Mikro-makro. Społeczne konsekwencje zachowań indywidualnych

ogólnouniwersyteckie

Do uczestnictwa w kursie niezbędna jest bierna znajomość języka angielskiego oraz podstawowa znajomość Excela.

Kurs adresowany jest przede wszystkim do studentów, którzy dotychczas nie mieli okazji do głębszego zapoznania się z teoriami racjonalnego wyboru (m.in. teoria gier, teoria wyboru społecznego).

Dlaczego w tolerancyjnym społeczeństwie tworzą się getta? Czy opłaca się być egoistą? Czemu jesteśmy skazani na wyniszczenie środowiska naturalnego? Czy „Oko za oko, ząb za ząb” to droga do pokoju na świecie? Dlaczego jesteśmy konformistami? Na te pytania będziemy starali się odpowiedzieć podczas kursu, odwołując się do różnorodnych modeli teoretycznych z zakresu teorii racjonalnego wyboru. Modele posłużą nam do zidentyfikowania zależności między indywidualnymi zachowaniami jednostek a - będącymi ich często zaskakującymi i nieoczywistymi – rezultatami, zjawiskami makrospołecznymi. Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z możliwościami praktycznego zastosowania elementów teorii racjonalnego wyboru do opisu i analizy realnych zjawisk, procesów i problemów społecznych. Stosowanie skomplikowanego aparatu matematycznego nie będzie konieczne – zostanie on zastąpiony aplikacjami komputerowymi.

Czy racjonalne zachowania jednostek mogą być źródłem problemów społecznych? Każdy, kto słyszał o tragedii wspólnego pastwiska, odpowie że tak. Ludzie podejmują decyzje dysponując pewną wiedzą i w konkretnym kontekście ograniczeń instytucjonalnych. Mogą zatem w dobrej wierze i kierując się dobrymi intencjami decydować się np. na przeprowadzkę do innej dzielnicy, podczas gdy efektem makro takich działań jest tworzenie się gett etnicznych lub rasowych.

Wiele pozornie prostych procesów społecznych jest o wiele bardziej złożonych niż mogłoby się początkowo wydawać. Zjawiska na poziomie makroskopowym nie są prostym przełożeniem zachowań poszczególnych ludzi. W ramach kursu zostanie zaproponowane spojrzenie na społeczeństwo jako system elementów wchodzących ze sobą w interakcje tak, że jego dynamika prowadzi do nowych własności na poziomie zagregowanym. Będzie to zatem próba podejścia do problemów społecznych i metod ich rozwiązywania z nieco innej strony.

Podczas zajęć postaramy się wspólnie odnaleźć odpowiedzi na niektóre z pytań, jakie badacze społeczni stawiają sobie w swojej pracy, wykorzystując różnorodne modele opisujące społeczne konsekwencje indywidualnych zachowań, np. model segregacji przestrzennej Schellinga, wybrane modele gier (gra o dobro publiczne, turniej Axelroda), model wpływu społecznego.

Przykłady pytań, na które będziemy szukać odpowiedzi (odwołując się do konkretnych modeli):

• Dlaczego w tolerancyjnym społeczeństwie tworzą się getta?

• Czy opłaca się być egoistą?

• Dlaczego jesteśmy skazani na wyniszczenie środowiska naturalnego?

• „Oko za oko, ząb za ząb” jako droga do pokoju na świecie?

• Dlaczego świadkowie przemocy nie reagują?

• Jak rozprzestrzeniają się poglądy?

• Czy będziemy na starość głodować?

Każdy problem będzie przedstawiony w kontekście teorii, która posłuży nam do jego przeanalizowania. Analizie towarzyszyć będzie zatem wstęp, ukazujący specyfikę perspektywy zależności mikro-makro. W toku kursu przedyskutowane zostaną źródła perspektywy (takie jak układy dynamiczne, teoria chaosu, fraktale), jak również podstawowe pojęcia teorii racjonalnego wyboru, w tym teorii gier.

W centrum zainteresowania kursu znajduje się dynamika i własności emergentne społeczeństwa, a więc to, co sprawia, że mamy do czynienia z rezultatami zachowań jednostek na poziomie zbiorowym, o których ciężko wywnioskować z wiedzy o ich indywidualnych zachowaniach. Do analiz posłuży nam szeroko pojęta teoria racjonalnego wyboru. Powstała ona na pograniczu ekonomii, socjologii, politologii oraz psychologii a obecnie jest szeroko wykorzystywana w różnorodnych dyscyplinach naukowych. Jej głównym wyróżnikiem jest „racjonalność” rozumiana jako podejmowanie decyzji przez indywidualnych aktorów w celu uzyskania możliwie najlepszego dla nich wyniku, w oparciu o ich wiedzę odnośnie sytuacji wyboru. Nie będziemy się ograniczać do opisu zachowań klasycznego homo-oeconomicus, co stereotypowo przypisuje się tej perspektywie. W jego proces decyzyjny włączone zostaną normy społeczne, zachowania grupy oraz szeroko pojęta kontrola społeczna. W kursie przedmiotem zainteresowania będzie taki właśnie homo-sociologicus, którego indywidualne działania prowadzą do interesujących konsekwencji społecznych.

Celem zajęć jest zapoznanie uczestników z wybranymi zastosowaniami teorii racjonalnego wyboru, a przez to z możliwościami, jakie teoria ta daje socjologom. Na zajęciach nacisk będzie położony na pokazanie jej praktycznych zastosowań do opisu i analizy realnych zjawisk, procesów i problemów społecznych.

