Fundamenty demokratycznego państwa prawnego

fakultatywne

Ukończenie I roku studiów I i II stopnia lub jednolitych studiów magisterskich.

Konwersatorium jest kierowane nie tylko do studentów prawa, ale do szerokiego grona osób zainteresowanych filozofią prawa oraz filozofią polityki, w szczególności w obszarze zagadnień konstytucyjnych.

w sali

Konwersatorium poświęcone będzie najważniejszym wartościom oraz podstawowym instytucjom demokratycznego państwa prawnego rozpatrywanego jako zasada prawna i idea polityczna. W trakcie zajęć omówiona zostanie geneza idei państwa prawnego oraz ewolucja tej koncepcji w zachodniej kulturze prawnej. Przeanalizowana zostanie także relacja między zasadami państwa prawa a pryncypiami rządu demokratycznego. Szczególny nacisk zostanie położony na współczesne wyzwania towarzyszące realizacji wartości i zasad państwa prawnego w praktyce funkcjonowania współczesnych państw demokratycznych. Wskazane zagadnienia podjęte zostaną przede wszystkim z perspektywy filozofii prawa oraz filozofii polityki. Celem zajęć jest ukazanie fundamentów kultury prawnej i politycznej demokratycznego państwa prawnego.

W ramach zajęć podjęte zostaną następujące zagadnienia:

Między rule of law a Rechsstaat - rola prawa w ograniczaniu arbitralności władzy w europejskiej kulturze prawnej.

Od państwa ustaw do państwa sędziów - geneza i rozwój doktryny państwa prawnego.

Demokratyczne państwo prawne – problem demokratycznej legitymizacji władzy w państwie prawnym.

Solidarne państwo prawne – wpływ idei państwa socjalnego na koncepcje państwa prawnego.

Samorządne państwo prawne – znaczenie samorządności w państwie prawnym.

Deliberatywne państwo prawne – rola instytucji państwa prawnego w kształtowaniu deliberatywnej sfery publicznej.

Spory o aksjologię państwa prawnego:

- pozytywistyczne a niepozytywistyczne interpretacje zasady państwa prawnego;

- liberalne a republikańskie odczytanie idei państwa prawnego;

- suwerenność polityczna a międzynarodowe mechanizmy ochrony praworządności.

Spory o instytucje demokratycznego państwa prawnego:

- zasada podziału władzy: tradycja i współczesność;

- zasada nadrzędności konstytucji a mechanizmy kontroli konstytucyjności prawa;

- obywatelskie nieposłuszeństwo i współczesne „prawo do oporu” wobec władzy tyrańskiej.

Zagrożenia dla państwa prawa:

- instrumentalizacja prawa,

- populizm konstytucyjny,

- państwo i prawo wobec sytuacji kryzysowej w „społeczeństwie ryzyka”.

Rola klauzuli demokratycznego państwa prawnego w transformacji ustrojowej III RP.

Demokratyczne państwo prawne w XXI w. – najważniejsze wyzwania i kierunki przemian.

Literatura będzie przekazywana uczestnikom sukcesywnie, z odpowiednim wyprzedzeniem. W ramach literatury podstawowej dla omawianego zagadnienia wskazać można:

Alexander L., Constitutionalism. Philosophical Foundations, Cambridge University Press 2001.

Antoszewski A., Rządy prawa jako instrument walki politycznej, [w:] Spory wokół teorii i praktyki państwa prawa, red. G. Ulicka, S. Wronkowska, Warszawa 2011.

Barber N.W., The Rechsstaat and The Rule of Law, „University of Toronto Law Journal” 2008, nr 53.

Bellamy R., Political Constitutionalism. A Republican Defence of the Constitutionality of Democracy, Cambridge University Press 2010.

Biernat T., Legitymizacja władzy politycznej. Elementy teorii, Toruń 2000.

Böckenförde E.-W., Państwo prawa w jednoczącej się Europie, Warszawa 2000.

Corstens G., Understanding the rule of law, Oxford – Portland 2017.

Dworkin R., Imperium prawa, Warszawa 2006.

Dziadzio A., Koncepcja państwa prawa w XIX wieku — idea i rzeczywistość, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2005, t. LVII, z. 1.

Działocha K., Państwo prawne w warunkach zmian zasadniczych systemu prawa RP, [w:] Państwo prawa. Demokratyczne państwo prawne, red. J. Kowalski, Warszawa 2008.

Fuller L.L., Moralność prawa, Warszawa 2004.

Granat M., Od klasycznego przedstawicielstwa do demokracji konstytucyjnej (ewolucja prawa i doktryny we Francji), Lublin 1994.

Habermas J., Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, Warszawa 2005.

Held D., Modele demokracji, Kraków 2010.

Kaleta J. K., Sądownictwo konstytucyjne a teorie demokracji, „Państwo i Prawo”, z. 5 2018.

Kelsen H., Istota i rozwój sądownictwa konstytucyjnego, Warszawa 2009.

Kelsen H., O wartości i istocie demokracji, Warszawa 1935.

Krygier M., Cztery pytania o rządy prawa. Dlaczego? Co? Gdzie? I kogo to obchodzi? Część I, „Archiwum Filozofii Prawa i Filozofii Społecznej” 2011, z. 2.

Kubiak A., Państwo prawne – idea, postulaty, dylematy, „Państwo i Prawo” 1991, z. 7.

