Metafory w nauce: Od ucieleśnienia pojęć po funkcje w dyskursie

fakultatywne

w sali

W trakcie kursu przyjrzymy się sposobom w jaki metafory są wykorzystywane aby mówić, pisać i myśleć o pojęciach abstrakcyjnych w nauce. Pierwszych kilka zajęć poświęcone zostanie wprowadzeniu terminologii badawczej. W ich trakcie omówimy przede wszystkim podstawy teorii ucieleśnienia i schematów wyobrażeniowych oraz zagadnienia metafory i metonimii pojęciowej. Porównamy metafory obecne w języku nauki z ich przejawami w języku potocznym, oraz zapoznamy się z wynikami badań eksperymentalnych z zakresu nauk kognitywnych. W drugiej części kursu sięgniemy do publikacji poświęconych metaforom w matematyce, fizyce, biologii i ekologii. Kurs nie wymaga od uczestników pogłębionej wiedzy z zakresu nauk ścisłych a jedynie ogólnopojętej ciekawości dotyczącej tych nauk. Na zaliczenie składać będą się zadania cząstkowe wykonywane w trakcie semestru w formie pisemnej i ustnej. Część z nich ukierunkowana będzie na zgłębianie własnych zainteresowań w ramach tematyki kursu.

Współczesna filozofia oraz nauki kognitywne podają w wątpliwość oświeceniowe przekonanie o rozdzielności ciała i rozumu. Hipoteza ucieleśnia sugeruje, że nawet pojęcia abstrakcyjne rozpatrywane przez nauki ścisłe nie są przejawem działania rozumu „czystego”, lecz właśnie ucieleśnionego, a cielesność ta przejawia się zarówno w konstrukcji pojęć jak i języku używanym do ich opisu. Niesie to istotne konsekwencje dla analizy dyskursu naukowego i tego jak postrzegamy rolę metafor w rozumieniu abstrakcji. Badania z zakresu językoznawstwa kognitywnego sugerują, iż figury myśli takie jak metafora i metonimia pojęciowa, odgrywają kluczową rolę w procesie budowania i komunikacji pojęć, gdyż pozwalają na zakorzenienie abstraktów w wiedzy bliskiej ludzkiemu doświadczeniu. Dzięki temu metafory mogą skutecznie realizować zarówno funkcje dydaktyczne i perswazyjne, jak również stanowić bazę dla powstawania teorii naukowych.

W trakcie kursu przyjrzymy się sposobom w jaki metafory są wykorzystywane aby mówić, pisać i myśleć o pojęciach abstrakcyjnych w nauce. Pierwszych kilka zajęć poświęcone zostanie wprowadzeniu terminologii badawczej. W ich trakcie omówimy przede wszystkim podstawy teorii ucieleśnienia i schematów wyobrażeniowych oraz zagadnienia metafory i metonimii pojęciowej. Porównamy metafory obecne w języku nauki z ich przejawami w języku potocznym, oraz zapoznamy się z wynikami badań eksperymentalnych z zakresu nauk kognitywnych. W drugiej części kursu sięgniemy do publikacji poświęconych metaforom w matematyce, fizyce, biologii i ekologii. Kurs nie wymaga od uczestników pogłębionej wiedzy z zakresu nauk ścisłych a jedynie ogólnopojętej ciekawości dotyczącej tych nauk. Omawiając pojęcia naukowe poświęcimy szczególną uwagę temu jak czerpią one z takich domen ludzkiego doświadczenia jak pojemniki, ruch w przestrzeni, siły, czy nawet interakcje międzyludzkie. Na zaliczenie składać będą się zadania cząstkowe wykonywane w trakcie semestru w formie pisemnej i ustnej. Część z nich ukierunkowana będzie na zgłębianie własnych zainteresowań w ramach tematyki kursu.

Brown, T. L. (2003). Making truth: Metaphor in science. University of Illinois Press.

