Totalitaryzm w ZSRR - życie łagrowe, życie codzienne. Świadectwa doświadczeń indywidualnych (wspomnienia, dzienniki, listy)

ogólnouniwersyteckie

Zajęcia dotyczą GUŁAG-u – systemu łagrów w ZSRR. Jakie miejsce obozy zajmowały w porządku państwa totalitarnego? Czy były tylko represją, czy miały znaczenie ideologiczne i ich zadaniem było wychowanie nowego człowieka radzieckiego, czy może miały przede wszystkim znaczenie ekonomiczne i winne były spełniać, jako ośrodki taniej pracy niewolniczej, ważną rolę w całej strukturze radzieckiej gospodarki planowej?

Jakim zmianom, jakościowym, organizacyjnym i ilościowym system GUŁAG-u podlegał w różnych okresach – od wczesnej epoki bolszewickiej, przez Wielki Terror lat 1936-1937, po końcową epoką powojennego stalinizmu aż do czasu odwilży, masowych zwolnień z obozów i rehabilitacji?

Chociaż wartościowe przykłady literatury łagrowej znajdziemy w polszczyźnie (m.in. Józef Czapski, Gustaw Herling-Grudziński, Beata Obertyńska), opierać się będziemy przede wszystkim na przykładach z literatury rosyjskiej, w Polsce słabiej znanych i najczęściej nieobecnych w przekładach na język polski.

Przyjrzymy się najważniejszym źródłom dotyczącym GUŁAG-u, dokumentom z epoki wytworzonym przez państwo radzieckie. Szczególną uwagę poświęcimy jednak źródłom indywidualnym – wspomnieniom obozowym i korespondencji. Jak wyglądała prywatna pamięć GUŁAG-u, jak próbowano zapisywać doświadczenie jednostkowe – życie obozowe w stanie ciągłej opresji, gdzie przebiega granica między realistycznym opisem zawartym we wspomnieniach i relacjach a fikcją literacką i czy w ogóle możliwy jest pełny opis doświadczenia łagrowego. Jak brzmią narracje osobiste o silniejszym przetworzeniu artystycznym i literackim, m.in. proza Warłama Szałamowa i Aleksandra Sołżenicyna.

Najważniejsze kwestie domagające się omówienia:

Zesłania syberyjskie w tradycji carskiej. „Wspomnienia z domu umarłych” Fiodora Dostojewskiego, Jerzy Kennan „Syberya”, „Sachalin” Antona Czechowa

Łagry geograficznie, łagry statystycznie. Definicja podstawowych pojęć – łagier, więzienie, obóz, zesłanie, wysyłka.

Kanał Białomorski i propagandowa wyprawa pisarzy radzieckich pod wodzą Maksima Gorkiego 1931-1934

GUŁAG – inżynieria nowego człowieka radzieckiego, czy ważna gałąź gospodarki radzieckiej. Czy Związek Radziecki mógłby istnieć bez GUŁAGu?

Społeczność obozowa: różne grupy etniczne, różne grupy społeczne

Więźniowie polityczni i więźniowie kryminalni – relacje wzajemne, konflikty, koalicje. „Detstvo w tiurmie” Piotr Jakira

System nagród, system kar. Kiedy i komu ucieczka z łagru mogła się udać?

Jak wyglądało obozowe życie codzienne?

Donosiciele i buntownicy – kto, jak i kiedy miał szansę przetrwać.

GUŁAG oczyma strażników i łagrowej administracji – Iwan Czistiakow

GUŁAG w oficjalnych dokumentach NKWD

Czy GUŁAG skończył się wraz z odwilżą w 1956 roku?

Obóz zagłady, obóz pracy, łagier – totalitaryzm niemiecki, totalitaryzm radziecki – wspólnota czy przeciwność. Agamben i Szałamow.

wybrana literatura w języku polskim:

Iwan Czistiakow „Strażnik Gułagu”, Bellona, Warszawa 2012

Jewgienija Ginzburg „Stroma ściana”, t. 1-2, Czytelnik Warszawa 2009

Dmitrij Lichaczow „Wspomnienia”, Sedno, Warszawa 2016

Tamara Pietkiewicz „Jak bucik bez pary”, SPP, Lublin 2009

Aleksandr Sołżenicyn „Jeden dzień Iwana Denisowicza i i inne opowiadania”, Rebis, Poznań 2010

Warłam Szałamow „Opowiadania kołymskie”, Rebis, Poznań 2010

Obecność na zajęciach, podstawowa wiedza przekazywana na wykładach, szczegółowa znajomość literatury wskazanej w opisie. Egzamin ustny