Filozofia nauk ścisłych i matematyki do XIX w.
Informacje ogólne
Kod przedmiotu: | 1000-00FN1-OG |
Kod Erasmus / ISCED: |
11.1
|
Nazwa przedmiotu: | Filozofia nauk ścisłych i matematyki do XIX w. |
Jednostka: | Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki |
Grupy: |
Przedmioty ogólnouniwersyteckie humanistyczne Przedmioty ogólnouniwersyteckie na Uniwersytecie Warszawskim Przedmioty ogólnouniwersyteckie Wydziału Matematyki, Informatyki i Mechaniki |
Punkty ECTS i inne: |
6.00
|
Język prowadzenia: | polski |
Rodzaj przedmiotu: | ogólnouniwersyteckie |
Założenia (opisowo): | W wykładzie miejscami korzysta się z aparatu matematycznego (w tym rachunku różniczkowego) w zakresie wykraczającym poza matematykę szkolną. Jednakże do zaliczenia przedmiotu nie jest wymagana żadna określona wiedza. |
Tryb prowadzenia: | w sali |
Skrócony opis: |
Wykład przedstawia wybrane pojęcia z historii filozofii, wybrane zagadnienia filozoficzne matematyki, fizyki, chemii i astronomii w kontekście historycznym na tle rozwoju nauki, kultury i cywilizacji do II połowy XIX wieku. |
Pełny opis: |
Omawiane zagadnienia: 1) Podstawowe pojęcia filozofii. Ontologia, epistemologia, filozofia przyrody. Greckie korzenie filozofii i nauki. Arche, logos. Filozofia wyrosła z podziwu i filozofia wyrastająca z nieufności. Wybrane postacie i zagadnienia z historii filozofii: Tales, jońscy filozofowie przyrody, pitagorejczycy, Heraklit, Parmenides i Zenon z Elei, Eubulides i aporie, Demokryt, sofiści, Sokrates, Platon, Arystoteles, sceptycy. Średniowiecze: rola zakonów i uniwersytetów. Spór o uniwersalia. Robert Bacon, Ockham; Francis Bacon, Kartezjusz, Pascal, Leibniz; Locke, Berkeley, Hume, d'Alembert. Determinizm, zasada przyczynowości, Laplace. Kant i Krytyka czystego rozumu; Bolzano; Comte i pozytywizm, J. St. Mill, materializm dialektyczny. 2) Problemy filozofii matematyki. Zasada paralelizmu w różnych sformułowaniach (związki ontogenezy z filogenezą). Związki matematyki z muzyką. Przykłady z historii matematyki ukazujące trudności związane z podstawowymi pojęciami matematyki. Nieskończoność potencjalna i aktualna. Platońskie ujmowanie geometrii. Dzieło Euklidesa i jego wpływ. Trudności związane z analizą nieskończenie małych i pojęciem funkcji. Problemy filozoficzne rachunku prawdopodobieństwa. Zmiana podejścia do algebry, geometrii i analizy w XIX wieku; geometrie nieeuklidesowe. Pojęcie modelu i jego ewolucja. Program erlangeński Kleina. 3) Wybrane zagadnienia filozoficzne astronomii i fizyki. Starożytne koncepcje świata i mechaniki; Eudoksos, Arystoteles, Ptolemeusz, Archimedes. Kopernik, jego poprzednicy i zwolennicy, Tycho Brahe, Kepler. Dzieło Galileusza i Newtona; ich wpływ na pojmowanie świata. Obliczenia wiodące od praw Keplera do prawa grawitacji Newtona. Problem układu inercyjnego. Masa bezwładna i masa grawitacyjna. Niepojęta skuteczność matematyki w naukowym opisie świata. Filozoficzne znaczenie twierdzeń wariacyjnych. Początki chemii. Teorie atomu. Układ Mendelejewa. Problemy związane z drugą zasadą termodynamiki (entropia, śmierć cieplna) i mechaniką statystyczną. |
Literatura: |
Ogólne zagadnienia filozofii: Grant, E.: 2005, Średniowieczne podstawy nauki nowożytnej, Prószyński i S-ka, Warszawa. Höffe, O.: Immanuel Kant, PWN, Warszawa. Kant, I.: 2001 [1781/1787], Krytyka czystego rozumu (tłumaczenie R. Ingardena), Antyk, Kęty. Kenny, A.: 2005, Krótka historia filozofii zachodniej, Prószyński i S-ka, Warszawa. Reale, G.: 2003, Myśl starożytna, KUL, Lublin. Reale, G.: Historia filozofii starożytnej, tom II. Platon i Arystoteles, KUL, 1996. Tatarkiewicz, W.: 1958, Historia filozofii, tomy I-II (i jeden rozdział tomu III), PWN, Warszawa. Publikacje dotyczące historii i filozofii matematyki: Bourbaki, N.: 1980 [1969], Elementy historii matematyki, PWN, Warszawa. Boyer, C.B.: 1964, Historia rachunku różniczkowego i całkowego i rozwój jego pojęć, PWN, 1964. Freudenthal, H.: 1985, Niejawna filozofia historii i dydaktyki matematyki, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Seria V, Dydaktyka Matematyki 5 (1985), s. 7-25. Glaeser, G.: 1985 [1981], Epistemologia liczb względnych, Roczniki Polskiego Towarzystwa Matematycznego, Seria V, Dydaktyka Matematyki 4 (1985), s. 61-105. Juszkiewicz, A.P. (red.): 1975-77, Historia matematyki, tomy 