Warto nadmienić, że na potrzeby kursu skomplikowany aparat matematyczny zastąpiony zostanie aplikacjami komputerowymi.

Zastosowanie aplikacji komputerowych (m.in. przykładów symulacji komputerowych) ma istotny walor praktyczny – dzięki prostym narzędziom możliwe jest badanie złożonych zależności między indywidualnymi zachowaniami a zjawiskami makrospołecznymi, pozwalając na prezentację tych zależności w zrozumiałej dla szerokiego grona odbiorców formie. Dzięki temu możliwe będzie pokazanie uczestnikom kursu szerokich możliwości zastosowań teorii racjonalnego wyboru oraz swoiste odmitologizowanie tej perspektywy teoretycznej. Mamy nadzieję, że takie przedstawienie perspektywy zachęci studentów do jej zgłębiania – zarówno samodzielnego, jak i w ramach bardziej szczegółowych kursów, a także do jej wykorzystywania w pracy badacza społecznego.

Zajęcia będą miały charakter warsztatów łączących wykład niezbędnych podstaw teoretycznych ze wspólną pracą grupy nad konkretnymi zagadnieniami ilustrującymi omawiany temat. Chętnym udostępniona będzie lista lektur uzupełniających zawierająca teoretyczne podstawy prezentowanych zagadnień.

Axelrod, R (1984). The Evolution of Cooperation. New York: Basic Books

Axelrod, R. (2003) Advancing the Art of Simulation in the Social Sciences, Japanese Journal for Management Information System, Special Issue on Agent-Based Modeling, 12(3).

Baczko-Dombi, A. i Komendant-Brodowska, A. (2013). Teoria racjonalnego wyboru - integracja nauk społecznych. Zastosowanie diagramu Jamesa Colemana w analizie zjawisk społecznych. W: P. Ścigaj, i B. Krauz-Mozer (red.), Podejścia badawcze i metodologiczne w nauce o polityce (s. 339-348). Kraków: Księgarnia Akademicka.

Coleman,J Foundations of Social Theory

Dixit A., Skeath S. (2004). Games of Strategy, 2nd edition. New York/London: W.W. Norton &Company

Lalman, D., Oppenheimer, J., & Swistak, P. (1994). Formalna teoria wyboru racjonalnego. Kumulatywne nauki polityczne. Studia Socjologiczne, 3-4(134-135), 14-68.

Lissowski, G. (2002). Teoria racjonalnego wyboru. Encyklopedia socjologii (4th ed., pp. 194-198). Warszawa: Oficyna Naukowa.

Nowak, A., Szamrej, J., Latane', B. (1990) From private attitude to public opinion: A dynamic theory of social impact. Psychological Review, 97, s. 362-376.

Schelling, T. (1978) Micromotives and Macrobehavior, New York: Norton.

Steward, J. (1994) Czy Bóg gra w kości? Nowa matematyka chaosu, Warszawa: PWN.

Straffin P. D. (2001) Teoria gier. Warszawa: Wydawnictwo naukowe „Scholar” (tłum. Jacek Haman)

Swistak P.(2004) Ewolucyjne podstawy instytucji społecznych, „Decyzje” 1, 11-33

Watson J. (2002) Strategia. Wprowadzenie do teorii gier. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne (tłum. Andrzej Wieczorek)

Winkowska-Nowak, K., Batorski, D., Peitgen, H. (2003) Wprowadzenie do dynamiki społecznej, Warszawa: SWPS.

Young, P. H. (1998) Individual Strategy and Social Structure: An Evolutionary Theory of Institutions, Princeton: Princeton University Press.

Dzięki zajęciom student osiągnie m.in. następujące efekty uczenia się:

• Rozbuduje świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii (szczególnie w zakresie źródeł krytyki teorii racjonalnego wyboru)

• Będzie lepiej rozumiał społeczną naturę relacji łączących jednostki, grupy i instytucje społeczne

• Posiądzie wiedzę na temat mechanizmów dynamiki grupy społecznej oraz obustronnych zależności między grupą a jednostką

• Zrozumie i będzie sprawdzał w praktyce na czym polega specyfika analizy socjologicznej

• Będzie świadomy wyboru określonej perspektywy teoretycznej i dostrzega konsekwencje tego wyboru

• Nauczy się formułować proste samodzielne sądy na temat przyczyn wybranych procesów i zjawisk społecznych

• Nauczy się na podstawie posiadanej wiedzy omówić działania prezentowane jako rozwiązania konkretnych problemów społecznych (w skali mikro i makro i relacji między tymi poziomami)

• W wyniku pracy w grupach nauczy się skutecznie współpracować z członkami zespołu zadaniowego, uczestniczyć w dyskusji, nauczy się też prezentować wyniki swojej pracy badawczej

Warunki zaliczenia to: aktywność na zajęciach (waga - 50%) oraz krótka praca zaliczeniowa na wybrany temat (waga – 50%).

Praca zaliczeniowa będzie przygotowywana w 3-4 osobowych grupach, będzie mieć format plakatu naukowego (tzw. posteru).

Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek) – 4h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (przygotowania plakatu naukowego) – 10h

Nieobecności podlegające usprawiedliwieniu: 2

Zasady poprawiania oceny negatywnej: przygotowanie poprawionej wersji pracy zaliczeniowej