Byers, W. (2007). How mathematicians think: Using ambiguity, contradiction, and paradox to create mathematics. Princeton University Press.

Cameron, L. (2003). Metaphors in educational discourse. Continuum.

Dancygier, B., & Sweetser, E. (2014). Figurative language. Cambridge University Press.

Gentner, D., & Gentner, D. (1983). Flowing waters or teeming crowds: Mental models of electricity. In D. Gentner & A. L. Stevens (Eds.), Mental Models (pp. 99–129). Erlbaum.

Girvan, A. (2019). Carbon footprints as cultural-ecological metaphors. Routledge.

Johnson, M. (1987). The body in the mind: The bodily basis of meaning, imagination, and reason. University of Chicago press.

Johnson, M. (2007). The meaning of the body: Aesthetics of human understanding. University of Chicago Press.

Lakoff, G., & Núñez, R. E. (2000). Where mathematics comes from: How the embodied mind brings mathematics into being. Basic Books.

Littlemore, J. (2015). Metonymy: Hidden shortcuts in language, thought and communication. Cambridge University Press.

Semino, E. (2008). Metaphor in discourse. Cambridge University Press.

Wiedza

Studenci znają i rozumieją:

w sposób pogłębiony specyfikę językoznawstwa kognitywnego, w szególności teorii metafory pojęciowej, na tle analizy dyskursu

w sposób pogłębiony tendencje rozwoju badań nad metaforą w dyskursie w ramach językoznawstwa kognitywnego

Umiejętności

Studenci potrafią:

posługiwać się zaawansowaną terminologią i aparatem pojęciowym z zakresu językoznawstwa kognitywnego, w tym teorii metafory i metonimii pojęciowej

wykorzystać zdobytą wiedzę do opisania zjawisk zachodzących w dyskursie naukowym oraz wykonania projektu naukowego badającego rolę metafor w opisie teorii naukowych

w sposób pogłębiony analizować i syntetyzować treści i zjawiska językowe kontekście społecznym, w szczególności omawiać funkcje języka w dyskursie naukowym i publicznym

rozpoznawać różnice pomiędzy alternatywnymi podejściami metodologicznymi do badań nad dyskursem językiem figuratywnym

uczestniczyć w pracy projektowej związanej ze zbieraniem i analizą danych językowych, współdziałać z innymi osobami w ramach prac zespołowych i kierować pracą zespołu

przedstawić zdobytą wiedzę w sposób spójny, precyzyjny i poprawny językowo, posługując się językiem angielskim na poziomie C2 według Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego, dobierając odpowiednio formy wypowiedzi do sytuacji komunikacyjnej, oraz komunikować się z innymi, zróżnicowanym kręgami odbiorców (kompetencje mediacyjne), w szczególności w celu omawiania problematyki językoznawstwa i analizy dyskursu

Kompetencje społeczne

Studenci są gotowi do:

kształcenia ustawicznego, rozwoju osobistego i zawodowego wykorzystując wiedzę i umiejętności uzyskane w trakcie studiów, w szczególności umiejętności związane z samodzielną lekturą i analizą tekstów naukowych

wzięcia odpowiedzialności za pracę własną i poszanowania pracy innych w ramach zajęć z przedmiotu, dbając o przestrzeganie zasad etyki zawodowej, rozwijanie etosu zawodu oraz zasad i norm etycznych w nauce w odniesieniu do językoznawstwa

krytycznej oceny własnej wiedzy językoznawczej i umiejętności związanych ze zbieraniem, analizą i interpretacją danych językowych

Ocena opiera się o aktywność w trakcie całego semestru. 80% oceny opartej będzie o kilka (3-4) zadań badawczych (zbieranie, analiza i omówienie danych).

Aktywne uczestnictwo w zajęciach jest obowiązkowe i ma wpływ na ocenę końcową.

Dopuszczalna liczba nieobecności to 3.