Miejsce państwa w gospodarce europejskiej w XIX i XX wieku. Wybrane zagadnienia (blok: Historia gospodarcza)

fakultatywne
ogólnouniwersyteckie

Po kilku dekadach triumfu liberalizmu ekonomicznego według koncepcji Adama Smitha zaczęto je z różnych powodów kwestionować. W latach 20. i 30. XIX wieku pojawiły się pierwsze teorie wysuwające na plan pierwszy sprawczą rolę państwa w gospodarce – protekcjonizm ekonomiczny. Konwersatorium podejmie dyskusję nad najważniejszymi propozycjami.

Wraz z postępami rewolucji przemysłowej coraz większą popularnością, zwłaszcza w Wielkiej Brytanii, cieszył się liberalizm gospodarczy – teoria ekonomiczna stworzona przez Adama Smitha. Jej elementami były m.in. wolny rynek, wolna konkurencja, podział pracy i specjalizacja zawodowa. Państwo, wedle tej teorii, ma być jedynie „nocnym stróżem” swoich obywateli, czyli pomagać tam, gdzie jest to absolutnie konieczne. Zasady te wcielano w życie w całym świecie zachodnim.

Bardzo szybko pojawili się przeciwnicy liberalizmu ekonomicznego, także wśród srodowisk gospodarczych. Poważnego przeciwnika napotkał liberalizm w środowiskach rządowych. Równie istotne były ideologie narodowe, które opierały się pełnej wolności ekonomicznej w imie interesów gsopodarczych. Efektem tych sporów będą pierwsze teorie ekonomiczne, które uzasadniały zwiększenie roli państwa w gospodarce. W II połowie XIX wieku dojdzie do ich praktycznego zastosowania. XX wiek pod tym względem był czasem rozwinięcia tych sporów, a także okresem, w którym stworzono całe systemy ekonomiczne oparte na idei protekcjonizmu państwa w gospodarce.

Zakres tematów (wraz z wyborem literatury):

Niektóre z tematów będą realizowane podczas 2-3 spotkań.

1.John Locke i początki myślenia liberalnego

- John Locke, Dwa traktaty o rządzie, Warszawa 1992: Wstęp, Traktat drugi: rozdziały V, VII, VIII, IX, XI, XII;

2. Adam Smith i idea wolnego handlu

- Adam Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Warszawa 1954, rozdziały: O podziale pracy, O naturalnej i rynkowej cenie towarów, o nauce i religii.

3. Johann Gottlieb Fichte i koncepcja gospodarki narodowej

- Johann Gottlieb Fichte, Mowy do narodu niemieckiego: Mowa I, VII i VIII, [w:] J.G. Fichte, Zamknięte państwo handlowe i inne pisma, oprac. A. Ochocki, Warszawa 1996, str. 273-316.

- tamże: A. Ochocki, Wstęp

- Maria Wawrykowa, Dzieje Niemiec 1789-1871, Warszawa 1980, str. 66-117.

4. Friedrich List i jego idea liberalizmu narodowego

- Fr. List, Das nationale System der politischen Oekonomie, Jena 1910

Ewentualnie (lub dla uzupełnienia)

Zgodne z wymogami studiów na tym etapie

- Roman Szporluk, Communism and nationalism : Karl Marx versus Friedrich List, Oxford 1988

5. Bismarckowska polityka walki z socjalizmem – państwo jako opiekun

- Lech Trzeciakowski, Otto von Bismarck, Wrocław 2009

- Christian von Krockow, Bismarck – biografia, Warszawa 1998;

- Józef Chlebowczyk, Bismarck a kwestia robotnicza, Poznań 1950

- Anne Ashley, The social policy of Bismarck : a critical study, with a comparison of German and English insurance legislation, London 1912

6. Gospodarka wojenna: przykłady I i II wojny światowej

- Krzysztof Szlichciński, Brytyjska gospodarka wojenna 1939-1945, Warszawa 2002

- Edward Nabiel, Gospodarka wojenna Niemiec 1914-1918, Warszawa 1959;

7. Keynes i jego koncepcja interwencji w gospodarkę

- Wokół interwencji państwa w gospodarkę (Keynes, Friedman i inni), red. Elżbieta Domańska, Warszawa 1992;

-Nicholas Wapshott, Keynes kontra Hayek: spór, który zdefiniował współczesną ekonomię, Warszawa 2017;

-Bernard Piotrowski, Skandynawia powojenna w cieniu państwa opiekuńczego, Poznań 2015;

-Nordycki model demokracji i państwa dobrobytu, wybór tekstów, Warszawa 1994

Metody dydaktyczne:

Zajęcia konwersatorium realizowane są w formie dyskusji wokół prezentowanych tekstów

Założenia i wymagania wstępne:

Podana przy tematach (tytuły podstawowe, możliwe inne opcje)

Po zakończeniu zajęć uczestnik potrafi zrozumieć i wyjaśnić poszczególne koncepcje ekonomiczne liberalizmu oraz prób jego ograniczania. Ponadto uczestnik potrafi wskazać przykłady realizacji takich idei w różnych momentach historycznych i uwarunkowaniach.

-Obserwacja i ocena zaangażowania studentów na zajęciach

-Ocena poziomu merytorycznego wypowiedzi

- Ocena uczestnictwa w zajęciach

Warunki zaliczenia: obecność na zajęciach (maks. 3 nieobecności), aktywny udział w zajęciach, poziom merytoryczny wypowiedzi, wygłoszenie krótkiego referatu podczas zajęć