Tolerancja w poreformacyjnej Europie, XVI-XVIII w. – ZIP

fakultatywne

Studenci powinni posiadać podstawową wiedzę z zakresu historii Europy okresu wczesnonowożytnego, w tym historii reformacji europejskiej; powinni być świadomi historycznej roli Lutra, Zwingliego i Kalwina w XVI-wiecznej Europie oraz historii reformacji w Rzeczypospolitej.

Od studentów oczekuje się dobrej (przynajmniej biernej) znajomości języka angielskiego umożliwiającej rozumienie i interpretację tekstów źródłowych przedłożonych w języku angielskim.

Celem zajęć jest zapoznanie studentów z wczesnonowożytną ideą tolerancji religijnej w poreformacyjnej Europie. W trakcie ćwiczeń będziemy czytać, analizować i interpretować kluczowe teksty dotyczącego tytułowego zagadnienia.

Źródła wybrane zostały według dwóch kryteriów: Z jednej strony mają one dawać wgląd w europejski dyskurs dotyczący tolerancji religijnej przed, w trakcie i po zakończeniu reformacji. Z drugiej strony ilustrować wysiłki zmierzające do zakończenia konfliktów konfesyjnych w oparciu o traktaty pokojowe. Ćwiczenia mają na celu poszerzenie wiedzy studentów na temat historii Europy wczesnonowożytnej. Jednocześnie mają zachęcić do krytycznej refleksji nad głównym nurtem narracji historiografii europejskiej na temat „postępu” tolerancji w Europie od XVI wieku.

„Zajęcia oferowane w Programie zintegrowanych działań na rzecz rozwoju Uniwersytetu Warszawskiego, współfinansowanym ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach PO WER, ścieżka 3.5”.

W większości krajów europejskich tolerowanie przedstawicieli innych wyznań pozostawało przynajmniej do XVIII wieku ideą więcej niż kontrowersyjną. Zakładając, że może istnieć tylko jedno właściwe rozumienie „prawdziwej wiary”, większość współczesnych akceptowanie istnienia innych wyznań w obrębie chrześcijaństwa. Wydawało się, że każdy chrześcijanin ma obowiązek wyprowadzić „poróżnionych w wierze” (dissidentes de religione) z ich „błędów”. Z tego właśnie powodu postawa tolerowania tego, co z samej natury rzeczy wydawało się nie do przyjęcia (nie do zniesienia), wydawała się raczej grzechem niż cnotą. Właśnie dlatego reformacja stanowiła w XVI wieku bezprecedensowe wyzwanie dla europejskich społeczeństw i podmiotów politycznych. Doprowadziła z jednej strony do trwałej schizmy kościelnej w łonie zachodniego chrześcijaństwa i dała początek coraz bardziej radykalnemu „konfesyjnemu fundamentalizmowi”. Z drugiej strony tak mężowie stanu, jak i duchowni, reprezentujący różne wyznania, musieli się nauczyć, że konfliktów (i wojen), które wynikały z podziałów konfesyjnych, nie da się rozwiązać bez porozumienia pokojowego - tzn. bez ustanowienia trwałych zasad konfesyjnej tolerancji.

Podczas ćwiczeń podejmiemy próbę odpowiedzi na następujące pytania:

1) Jakie były intelektualne i teologiczne tradycje konceptualizowania różnorodności religijnej w Kościele łacińskim? (pojęcie ortodoksji, jedności kościelnej, herezji).

2) W jaki sposób różnorodność konfesyjna była konceptualizowana podczas i po reformacji?

3) W jaki sposób przedstawiciele różnych wyznań podejmowali negocjacje? Jakie rozwiązania były proponowane, które z nich udało się wcielić w życie: (perswazja, dysputy, synody narodowe lub ponadnarodowe)?

4) Według jakich zasad zawierano różne porozumienia dotyczące pokoju konfesyjnego w XVI-wiecznej Europie (od pokoju augsburskiego i Konfederacji Warszawskiej do Edyktu z Nantes)?

Wspólna lektura kluczowych tekstów źródłowych powinna pozwolić na udzielenie odpowiedzi na te pytania. Jedna grupa tekstów odnosi się do ogólnych debat na temat różnorodności religijnej i odmienności konfesyjnej, zarówno w perspektywie katolickiej, jak i protestanckiej. Drugą grupę tekstów stanowią traktaty pokojowe i inne akty normatywne, które miały na celu uregulowanie stosunków międzywyznaniowych w różnych krajach europejskich do początku XVII wieku.

Zajęcia stanowić będą ćwiczenie krytycznej analizy i interpretacji wczesnonowożytnych tekstów normatywnych w różnych językach (i przekładach). Szczególną uwagę zwrócimy także na metody europejskiej historii porównawczej (terminologia, podobieństwa strukturalne i funkcjonalne).

Bérenger, Jean: Tolérance ou paix de religion en Europe Centrale (1415-1792). Paris 2000

Diversity and dissent: negotiating religious difference in Central Europe, 1500 – 1800. Red. Howard Louthan etc. Oxford, New York 2011

Kaplan, Benjamin J.: Divided by Faith. Religious Conflict and the Practice of Toleration in Early Modern Europe. Cambrige/Mass. 2007

Konfederacja warszawska 1573 roku. Wielka karta polskiej tolerancji. Red. Miroslaw Korolko i Janusz Tazbir. Warszawa 1980.

Konfessionelle Pluralität als Herausforderung. Koexistenz und Konflikt in Spätmittelalter und Früher Neuzeit. Red. Joachim Bahlcke etc. Leipzig 2006.

Kriegseisen, Wojciech: Ewangelicy polscy i litewscy w epoce saskiej: (1696–1763): sytuacja prawna, organizacja i stosunki międzywyznaniowe. Warszawa 1996

Kriegseisen, Wojciech: Stosunki wyznaniowe w relacjach państwo-kościół między reformacją a Oświeceniem. Warszawa 2010

The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350-1750. t. I. Red. Hamish Scott. Oxford 2015

Rublack, Ulinka: Reformation Europe. Cambridge 2005

Tazbir, Janusz: Reformacja – kontrreformacja – tolerancja, Wrocław 1996

Schilling, Heinz: Jedność i wielość Europy we wczesnej epoce nowożytnej. Religia – społeczeństwo – państwo. Warszawa 2010

Tolerance and Intolerance in the European Reformation. Red. Ole Peter Grell and Bob Scribner. Cambridge 1996

Toleration in Enlightenment Europe. Ed. by Ole Peter Grell and Roy Porter. Cambridge 1999

Studenci zdobędą wiedzę na temat wielu aspektów dziejów wczesnonowożytnej Europy (historii kościelnej, intelektualnej i politycznej). Powinni zrozumieć dynamikę sporów konfesyjnych i konfliktów politycznych, a także sposoby zarządzania konfliktami w tym okresie. Na poziomie pragmatycznym rozwijać będą swoje umiejętności w zakresie krytycznej analizy i interpretacji tekstów normatywnych okresu wczesnonowożytnego. Ponadto będą kształcić swoje umiejętności w zakresie pracy ze źródłami obcojęzycznymi.

Studenci powinni zapoznać się z tekstami źródłowymi, podczas zajęć aktywnie uczestniczyć w ich interpretacji. Ponadto powinni także przedłożyć pisemną analizę jednego z omawianych na zajęciach tekstów źródłowych (geneza, kontekst historyczny, terminologia, treść). Ta krótka praca pisemna (do 10 000 znaków), przygotowana w trakcie semestru lub na jego zakończenie, stanowić będzie zasadniczą podstawę oceny.