Spotkanie kultur w zwierciadle źródeł – hiszpańskie i indiańskie przekazy o konkwiście.

ogólnouniwersyteckie

Założenia wstępne: konieczna (przynajmniej bierna) znajomość języka angielskiego.

Zajęcia konwersatoryjne poświęcone lekturze tekstów źródłowych ukazujących spotkania cywilizacji europejskiej z cywilizacjami kontynentu amerykańskiego, w szczególności zaś ‒ hiszpańskiej konkwisty Mezoameryki i obszaru andyjskiego. Wybrane teksty są zarówno europejskiego, jak i indiańskiego pochodzenia, znajdują się wśród nich relacje uczestników wydarzeń historycznych, kroniki, pisma polemiczne i publicystyczne oraz utwory należące do literatury pięknej. Celem ich lektury jest identyfikacja i analiza sposobów przedstawiania i konceptualizacji odmienności kulturowej oraz samego zderzenia cywilizacji, jak również zrozumienie wpływu, jaki doświadczenie spotkania z Innym wywarło na kulturę europejską i rodzime kultury Ameryki.

W trakcie zajęć studenci zapoznają się z wyborem tekstów opisujących spotkania cywilizacji Starego i Nowego Świata, które miały miejsce u zarania epoki nowożytnej; na liście lektur znajdują się zarówno teksty o charakterze relacji historycznych, mające fundamentalne znaczenie dla zrozumienia procesu konkwisty i kolonizacji (m.in. listy Kolumba i Cortésa czy kroniki autorów indiańskich), jak i dzieła literackie, filozoficzne, teologiczne i publicystyczne odnoszące się bezpośrednio do fenomenu spotkania cywilizacji (Brevísima relación Bartolomégo de las Casas i inne teksty związane z tzw. kontrowersją z Valladolid, bulle papieskie) i wyzyskujące tę tematykę do własnych celów (utwory renesansowych i oświeceniowych pisarzy i myślicieli). Szczególna uwaga poświęcona zostanie tekstom poświęconym kulturze, obyczajom i wierzeniom ludności podbitych przez Hiszpanów ziem, a więc refleksji, z której narodzi się później antropologia kulturowa.

Celem lektury tekstów źródłowych i towarzyszącej jej dyskusji nie jest odtworzenie przebiegu wydarzeń historycznych epoki konkwisty ani realiów kulturowych przedkolonialnego i kolonialnego Nowego Świata, lecz przybliżenie sposobu, w jaki kultura europejska i kultury indiańskie radziły sobie z doświadczeniem odmienności kulturowej i jakie strategie przyjmowały, by nazwać i opisać obcą rzeczywistość. Dwa zjawiska, które przez cały czas trwania zajęć pozostaną w centrum uwagi, to przekład międzykulturowy oraz poszukiwanie analogii do zjawisk zakorzenionych w kulturze, z której wywodzi się autor tekstu.

W miarę potrzeb i możliwości tematyka zajęć może zostać również rozszerzona poza ramy czasowe wczesnej nowożytności, zarówno w dalszą przeszłość ‒ do antyku i średniowiecza ‒ jak i w czasy późniejsze. Część zajęć poświęcona jest współczesnym konsekwencjom europejskiego kolonializmu – zjawiskom takim jak rasizm i stereotypizacja rasowo-etniczna (w tym autostereotypizacja), metysaż kulturowy, zawłaszczenie kulturowe (cultural appropriation) – analizowanym za pomocą podstawowych narzędzi studiów postkolonialnych.

Przedstawiona bibliografia ma charakter orientacyjny: wybór konkretnych tekstów zależy m.in. od zainteresowań i oczekiwań grupy. Wszystkie teksty źródłowe studenci otrzymują w formie elektronicznej.

Bibliografia podmiotowa:

de Ayala, Felipe Guaman Poma: Nueva corónica y buen gobierno, dowolne wydanie.

