Odkrycie tego co społeczne (II). Narodziny teorii socjologicznej w dyskusjach przełomu XIX i XX wieku (socjologia niemiecka)

ogólnouniwersyteckie

Cel zajęć jest genealogiczny: chcemy przyjrzeć się narodzinom socjologii jako nauki badającej „społeczeństwo”. Czym było dokładnie owo społeczeństwo odkryte jako przedmiot teorii i metod badawczych w XIX wieku i na początku wieku XX? Jaki był związek rodzącej się socjologii z ówczesnymi dyskursami filozofii, ekonomii politycznej, a także nauk przyrodniczych? W jaki sposób socjologia opracowywała swoją odrębność teoretyczną i metodologiczną? W końcu, jakie znaczenie dla narodzin socjologii miało ówczesne tło społeczne, polityczne i ekonomiczne? Genealogiczny cel zajęć jest zatem dwojaki: chcemy lepiej zrozumieć, czym była owa nauka o społeczeństwie, która ukształtowała się pod koniec długiego XIX wieku, ale także jak konstruowano pojęcie „społeczeństwa”, które wraz z narodzinami socjologii nabrało realności jako domena specyficznego rodzaju relacji, niesprowadzalnych do stosunków o charakterze ekonomicznym, biologicznym czy prawnym.

Cel zajęć jest genealogiczny: chcemy przyjrzeć się narodzinom socjologii jako nauki badającej „społeczeństwo”. Czym było dokładnie owo społeczeństwo odkryte jako przedmiot teorii i metod badawczych w XIX wieku i na początku wieku XX? Jaki był związek rodzącej się socjologii z ówczesnymi dyskursami filozofii, ekonomii politycznej, a także nauk przyrodniczych? W jaki sposób socjologia opracowywała swoją odrębność teoretyczną i metodologiczną? W końcu, jakie znaczenie dla narodzin socjologii miało ówczesne tło społeczne, polityczne i ekonomiczne? Genealogiczny cel zajęć jest zatem dwojaki: chcemy lepiej zrozumieć, czym była owa nauka o społeczeństwie, która ukształtowała się pod koniec długiego XIX wieku, ale także jak konstruowano pojęcie „społeczeństwa”, które wraz z narodzinami socjologii nabrało realności jako domena specyficznego rodzaju relacji, niesprowadzalnych do stosunków o charakterze ekonomicznym, biologicznym czy prawnym.

By osiągnąć tak postawiony cel, niezbędne będzie przyjęcie pewnej metodologii lektury. Po pierwsze zatem, chcemy ograniczyć się do tekstów powstałych przed I wojną światową. Lekturze poddane będą publikacje wydane w okresie narodzin kultury wielkich miast, powstania partii socjalistycznych, narastającej świadomości klasowych podziałów w uprzemysłowionych społeczeństwach, tworzenia się światowego rynku wymiany towarowej i pierwszych kryzysów kapitalizmu, których autorzy nie przeżyli jeszcze owego szoku, jakim były okopy „wielkiej wojny”. Po drugie, będziemy chcieli zapomnieć o dalszym rozwoju socjologii i na analizowane teorie spojrzeć nie z perspektywy tego, jaki miały one wpływ na kolejnych teoretyków i teoretyczki społeczne, ale ograniczyć nasz horyzont rozumienia w możliwie największym stopniu do problemów i pojęć obecnych w samych tych tekstach. Dlatego będziemy czytać nie tylko „wielkich klasyków” czy „ojców socjologii”, ale także teorie obecnie niesłusznie i słusznie zapomniane. W roku akademickim 2019/2020 ograniczamy się dodatkowo do lektury niemieckich klasyków socjologii – zgodnie z przyjętym założeniem, że co semestr będziemy inaczej starali się inaczej konstruować zakres lektur. Po trzecie w końcu, rezygnujemy ze współczesnych opracowań (zarówno kanonicznych, jak i krytycznych) historii socjologii i ograniczamy genealogiczną pracę wyłącznie do lektury tekstów źródłowych (w tym semestrze robimy jednak wyjątki od tej reguły z racji braku tłumaczeń tekstów źródłowych na język polski lub angielski). Niemniej prowadzący zajęcia będą dokładali wszelkich starań, by jak najlepiej zarysować kontekst, w jakim analizowane teorie zostały opracowane.

Uczestnicy i uczestniczki wyniosą z konwersatorium dwojakiego rodzaju wiedzę. Po pierwsze zapoznają się dobrze z historią teorii socjologicznych z przełomu XIX i XX wieku, również w kontekście filozofii politycznej i społecznej tego okresu. Po drugie, nabiorą krytycznego dystansu do kanonicznej historii socjologii, która skupiając się (jak każda historia danej dyscypliny naukowej) na teoriach mających znaczenie dla dalszego rozwoju nauk społecznych, pomija często interesujące i wartościowe spory oraz dyskusje, w których wykuwano podstawy teorii społecznej. Umiejętność ta jest istotna z perspektywy współczesnych dyskusji w łonie teorii i metodologii nauk społecznych, które niejednokrotnie kwestionują charakter tego, co „społeczne” jako przedmiotu badań socjologicznych.

- Werner Sombart, Socyalizm i ruch społeczny, Lwów 1907, Polskie Towarzystwo Naukowe, fragment.

- Werner Sombart, Życie i życie gospodarcze, Warszawa 1913, Miż i Lajek, fragment.

- Max Weber, Obiektywność poznania w naukach społecznych, w: M. Weber, Problemy socjologii wiedzy, Warszawa 1985, PWN.

- Max Weber, Etyka protestancka i duch kapitalizmu, Warszawa 2011, WUW, fragment.

- Georg Simmel, Filozofia pieniądza, przeł. A. Przyłębski, Warszawa 2012, Aletheia [rozdziały 1, 4 i 6].

- Georg Simmel, Dygresja w związku z zagadnieniem, jak możliwe jest społeczeństwo, w: G. Simmel, Pisma socjologiczne, oprac. H-J. Dahme, O. Rammstedt, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2008, Oficyna Naukowa.

- Franz Oppenheimer, The State. Its History and Development Viewed Sociologically, New York MCMXII, B.W. Huebsch, fragment.

- Ludwik Gumplowicz, System socjologii, Warszawa 2013, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, fragmenty.

- Ferdinand Tonnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury, Warszawa 1988, PWN, fragmenty.

- Ferdinand Tonnies, Excerpt from Critique of Public Opinion, red. Jostein Gripsrud, Hallvard Moe,

- [opracowanie] Paul Weindling, Health, race and German politics between national unification and Nazism, 1870-1945, Cambridge-New York-Melbourne 1989, Cambridge University Press [rozdział 2, “Between Utopianism and Racial Hygiene”]

K_W01, K_W02, K_W06, K_W08, K_W09, K_W14, K_U02, K_U04, K_U07, K_U08, K_U11, K_K02, K_K06,

Sprawdzanie uczestnictwa w zajęciach; ocena aktywności na zajęciach; ocena prezentacji wybranego tematu w trakcie konwersatorium lub pracy pisemnej.