Władza w teorii psychoanalitycznej

ogólnouniwersyteckie

Warunkiem wstępnym uczestnictwa w zajęciach jest posiadanie podstawowej orientacji w teorii psychoanalitycznej, a także rozeznania w klasycznych teoriach socjologicznych.

Seminarium poświęcone będzie problemowi władzy w ujęciu teorii psychoanalitycznej. Teoria psychoanalityczna bywa postrzegana równocześnie jako rewolucyjna i konserwatywna. Odzwierciedlenie tej podwójności odnajdujemy w psychoanalitycznych opracowaniach problemu władzy.

Władza wedle psychoanalizy ufundowana jest na związaniu z autorytetem, na poczuciu winy wobec niego i afektywnym zaangażowaniu w podtrzymywanie porządku społecznego. Oznaczałoby to z jednej strony, że psychoanaliza zakłada silne związanie podmiotu ze społecznymi strukturami władzy. Związanie wykluczające radykalną zmianę społeczną. Z drugiej strony – psychoanaliza „demaskuje” władzę, pokazuje jej strukturalne uwarunkowania i – być może – daje szansę na na ponowne przemyślenie kształtu struktur władzy.

Celem seminarium będzie przyjrzenie się problemowi władzy w ujęciu teorii psychoanalitycznej. Przeanalizowane zostaną wybrane teksty Freuda i Lacana dotyczące problemu władzy, (między innymi Totem i tabu Freuda oraz niedokończone seminarium Lacana o „Imionach-Ojca”) a także prace późniejszych teoretyków utrzymane w tych samych konceptualnych ramach.

Teoria psychoanalityczna bywa postrzegana równocześnie jako rewolucyjna i konserwatywna. Odzwierciedlenie tej podwójności odnajdujemy w psychoanalitycznych opracowaniach problemu władzy. Władza wedle psychoanalizy ufundowana jest na związaniu z autorytetem, na poczuciu winy wobec niego i afektywnym zaangażowaniu w podtrzymywanie porządku społecznego. Oznaczałoby to z jednej strony, że psychoanaliza zakłada silne związanie podmiotu ze społecznymi strukturami władzy. Związanie wykluczające radykalną zmianę społeczną. Z drugiej strony – psychoanaliza „demaskuje” władzę, pokazuje jej strukturalne uwarunkowania i – być może – daje szansę na na ponowne przemyślenie kształtu struktur władzy.

Istotnym elementem zajęć będzie namysł nad najważniejszymi pojęciami teorii psychoanalitycznej – zrozumienie, w jaki sposób opisuje ona relacje społeczne i proces konstytucji podmiotu. Posłuży to oświetleniu problemu władzy w sposób nieoczywisty dla socjologów. Wśród lektur znajdują się prace teoretyków prawa, antropologów i historyków literatury – dzięki temu możliwe będzie uchwycenie szerszego niż terapeutyczne znaczenia psychoanalizy.

Dyskusje na zajęciach będą toczyły się wokół poniższych pytań (lista ma charakter otwarty):

 mechanizmy uspołecznienia według teorii psychoanalitycznej;

 rodzina, religia i prawo jako postaci władzy;

 przemoc i struktury symboliczne jako media władzy;

 status pojęć psychoanalitycznych – opis uniwersalnych mechanizmów czy antropologia kultury mieszczańskiej?

 teoria psychoanalityczna w analizach faszyzmu i autorytaryzmu;

 dług jako forma władzy;

 mechanizmy życia codziennego jako formy władzy.

Z. Freud (2009) Kultura jako źródło cierpień, w: tegoż, Pisma społeczne, Warszawa: KR

Z. Freud (2009) Mojżesz i monoteizm, w: tegoż, Pisma społeczne, Warszawa: KR

Z. Freud (2009) Przyszłość pewnego złudzenia, w: tegoż, Pisma społeczne, dz. cyt.

Z. Freud (2009) Totem i tabu, w: tegoż, Pisma społeczne, Warszawa: KR

J. Lacan (2018) Tryumf religii, Warszawa: PWN

J. Lacan (2013) Imiona-Ojca, Warszawa: PWN

M. Lazzarato (2012) The Making of the Indebted Man. An Essay on the Neoliberal Condition, Los Angeles: Semiotext(e)

E. Leach (1969) Genesis as Myth and Other Essays, London: Jonathan Cape

P. Legendre (2010) Inny wymiar prawa, w: Kronos, nr 3/2010

P. Legendre (2011) Zbrodnia kaprala Lortiego, Warszawa; Fundacja im. Augusta hr. Cieszkowskiego

B. Malinowski (1987) Psychoanaliza i antropologia, w: Malinowski, Dzieła, t. 6, Warszawa, PWN

J. P. Reemtsma (2011) Zaufanie i przemoc. Esej o szczególnej konstelacji nowoczesności, Poznań; Wydawnictwo Poznańskie

W. Reich (2009) Psychoanaliza mas wobec faszyzmu, Warszawa: Aletheia

S. Žižek (2009) Od tragedii do farsy, czyli jak historia się powtarza, Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej

S. Žižek (2007) Rewolucja u bram, Kraków.

K_W01 zna i rozumie podstawowe pojęcia wybranych subdziedzin socjologii (np. socjologii rodziny, zdrowia, pracy, religii, gospodarki, edukacji, itp.)

K_W02 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk

K_W06 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji międzykulturowej

K_W14 posiada pogłębioną wiedzę na temat założeń i twierdzeń wybranych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych

K_U08 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu jednostki i społeczeństwa

K_K09 jest otwarty na różne perspektywy teoretyczne i metodologiczne badań społecznych

Obecność na zajęciach (dopuszczalne dwie nieobecności w trakcie jednego semestralnego cyklu), przygotowanie do zajęć, lektura tekstów i aktywne uczestnictwo w dyskusji, napisanie eseju zaliczeniowego.

Nieobecności ponad dopuszczalne dwie należy zaliczyć na dyżurze (formą zaliczenia będzie rozmowa o lekturach).

Nieprzygotowanie do zajęć skutkuje koniecznością ich zaliczenia (jw.).

Esej zaliczeniowy należy oddać na dwa tygodnie przed sesją. Nieoddanie pracy, ocena niedostateczna z pracy, niezaliczenie nieobecności i nieprzygotowania do zajęć oznacza niezaliczenie przedmiotu. Drugie podejście możliwe jest w sesji poprawkowej semestru zimowego.

Do godzin przeznaczonych na zajęcia w sali (30h) należy doliczyć czas konieczny do przygotowania się do zajęć (czytanie lektur, sporządzanie notatek) – 4h oraz czas konieczny do przygotowania się do finalnego zaliczenia (napisania eseju) – 10h