Kultura umysłowa późnośredniowiecznej Polski

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Wykład poświęcony przemianom umysłowości i duchowości mieszkańców późnośredniowiecznej Polski, skoncentrowany wokół zagadnień związanych z różnymi poziomami kultury. Zostaną omówione procesy modernizacji, zachodzące na ziemiach polskich w drugiej połowie XIV i XV w., kierunki zmian i przemiany mentalności. Przedmiotem analizy będą też różne sposoby zdobywania wiedzy o świecie, rola przekazu ustnego, pisemnego i ikonograficznego.

Celem wykładu jest zaprezentowanie środowisk i modeli kultury Polski drugiej połowy XIV i XV w., przede wszystkim pokazanie przemian, jakie w tym zakresie wówczas zachodziły. Szczególną uwagę zwrócimy na takie zjawiska jak postęp alfabetyzacji i wzrost roli przekazu pisanego, rozwój kultury prawnej, kształtowanie się nowych postaw religijnych.

Prezentowany materiał będzie podzielony na kilka bloków tematycznych.

Pierwszy z nich nosi tytuł "Nauka i nauczanie" i składa się z wykładów poświęconych sposobom zdobywania wiedzy i poszerzaniu horyzontów myślowych. Omówiona zostanie rola i charakter różnych poziomów szkolnego nauczania: szkół parafialnych, katedralnych i uniwersytetów, zwłaszcza Uniwersytetu Krakowskiego, którego dziejom zostanie poświęcony osobny wykład. Tematem kolejnego wykładu będą elity intelektualne, przede wszystkim rola, jaką uczeni odgrywali w społeczeństwie, m.in. w życiu politycznym i kształtowaniu kultury religijnej mieszkańców późnośredniowiecznej Polski. Ostatni z wykładów tego cyklu będzie poświęcony zagadnieniom związanym z kulturą pisma i rolą książki rękopiśmiennej.

Następne wykłady (cykl „Kultura w działaniu”) będą dotyczyły zagadnień związanych z szeroko pojętą kulturą prawną, znajomością prawa i jego funkcjonowaniem w różnych środowiskach: dworu królewskiego, możnowładztwa, szlachty, mieszczaństwa.

Podczas kolejnych spotkań (cykl "Mentalność") interesować nas będą podstawowe kategorie kultury: wierzenia i wiedza religijna (wiara i pobożność zbiorowa, kulty świętych, postawy człowieka wobec śmierci) z jednej strony i stosunek do czasu i przestrzeni z drugiej.

Celem ostatniego cyklu tematycznego, " Literatura i sztuka", jest przedstawienie zagadnień związanych z funkcjonowaniem dzieł literackich w różnych środowiskach późnośredniowiecznej Polski. Przedmiotem naszego zainteresowania będzie literatura zarówno religijna, jak i świecka, łacińska i polska. Ostatnie dwa wykłady zostaną poświęcone pomnikom sztuki gotyckiej w Polsce, architekturze oraz sztukom przedstawiającym, malarstwu rzeźbie.

Animarium cultura. Studia nad kulturą religijną na ziemiach polskich w średniowieczu, part 1: Struktury kościelno-publiczne, red. Halina Manikowska, Wojciech Brojer, Warszawa 2008

Historia społeczna późnego średniowiecza. Nowe badania, red. Sławomir Gawlas, Warszawa 2011

Kultura pisma w średniowieczu. Znane problemy, nowe metody, red. Anna Adamska, Paweł Kras, Lublin 2013 (Colloquia Mediaevalia Lublinensia II)

Kultura Polski średniowiecznej XIV-XV w., red. Bronisław Geremek, Warszawa 1997

Loca scribendi. Miejsca i środowiska tworzące kulturę pisma w dawnejRzeczypospolitej XV-XVIII stulecia, red. Anna Adamska, Agnieszka Bartoszewicz, Maciej Ptaszyński, Warszawa 2017

Samsonowicz Henryk, Dziedzictwo średniowiecza. Mity i rzeczywistość, Wrocław 1991

Po zaliczeniu wykładu student :

- posiada podstawową wiedzę na temat zagadnień związanych z kulturą umysłową późnośredniowiecznej Polski

- zna środowiska i modele kultury późnośredniowiecznej Polski

- posiada podstawową wiedzę na temat źródeł pozwalających badać to zagadnienie

- wyjaśnia podstawowe terminy związane z tematem wykładu (np. "devotio moderna", religijność miejska, "Corona Regni Poloniae", prawo magdeburskie, prawo chełmińskie, wilkierz, ortyl, godziny kanoniczne)

- rozpoznaje najważniejsze zabytki polskiej sztuki XIV-XV w.

- potrafi scharakteryzować rolę szkół parafialnych w kształtowaniu kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski

- potrafi scharakteryzować rolę Uniwersytetu Krakowskiego w kształtowaniu kultury umysłowej późnośredniowiecznej Polski

- wyjaśnia zasady funkcjonowania kalendarza kościelnego

- posiada podstawową wiedzę na temat roli książki w kulturze późnośredniowiecznej Polski

- posiada podstawową wiedzę na temat elit intelektualnych późnośredniowiecznej Polski

- potrafi scharakteryzować rolę odgrywaną przez elity intelektualne późnośredniowiecznej Polski w życiu politycznym i ich wpływ na kształtowanie kultury religijnej

Warunkiem otrzymania pozytywnej oceny jest regularne w nim uczestniczenie (nie więcej niż 4 nieobecności) oraz zaliczenie sprawdzianu ( w formie testu) wiedzy zdobytej podczas wykładu.