Duchamp i filozofia sztuki - z pola możliwości

monograficzne
ogólnouniwersyteckie

Bierna znajomość języka angielskiego. Orientacja w głównych nurtach filozofii współczesnej.

w sali

Duchamp proponuje nam byśmy pytanie „Czym jest sztuka?” zastąpili pytaniem: „Jakie są warunki tworzenia sztuki?”. Twórczość Duchampa funkcjonuje we współczesnym namyśle nad sztuką jako wzorzec „cięcia estetycznego”. Stanowiła przedmiot rozmaitych badań: Arthura C. Danto, Jean-François Lyotarda, Thierry de Duve’a, Hal Fostera, Rosalind Krauss, Hansa Beltinga, Jean Claira, Marjorie Perloff, Lindy Henderson, Georgesa Didi-Hubermana. Przyglądając się twórczości Marcela Duchampa i podejmując wyzwanie filozoficznej interpretacji jego dzieł w kontekście wybranej literatury, potraktujemy ją jako otwarte pole możliwości różnych języków krytycznych. W trakcie wykładu poruszone zostaną między innymi kwestie: teorii awangardy i problematyki nowoczesności, przemian doświadczenia estetycznego i jego statusu, czasu oraz przestrzeni w sztuce, podobieństwa i różnicy, reprodukcji dzieł sztuki, specyfiki medium, zmysłów i cielesności w doświadczeniu estetycznym, sądów smaku, związków sztuki i nauki.

Minęło już sto lat, odkąd nowojorskie Stowarzyszenie Artystów Niezależnych odrzuciło, przesłane na wystawę przez nieznanego nikomu artystę Richarda Mutta, dzieło zatytułowane „Fontanna”. Marcel Duchamp, który ukrył się pod tym pseudonimem, i który sam – ze skrywanym rozbawieniem – uczestniczył w pracach komisji, odpowiedział później na zarzuty koleżanek i kolegów: „To, czy pan Mutt wykonał, czy nie wykonał swoją fontannę własnymi rękami nie ma tu znaczenia. WYBRAŁ JĄ. […] Stworzył nowy sposób myślenia o tym przedmiocie”. Praca Duchampa przeszła do legendy – zmieniła sposób myślenia o sztuce, choć pierwotnie nie została faktycznie pokazana w galerii. Sama ukazała się jako problem: w jaki sposób zmysłowy obiekt może się stać nie tylko nośnikiem uprzednio stworzonych, ale i katalizatorem zupełnie nowych znaczeń i wartości? Ile zależy tu od kontekstu historycznego i społecznego, a ile od wewnętrznej logiki pojęcia „sztuka”? Duchamp proponuje nam byśmy pytanie „Czym jest sztuka?” zastąpili pytaniem: „Jakie są warunki tworzenia sztuki?”. Powyższy cytat z Duchampa wydobywa na jaw szereg problemów, z jakimi zmierzyć się musi współczesna filozofia sztuki: problem artefaktualności dzieła i zagadnienia związane z artystyczną (re)produkcją, pytanie o kontekst dzieła sztuki i granice między wartością użytkową a wartością estetyczną, wyzwania, jakie niesie dla teorii estetycznej sztuka konceptualna oraz pytanie o związek teorii i doświadczenia estetycznego.

Twórczość Duchampa funkcjonuje we współczesnym namyśle nad sztuką jako wzorzec „cięcia estetycznego” (przez analogię z „cięciem epistemologicznym”). Stanowiła ona przedmiot badań rozmaitych teoretyczek i teoretyków: Arthura C. Danto, Jean-François Lyotarda, Thierry de Duve’a, Hala Fostera, Rosalind Krauss, Hansa Beltinga, Jean Claira, Marjorie Perloff, Lindy Henderson, Georgesa Didi-Hubermana. Duchamp, sugerując, by myśleć o pracy artysty, jako tego, kto tworzy „cervellites” – „fakty mózgu” – otworzył drogę do refleksji o pojęciowym zapleczu sztuki, tym jednak trudniejszym do uchwycenia, że ściśle powiązanym z relacjami i przekształceniami o charakterze jakościowym.

Przyjrzymy się twórczości Marcela Duchampa i podejmiemy wyzwanie filozoficznej interpretacji jego dzieł jako otwartego pola możliwości dla różnych języków krytycznych. Potraktujemy strategię Duchampa jako gest wirtualizacji sztuki, polegający na przeniesieniu jej w przestrzeń bezustannych przekształceń. Artysta z twórcy staje się inicjatorem rozmaitych transformacji wpisanych w dzieło i myślenie.