Boccaccio, Giovanni: De Canaria, dowolne wydanie.

Bogowie i ludzie z Huarochirí, tłum. i oprac. Jan Szemiński, Kraków 1985.

de las Casas, Bartolomé: Krótka relacja o wyniszczeniu Indian, tłum. K. Niklewiczówna. Poznań 1988.

Doctrina christiana en lengua española y mexicana (1548), tłum. i oprac. Katarzyna Granicka (fragmenty)

Cortés, Hernán: Listy o zdobyciu Meksyku tłum. M. Mróz i R. Tomicki, Gdańsk 1997.

Diaz del Castillo, Bernal: Pamiętnik żołnierza Korteza, tłum. A.L. Czerny, Łódź 1986.

de Durán, Diego: Historia de las Indias en Nueva España e islas de la Tierra Firme, dowolne wydanie.

Eiríks saga Rauða (Saga o Eryku Rudym), dowolne wydanie.

Ginez de Sepulveda, Juan: Democrates secundus, sive de iustis belli causis apud Indios, dowolne wydanie.

Herodot: Dzieje, dowolne wydanie.

Inkowie o Inkach. Antologia, wybór i tłum. Jan Szemiński. Warszawa 2015.

Listy o odkryciu Ameryki, wybór i red. J. Kieniewicz, tłum. J. Perlin, A. Rurarz, J. Szymanowska. Gdańsk 1995.

Mikołaj V: Dum Diversas (bulla)

Mikołaj V: Romanus Pontifex (bulla)

de Montaige, Michel: Próby, dowolne wydanie.

Nuñez Cabeza de Vaca: Naufragios, dowolne wydanie.

Paweł III: Sublimus Deus (bulla)

Pizarro Pedro: Relacja o odkryciu i podoboju Królestwa Peru, tłum. Maria Mróz. Gdańsk 1995.

Polo, Marco: Opisanie świata, dowolne wydanie.

Rousseau, Jean-Jacques: Rozprawa o pochodzeniu i podstawach nierówności między ludźmi, dowolne wydanie.

de Sahagún, Bernardino: Primeros Memoriales, paleografia, tłum. i red. T.D. Sullivan. Norman 1997.

de Sahagún, Bernardino: Florentine Codex. General History of the Things of New Spain, tłum. i red. A.J.O. Anderson i C.E. Dibble. Salt Lake City 1981.

Tacyt: Germania, dowolne wydanie.

Titu Cusi Yupanqui (Diego de Castro): Relación de como los españoles entraron en el Pirú, dowolne wydanie.

de la Vega, Inca Garcilaso: O Inkach uwagi prawdziwe, tłum. J. Szemiński, Warszawa 2000.

Voltaire: Kandyd, dowolne wydanie.

Zmierzch Azteków. Kronika zwyciężonych: indiańskie relacje o podboju, wybór i red. M. León-Portilla, tłum. A.M. Garibay, tłum. z języka hiszpańskiego J. Ficowski, M. Sten. Warszawa 1967.

Bibliografia przedmiotowa

Adams, Percy G. :The Discovery of America and European Renaissance Literature [w:] "Comparative Literature Studies" t. 13, nr. 2, 1976.

Burkhart, Louise M.: The Slippery Earth: Nahua-Christian Moral Dialogue in Sixteenth-Century Mexico, Tucson 1989.

Brown, Michael F.: „Who owns native culture”. Cambridge 2004.

Ellingson, Ter: The Myth of the Noble Savage. Berkeley 2001.

Greer, Margaret R., Mignolo, Walter D. i Quilligan Maureen: Rereading the Black Legend: The Discourses of Religious and Racial Difference in the Renaissance Europe. Chicago 2007.

Grützmacher, Łukasz: Jak konkwistador, który niczego nie podbił, został synem Słońca. Zapis niezwykłego doświadczenia Alvara Nuñeza Cabezy de Vaca [w:] Zwyczajny człowiek w niezwyczajnej sytuacji. Próba przekazania doświadczenia nieposiadającego wzoru opisywalnośc, red. Hanna Gosk, Warszawa 2009.

