Laboratorium. Huculszczyzna - antropologia pamięci

monograficzne

Jest to dwuletni cykl zajęć łączących zajęcia o charakterze konwersatoryjnym z wyjazdami terenowymi. W ramach laboratorium student ma szanse uczestniczenia w projekcie badawczym na wszystkich etapach jego realizacji, pod opieką prowadzącego daną grupę laboratoryjną.

Grupa laboratoryjna będzie częścią szerszego projektu badań terenowych, realizowanego przez badaczy polskich z udziałem badaczy ukraińskich oraz studentów etnologii z Uniwersytetu Przykarpackiego w Iwano-Frankowsku. Centrum prowadzonych badań będzie rejon Werchowyny. Biorąc pod uwagę rozległość Huculszczyzny oraz charakterystyczne dla tego obszary rozproszenie osadnictwa, punkty badawcze zostaną ustalone podczas pierwszego pobytu w terenie.

Położona w ukraińskich Karpatach Huculszczyzna to kraina na poły mityczna, od XIX w. opisywana przez etnografów polskich i ukraińskich, portretowana i popularyzowana przez artystów, w tym pisarzy tak wybitnych jak Stanisław Vincenz i Mychajło Kociubyński. Ukazywana była jako kraina niezwykła, fantasmagoryczna, zamieszkiwana przez ludzi, przynależnych do różnych nacji, kultur, języków i religii. Niestety, po II wojnie św. Huculszczyzna z powodów politycznych stała się tematem marginalnym, pomijanym, i dopiero w dwóch ostatnich dziesięcioleciach, wraz z powstaniem państwa ukraińskiego, dokonuje się powtórne jej „odkrywanie” i „odczytywanie”, także w ogólniejszych, aktualnych kategoriach antropologicznych - jako symbolicznej przestrzeni dialogu i tolerancji.

Naszkicowana wyżej sytuacja rodzi szereg ważnych pytań badawczych. Które z motywów i wątków obecnych w dziele literackim „Na wysokiej połoninie” Vincenza zachowały się w kulturowej pamięci i praktyce dzisiejszych mieszkańców Huculszczyzny? Jak poszczególne elementy huculskiego dziedzictwa kulturowego (sztuka, obrzędowość, folklor, życie rodzinne, praktyki religijne itd.) wykorzystywane były w czasach ZSRR, a jak są użytkowane współcześnie w konstruowaniu indywidualnych i zbiorowych tożsamości mieszkańców? W oparciu o które z nich można próbować nakreślić etnograficzne i symboliczne granice Huculszczyzny?

Grupa laboratoryjna będzie częścią szerszego projektu badań terenowych, realizowanego przez badaczy polskich z udziałem badaczy ukraińskich oraz studentów etnologii z Uniwersytetu Przykarpackiego w Iwano-Frankowsku. Centrum prowadzonych badań będzie rejon Werchowyny. Biorąc pod uwagę rozległość Huculszczyzny oraz charakterystyczne dla tego obszary rozproszenie osadnictwa, punkty badawcze zostaną ustalone podczas pierwszego pobytu w terenie.

W trakcie badań terenowych planujemy m. in. prowadzenie wywiadów narracyjnych – dźwiękowych zapisów relacji autobiograficznych, opowiadanych historii rodzin i rodów huculskich, historii miejsc znaczących, wokół których ogniskuje się pamięć, takich jak cerkiew, dwór, cmentarz, osobliwości przyrodnicze. Przewidujemy także prowadzenie tematycznych wywiadów kwestionariuszowych, mapowanie lokalnej topografii i mikrotoponimii oraz różnorakich „miejsc pamięci”, które mogą być rozważane jako antropologiczne modele „huculskiego świata”, a także wykorzystanie przechowywanych fotografii, listów oraz pamiątek rodzinnych, publikowanych oraz rękopiśmiennych monografii wsi, pamiętników, kolekcji, kronik bractw cerkiewnych itp.

Główną kategorią interpretacyjną tak nakreślonych badań będzie pojęcie pamięci (Assmann 2009, Bruner 1990, Connerton 2012, Kaniowska 2003 i in.), rozumianej jako zdolność do twórczej, kulturowej konceptualizacji indywidualnych i zbiorowych doświadczeń biograficznych, które dokonywane są z punktu widzenia współczesności. Z problematyką tą bliżej zapoznamy się w trakcie pierwszego semestru.