W trakcie wykładu poruszone zostaną między innymi kwestie: teorii awangardy i problematyki nowoczesności, przemian doświadczenia estetycznego i jego statusu, czasu oraz przestrzeni w sztuce, podobieństwa i różnicy, reprodukcji dzieł sztuki, specyfiki medium, zmysłów i cielesności w doświadczeniu estetycznym, sądów smaku, związków sztuki i nauki.

Wybrane, nieobowiązkowe fragmenty tekstów oraz materiały ikonograficzne towarzyszące wykładom zostaną udostępnione na platformie edukacyjnej.

Wybrana literatura:

Belting Hans, “Looking Through Duchamp’s Door”, Koln 2010 ; tegoż “Invisible Masterpiece”, Chicago 2001.

Bourdieu Pierre, „Reguły sztuki”, przeł. A Zawadzki, Kraków 2007.

Bürger Peter, “Teoria awangardy”, przeł. J. Kita-Huber, Kraków 2006.

Buskirk Martha red., „The Duchamp Effect”, London 1996.

Cabanne Pierre, „Dialogues with Marcel Duchamp”, New York 1987.

Clair Jean, “Duchamp et la photographie”, Paris 1977; tegoż “Marcel duchamp ou le grand fictif”, Paris 1975.

Damisch Hubert, “Duchamp Defense”, przeł. R. Krauss, w: “October”, vol. 10 (Autumn),1979.

Danto Arthur C., “Marcel Duchamp and the End of Taste: A Defense of Contemporary Art” , tegoż „Po końcu sztuki. Sztuka współczesna i zatarcie się granic tradycji”, przeł. M. Salwa, Kraków 2013.

de Duve Thierry, “Kant After Duchamp” 1996; tegoż “Pictorial Nominalism. On Marcel Duchamp’s Passage from Painting to the Readymade”, przeł. D. Polan, 1991

Deleuze Gilles, Guattari Felix, “Anty-Edyp. Kapitalizm i schizofrenia” przeł. T. Kaszubski, Warszawa 2017

Demos T.J., „The Exiles of Marcel Duchamp”, London 2007.

Derrida Jacques, “Glas”, przeł. J.P. Leavey, R. Rand, 1986

Didi-Huberman Georges, “La ressemblance par contact”, Paris 2008.

Duchamp Marcel, “The Essential Writings of Marcel Duchamp”, red. M. Sanouillet, E. Peterson, London 1975.

Foster Hal, “Prosthetic Gods”, Cambridge, London 2004.

Henderson Linda, “Duchamp in Context: Science and Technology in ‘Large Glass’ and Related Works”, Princeton 1998.

Krauss Rosalind, “Optical Unconsciousness”, Cambridge, London 1993.

Lyotard Jean-François, “Écrits sur l’art contemporain et les artistes, vol. III, Les Transformateurs Duchamp/Duchamp’s TRANS/ formers”, red. H. Parret, Leuven 2010.

Paz Octavio, “Marcel Duchamp. Apperance Stripped Bare”, przeł. R. Philips, New York 1990.

Perloff Marjorie, „Konceptualna poetyka Marcela Duchampa” w: tejże, “Modernizm XXI wieku. Nowe poetyki”, przeł. K. Bartczak, T. Cieślak-Sokołowski, Kraków 2012

Schwarz Arturo, „The Complete Works of Marcel Duchamp”, London 1969

Tomkins Calvin, „Duchamp. Biografia”, przeł. I. Chlewińska, Poznań 2001.

Nabyta wiedza:

Student posiada pogłębioną wiedzę dotyczącą filozoficznych przesłanek praktyk awangardy oraz zna dominujące nurty w jej łonie.

Student wie w jaki sposób łączą się ze sobą główne tendencje rozwojowe nauki, sztuki i filozofii w europejskim modernizmie.

Student zna podstawowe problemy teoretyczne wiążące się z praktyką artystyczną Marcela Duchampa, jej wpływem na sztukę współczesną oraz z jej dominującymi interpretacjami filozoficznymi.

Student rozpoznaje filozoficzny kontekst praktyk awangardy artystycznej.

Nabyte umiejętności:

Student potrafi twórczo powiązać wiedzę na temat wybranych teorii sztuki współczesnej z analizą dzieł sztuki w celu stworzenia własnej interpretacji.

Student posiada umiejętność dyskutowania na temat rozmaitych teoretycznych ujęć twórczości Duchampa i umie zdefiniować własne stanowisko teoretyczne.

Nabyte kompetencje społeczne:

Student uczestniczy w życiu społecznym i kulturalnym, interesuje się nowatorskimi koncepcjami filozoficznymi w powiązaniu z innymi częściami życia kulturalnego i społecznego

Zaliczenie końcowe w formie testu na platformie edukacyjnej. Materiały i zagadnienia obowiązujące do zaliczenia zostaną udostępnione na platformie.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2