Keen, Benjamin: The Black Legend Revisited: Assumptions and Realities, The Hispanic American Historical Review, t. 49, nr 4.

Lewis, Hanke: Aristotle and the American Indians: a Study in Race Prejudice in the Modern World, London 1971.

Lockhart, James: The Nahuas after the Conquest. A Social and Cultural History of the Indians of Central Mexico, Sixteenth Through Eighteenth Centuries, Stanford 1992.

Lockhart, James: We People Here: Nahuatl Accounts of the Conquest of Mexico, Berkeley and Los Angeles 2004.

Olko, Justyna: Obcy, poganie, barbarzyńsy. Stereotypy etniczne we wczesnokolonialnym Meksyku [w:] Europejczycy, Afrykanie, Inni. Studia ofiarowane Profesorowi Michałowi Tymowskiemu, red. J. Pysiak, B. Nowak, M. Nagielski, Warszawa 2011.

Olko, Justyna: Odrzucani, (prze)tłumaczeni, oswojeni. Hiszpanie i konkwista w źródłach indiańskich ze środkowego Meksyku [w:] Zwyczajny człowiek w niezwyczajnej sytuacji. Próba przekazania doświadczenia nieposiadającego wzoru opisywalnośc, red. Hanna Gosk, Warszawa 2009.

Synowiec, Aleksandra: „Dzieci szóstego słońca. W co wierzy Meksyk”, Warszawa 2018

Tazbir, Janusz: Polscy przyjaciele i wrogowie konkwistadorów [w:] "Odrodzenie i Reformacja w Polsce" nr. 12, 1967.

Todorov, Tzvetan: Podbój Ameryki. Problem innego, tłum. J. Wojcieszak, Warszawa 1996.

Tomicki, Ryszard: Ludzie i bogowie. Indianie meksykańscy wobec Hiszpanów we wczesnej fazie konkwisty, Wrocław 1990.

Tomicki, Ryszard: Synowie Słońca, synowie Boga. „Zderzenie języków” podczas podboju Meksyku, [w:] Między drzewem życia a drzewem poznania. Księga ku czci prof. Andrzej Wiercińskiego, red. M. Ziółkowski, A. Sołtysiak, Warszawa-Kielce 2002.

Wood, Stephanie: Transcending Conquest: Nahua Views of Spanish Colonial Mexico, Norman 2003.

Student w zakresie wiedzy:

- zna podstawowe metody analizy i interpretacji tekstów kultury

- zna najważniejsze metody badań interdyscyplinarnych

- zna podstawowe zasady komunikacji naukowej w zakresie nauk humanistycznych

Student w zakresie umiejętności:

- potrafi selekcjonować oraz dokonać krytycznej oceny informacji pochodzących z różnych źródeł naukowych, popularnonaukowych, publicystycznych i innych

- potrafi dokonywać analizy dzieł sztuki oraz tekstów naukowych i materiałów źródłowych za pomocą odpowiednich narzędzi badawczych

- potrafi sformułować problem badawczy

- potrafi przygotować prace pisemne uwzględniające elementarne wymogi stawiane pracom akademickim

Student w zakresie kompetencji społecznych:

- przestrzega zasady tolerancji i ma poszanowanie dla różnic kulturowych

- docenia bogactwo kultury

- jest gotów do zrozumienia dziedzictwa kulturowego i różnorodności kulturowej

- szanuje etyczny wymiar badań naukowych

Przygotowanie do zajęć, znajomość omawianych tekstów i aktywne uczestnictwo w ich analizie i dyskusji nad nimi. Na koniec roku student przygotowuje esej na uzgodniony z prowadzącymi temat, związany z poruszaną na zajęciach problematyką. Dopuszcza się 2 nieusprawiedliwione nieobecności w semestrze.