar ponad 1 miliona km2, który zamieszkiwało od 10 do 15 milionów mieszkańców i było największym, najbardziej złożonym organizmem politycznym w historii Ameryki jaki rozwinął się niezależnie od Państw Starego Świata.

Z kolei Trójprzymierze, zwane Imperium Azteków ukształtowało się i funkcjonowało na głównie na Wyżyny Meksykańskiej w podobnym okresie co Tahuantinsuyu (lata 1325 – 1521).

Zajęcia opowiedzą zarówno jak obydwa te organizmy państwowe rozwinęły się na podłożu wcześniejszych kultur i jak poradziły sobie z nie tylko podbojem, ale i utrzymaniem kontroli nad tak znacznymi obszarami Ameryki, o niezwykle zróżnicowanych środowiskach naturalnych (takich jak górskie obszary Andów, pustynne wybrzeża, czy tropikalne lasy deszczowe) i równie zróżnicowanych pod względem etno-politycznym i kulturowym.

Celem wykładu jest zapoznanie studentów z podstawowymi zagadnieniami związanymi z rozwojem organizacji wczesnopaństwowych na obszarze Ameryki, w tym szczególnie z dwoma największymi, które napotkali europejscy przybysze w początkach XVI wieku: Trójprzymierzem (Imperium Azteków) na obszarze dzisiejszego Meksyku oraz Państwem (imperium) Inków na obszarze Andów. Tytułem porównawczym przedstawione zostaną w sposób syntetyczny, organizacje wczesno państwowe Muisków (dzisiejsza Kolumbia) i Majów (Meksyk, Gwatemala, Honduras, Salwador, Belize).

Zajęcia przedstawią słuchaczom zarys problematyki organizacji społecznej, religijnej i ekonomicznej Trójprzymierza i Państwa Inków (Tahuantinsuyu). Omówione zostaną również wydarzenia, które doprowadziły do upadku tych państw: Trójprzymierza w latach 1519 – 1521 i Tahuantinsuyu 1532-1539 (tradycyjnie kojarzonego z hiszpańską Konkwistą) oraz dzieje neo-inkaskiego państwa Vilcabamba (1539 - 1572), obejmującego tereny na wschodnich stokach Andów.

Zajęcia mają formę wykładu i kończą się egzaminem pisemnym.

Tematy, które będą poruszone na wykładach - wybór (uwaga – w trakcie jednego wykładu może być omówionych kilka tematów, a z kolei jeden temat może być omawiany na kilku zajęciach):

- „Zajęcia wprowadzające. Źródła do badania kultur prekolumbijskiej Ameryki. Definicje obszarów kulturowych: andyjskiego i Mezoameryki. Polskie badania nad dziejami Nowego Świata ”

- „ Prekolumbijskie kultury Ameryk: przegląd geograficzno- chronologiczny”

- „Geografia i przyroda regionu andyjskiego i mezoamerykańskiego. Uwarunkowania ekologiczne rozwoju kulturowego”

- „Graficzne systemy przekazu informacji w Mezoameryki i na obszarze andyjskim: kodeksy, quipu i tocapu ”

- „Kosmowizje Inków i Azteków. Znaczenie ofiar ludzkich.”

- „Porównanie systemów władzy w Tahuantinsuyu i Trójprzymierzu”

- Infrastruktura Państwa Inków i Trójprzymierza: centra administracyjne, drogi, tarasy uprawne, składy i in.”

- Hiszpańska penetracja na obszar Zatoki Meksykańskiej, Jukatanu oraz Ameryki Środkowej i zachodniego wybrzeża Ameryki Południowej. Pierwsze kontakty z Trójprzymierzem i Państwem Inków czyli: kto tłumaczył?”

- „Hiszpańska konkwista: Tenochtitlan 1521 i Cajamarca 1532 – porównanie.

- „1536 – 1539 – Wielka rewolta antyhiszpańska, czyli inkaska Rekonkwista.

- Dlaczego przegrali? Próba wyjaśnienia przyczyn upadku Trójprzymierza i Tahuantinsuyu

- Organizacje polityczne Majów w okresie Konkwisty

- Państwa Mwisków na obszarze dzisiejszej Kolumbii albo o genezie mitu o Eldorado

- Ostatnie bastiony: inkaska Vilcabamba (1539 – 1572) i majańskie Tayasal (1697)

- Posłowie: europejskie wizje kultur prekolumbijskiej Ameryki: od utopii po „czarną legendę”

Literatura obowiązkowa:

Jan Szemiński, Mariusz S. Ziółkowski Mity, rytuały i polityka Inków, PIW, wydanie III rozszerzone, Warszawa 2021.

Ryszard Tomicki Tenochtitlan 1521, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1984

Nikolai Grube (red) Majowie. Niezwykła cywilizacja. Buchmann, 2011

Adam Elbanowski Kraina Mwisków. Przewodnik po Eldorado, Wydawnictwo Diogenes, Warszawa 1999

Rozszerzona:

Bernardino de Sahagún, Rzecz z dziejów Nowej Hiszpanii. Księgi I, II, III, przeł. Kamila Baraniecka i Marta Leszczyńska, z serii: "Biblioteka Klasyków Antroplogii", Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2007

Bernal Diaz del Castillo Pamiętnik żołnierza Korteza, czyli Prawdziwa historia podboju Nowej Hiszpanii Wyd. MON, Warszawa 1962

Garcilaso de la Vega, El Inca. O Inkach uwagi prawdziwe. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2017.

Justyna Olko, Meksyk przed Konkwistą, PIW, Warszawa 2010

Aleksander Posern-Zieliński, Kraina Inkarrí: Szkice etnologiczne o Peru. Wrocław : Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1985

Jan Szemiński, Inkowie o Inkach: antologia. Warszawa: Uniwersytet Warszawski. Wydział „Artes Liberales”, 2015.

Ryszard Tomicki, Ludzie i bogowie : Indianie meksykańscy wobec Hiszpanów we wczesnej fazie konkwisty, Ossolineum, Warszawa-Wrocław 1990

Wiedza:

Studenci mają szczegółową wiedzę o prekolumbijskich społecznościach Mezoameryki i obszaru andyjskiego obejmującą terminologię, teorie i metodologię z zakresu archeologii i epigrafiki (K_W05)

Studenci mają podstawową wiedzę o powiązaniach archeologii kultury Inków i Azteków z etnohistorią (badaniami źródeł historycznych i etnografią) obszaru andyjskiego i mezoamerykańskiego (K_W06)

Umiejętności:

Studenci umieją rozpoznawać różne rodzaje wytworów kultury materialnej Inków, Azteków łącznie z ich kontekstem i przeprowadzać ich krytyczną analizę i interpretację (K_U10)

Studenci umieją wykrywać proste zależności między artefaktami a dawnymi procesami kulturowymi i społecznymi (K_U13)

Kompetencje:

Studenci są gotowi do uznania istotnego znaczenia pozostałości materialnych, języków starożytnych i źródeł pisanych jako elementu dziedzictwa kulturowego ludzkości K_K02)

Studenci są gotowi do uznania krytycznej oceny interpretacji źródeł archeologicznych i historycznych dotyczących kultury Inków i Azteków ze świadomością wieloaspektowości ich interpretacji (K_K04)

Studenci są gotowi do uznania i poszanowania różnych punktów widzenia determinowanych różnym podłożem kulturowym (K_K12)

Egzamin pisemny w oparciu o notatki z wykładu i literaturę przedmiotu. Obecność nie jest wymagana.

nie dotyczy