Lipowicz I., Pojęcie państwa w projektach Konstytucji RP, „Civitas. Studia z Filozofii i Polityki” 1997, nr 1.

Łętowska E., Rzeźbienie państwa prawa. Ewa Łętowska w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem, Warszawa 2012.

Maravall M. J., Przeworski A. (red.), Demokracja i rządy prawa, Warszawa 2010.

Morawski L., Spór o pojęcie państwa prawnego, „Państwo i Prawo” 1994, z. 4.

Morawski L., Zasada państwa prawnego — próba reinterpretacji, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 2006, z. 304.

Pettit P., Republicanism. A Theory of Freedom and Government, Oxford 1997.

Rosanvallon P., La légitimité démocratique. Impartialité, réflexivité, proximité, Seuil: Paris 2008;

Sadurski W., Prawo przed sądem. Studium sądownictwa konstytucyjnego w postkomunistycznych Państwach Europy Środkowej i Wschodniej, Warszawa 2008.

Staśkiewicz W., Demokratyczne państwo prawne w Polsce lat dziewięćdziesiątych: eufunkcjonalność teorii i dysfunkcjonalność praktyki, [w:] Prawo i ład społeczny. Księga jubileuszowa dedykowana Profesor Annie Turskiej, Warszawa 2000.

Stelmach J., Filozoficzne aspekty dyskusji o państwie prawnym, [w:] G. Skąpska, Prawo w zmieniającym się społeczeństwie, Toruń 1992.

Sweet A.S., Governing with Judges. Constitutional Politics in Europe, Oxford University Press 2000;

Tamanaha B.Z., On the Rule of Law. History, Politics, Theory, Cambridge University Press 2004;

Wronkowska S. (red.), Polskie dyskusje o państwie prawa, Warszawa 1995.

Wronkowska S. (red.), Zasada demokratycznego państwa prawnego w Konstytucji RP, Warszawa 2006

Wyrzykowski M., Legislacja – demokratyczne państwo prawa – radykalne reform polityczne i gospodarcze, „Państwo i Prawo” 1991, z. 5.

Wyrzykowski M., Zasada demokratycznego państwa prawnego – kilka uwag, [w:] M. Zubik (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 2006.

Zakrzewska J., Trybunał Konstytucyjny – konstytucja – państwo prawa, „Państwo i Prawo” 1992, z. 1.

Zoll A., Państwo prawa jeszcze w budowie. Andrzej Zoll w rozmowie z Krzysztofem Sobczakiem, Warszawa 2013.

Po ukończeniu przedmiotu student zdobędzie następujące umiejętności:

W zakresie wiedzy:

- identyfikacja historycznych uwarunkowań oraz współczesnych interpretacji państwa prawa jako koncepcji politycznej i zasady konstytucyjnej;

- identyfikacja podstawowych instytucji państwa prawa oraz zasad ich funkcjonowania;

W zakresie umiejętności społecznych:

- dostrzeganie znaczenia wymogów państwa prawa dla prawidłowego funkcjonowania instytucji politycznych i prawnych w demokracji konstytucyjnej;

- identyfikowanie roli poszczególnych instytucji ustrojowych w realizacji zasady demokratycznego państwa prawnego;

- identyfikowanie konfliktu wartości leżących u podstaw konkretnych rozwiązań ustrojowych funkcjonujących w praktyce ustrojowej demokratycznego państwa prawnego;

- dostrzeganie roli prawa w ograniczaniu arbitralności władzy;

- zdolność do krytycznej analizy zakresu i sposobu realizacji kompetencji przez organy władzy publicznej z punktu widzenia pryncypiów państwa prawa;

- dostrzeganie znaczenia konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa prawnego w procesie transformacji ustrojowej w Polsce po 1989 r. z oraz związanych z tym dylematów politycznych i prawnych;

- zdolność do racjonalnego argumentowania na rzecz własnego stanowiska w analizowanych sporach oraz odróżnienia własnych poglądów od konkurencyjnych stanowisk;

- świadomość znaczenia swojego udziału w sferze obywatelskiej kontroli władzy oraz kształtowaniu kultury prawnej społeczeństwa;

- świadomość odpowiedzialności za podnoszenie poziomu kultury prawnej i politycznej w zakresie spraw publicznych omawianych na zajęciach;

Zajęcia będą opierały się na krytycznej i otwartej dyskusji wokół problemów sformułowanych w zaproponowanych tekstach naukowych, publicystycznych a także materiałach multimedialnych. Wybrane i udostępnione studentom teksty będę wymagały wnikliwej lektury oraz samodzielnej interpretacji.

Przedmiotem oceny będzie umiejętność rekonstrukcji opisowych i normatywnych argumentów formułowanych przez zwolenników i przeciwników określonych poglądów oraz ufundowanych na nich rozwiązań instytucjonalnych, a także zdolność samodzielnego formułowania poglądów i precyzyjnego ich uzasadniania, racjonalnego podważania argumentów przeciwnych.

Zaliczenie na podstawie obecności (dopuszczalne dwie nieobecności w semestrze), aktywności na zajęciach oraz pracy pisemnej. Kryteria brane pod uwagę przy ocenie pracy: bibliografia, rzetelność naukowa, znajomość literatury przedmiotu, umiejętność formułowania problemów badawczych oraz dokonywania samodzielnej oceny materiałów źródłowych.