W programie zajęć przewidziane są cztery ok. 10-dniowe wyjazdy badawcze. Celem pierwszego będzie zapoznanie się studentów z terenem badań, nawiązanie kontaktów personalnych oraz badania pilotażowe, które umożliwią studentom wybór tematu badawczego, efektem którego będzie praca laboratoryjna. Badanie te będą prowadzone w trakcie trzech kolejnych wyjazdów – dwóch na II roku studiów oraz ostatniego - w semestrze zimowym III roku.

Assmann A., Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, [w:] Pamięć

zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska,

Kraków 2009, s. 101-142.

Bruner J., Życie jako narracja, „Kwartalnik Pedagogiczny”, 1990, nr 4, s. 3-17.

Connerton P., Jak społeczeństwa pamiętają, Warszawa 2012.

Etnohenez ta etnična istorija naselennja ukrajins’kych Karpat, t. II. Etnolohija ta

mistectvoznavstvo, L’viv 2006.

Falkowski J., Zachodnie pogranicze Huculszczyzny. Dolinami Prutu, Bystrzycy

Nadwórniańskiej, Bystrycy Sołotwińskiej i Łomnicy, Lwów 1937.

Janicka-Krzywda U., Huculi jako grupa etnograficzna: dzieje i charakterystyka badań, „Rocznik Muzeum Etnograficznego im. Seweryna Udzieli w Krakowie”, t. 15 : 2008,

s. 9-54.

Jankowska-Marzec A., Między etnografią a sztuką. Mitologizacja Hucułów i

Huculszczyzny w kulturze polskiej XIX i XX wieku, Kraków 2003.

Kaniowska K., Antropologia i problem pamięci, „Polska Szuka ludowa. Konteksty”, 2003,

nr 3-4, s. 57-65.

Kultura współczesnej Huculszczyzny. Materiały pokonferencyjne. red.. J. Cząstka-Kłapyta,

J. Stęszewski, Kraków 2010.

Madyda A., W poszukiwaniu jedności człowieka i świata: folklor w twórczości Stanisława

Vincenza, Toruń, 1992.

Nowak J., Przestrzeń i pamięć społeczna wśród ukraińskich Hucułów, [w:] Pamięć, przestrzeń, tożsamość, red. S. Kapralski, Warszawa 2010, s. 200-218.

Sokil V.,Narodni lehendy ta perekazy ukrajinciv Karpat, Kyjiv 1995.

Szuchiewicz W., Huculszczyzna, t. 1-4, Lwów 1902-1908 (wybrane fragmenty).

Vincenz S., Na wysokiej połoninie, tom 1-4, Warszawa 1982 (wybrane fragmenty).

Welzer H., Materiał, z którego zbudowane są biografie, [w:] Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 39-57.

Ząbek M., Góry i kultura ludów górskich, [w:] Pasterstwo na Huculszczyźnie. Gospodarka, kultura, obyczaj, Warszawa 2001, s. 9-19.

Student/-ka dzięki uczestnictwu w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznaje literaturę związaną z badaną tematyką, z terenem badań; z etnograficznymi metodami badania; stosowanymi pojęciami i założeniami teoretycznymi;

- zdobywa umiejętności akademickie: umie uporządkować materiały terenowe i je interpretować z użyciem pojęć analitycznych;

- umie skonstruować pracę w konwencji akademickiej tj: umie zrelacjonować literaturę przedmiotu oraz założenia i kategorie badawcze,

sformułować pytania badawcze i hipotezy, przedstawić wyniki badań w formie argumentacji na rzecz określonej tezy, podsumować je wnioskami komentującymi wyniki badań z perspektywy wcześniej przyjętych założeń i konfrontacji z literaturą przedmiotu;

- potrafi skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafi akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej;

- potrafi pracować w grupie;

- nabywa praktycznej znajomości języka ukraińskiego.

Zaliczenie na ocenę po każdym semestrze. Laboratorium zakończy się złożeniem pracy laboratoryjnej do końca semestru zimowego III roku studiów oraz oddaniem na płycie CD przepisanych wywiadów i ew. innych materiałów terenowym