1-3, PWN, Warszawa. Kordos, M.: 2005, Wykłady z historii matematyki, wyd. II, Script. Warszawa. Kulczycki, S.: 1973, Z dziejów matematyki greckiej, PWN, Warszawa. Lubomirski, A.: 1974, Henri Poincarégo filozofia geometrii, Ossolineum, Wrocław. Molski, R.: 2003 [1989-2000], Rozmyślania o filozofii matematyki. Pięć esejów, Fundacja Rozwoju Matematyki Polskiej, Warszawa. Murawski, R.: 1986, Filozofia matematyki. Antologia tekstów klasycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań. Murawski, R.: 2001, Filozofia matematyki. Zarys dziejów, wyd. II, PWN, Warszawa. Netz, R. i Noel, W.: 2007, Kodeks Archimedesa, Wydawnictwo Magnum, Warszawa. Vopěnka, P.: 1985, Nieskończoność, zbiory i możliwość u B. Bolzana, Wiadomości Matematyczne, 26, s. 171-204. Wilder, R.L. 1968, Evolution of Mathematical Concepts: An Elementary Study, Wiley, New York. Youschkevitsch (Juszkiewicz), A.P.: 1976, The concept of function up to the middle of the 19th century, Archive for History of Exact Sciences 16, s. 37-85. Publikacje dotyczące filozofii przyrody i historii nauki: Heller, M.: 2004, Filozofia przyrody, Znak, Kraków. Kierul, J.: 2007, Ład świata. Od kosmosu Arystotelesa do wszechświata wielkiego wybuchu, PIW, Warszawa. Kuhn, T. S.: 2006 [1957], Przewrót kopernikański, Wyd. II, Prószyński i S-ka, Warszawa. Losee, J.: 2001 [1972], Wprowadzenie do filozofii nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa. Russo, L.: 2005, Zapomniana rewolucja. Grecka myśl naukowa a nauka współczesna, Wydawnictwo Universitas, Kraków. Wigner, E. P.: 2002 [1960], Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, w: R. Murawski, Współczesna filozofia matematyki: wybór tekstów, PWN, Warszawa, s. 293-309. Wróblewski, A. K.: Historia fizyki, PWN, Warszawa. Życiński, J.: 1991, Sprawa Galileusza, Znak, Kraków. |
Efekty uczenia się: |
W zakresie wiedzy: • zna główne prądy filozoficzne starożytnej Grecji i późniejsze; • zna przełomowe osiągnięcia matematyczne od Talesa po XIX wiek; • zna najważniejsze odkrycia astronomiczne i ich wpływ na stosunek człowieka do wszechświata; • zna w zarysie rozwój mechaniki i innych działów fizyki od starożytności po XIX wiek. W zakresie umiejętności: • potrafi samodzielnie napisać esej dotyczący filozofii nauki; • wykazuje się świadomością, że rozwój nauki nie jest prostą kumulacją, lecz ścieraniem się różnych koncepcji, kwestionowaniem dawniejszych poglądów, pokonywaniem ograniczeń poznawczych w długich okresach od pierwszego naukowego odkrycia do jego powszechnej akceptacji; • wykazuje się świadomością immanentnych trudności i barier towarzyszących rekonstruowaniu wiedzy i systemów pojęciowych uczonych z dawnych epok. W zakresie kompetencji społecznych: • refleksyjnie i krytycznie podchodzi do filozoficznych zagadnień nauki; • docenia tradycję i wpływ myślenia naukowego na rozwój społeczeństw. |
Metody i kryteria oceniania: |
Zaliczenie na ocenę. Dla zaliczenia przedmiotu wymagane jest: 1) regularne uczęszczanie na wykład [UWAGA: W przypadku konieczności nauczania zdalnego, warunek ten zastąpiony jest przez wymóg regularnego słuchania wykładu przez internet i/lub zapoznawania się z materiałami rozsyłanymi co tydzień mailami przez wykładowcę; ponadto co tydzień student ma odpowiedzieć mailem na przesłane wraz z materiałami pytania kontrolne], 2) napisanie i przesłanie mailem eseju, ocenianego na stopień [ten wymóg nie zmienia się w przypadku konieczności nauczania zdalnego]. Temat eseju wybiera student (w razie wątpliwości może go uzgodnić z wykladowcą). Esej ma dotyczyć jakiegoś zagadnienia szeroko rozumianej filozofii, zwiazanego z problemami matematyki i/lub fizyki, chemii bądź astronomii/kosmologii, ktore pojawily sie w nauce przed 1870 r. Esej ma być napisany samodzielnie. Ma zawierać wstęp (w którym m.in. sformułowane jest główne zagadnienie i cel eseju), część opartą na wiedzy zaczerpniętej z książek lub artykułów, opis i analiza kwestii, wokół której koncentruje sie esej, podsumowanie i wnioski, bibliografia. Szczegóły dotyczące sposobu napisania eseju są na początku semestru wysyłane mailem do słuchaczy. Ocena z eseju jest oceną z przedmiotu. Przy ocenie bierze się pod uwagę zarówno treść eseju, jak i sposób jego napisania, klarowność wywodów oraz poziom językowy pracy. |
Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2023/24" (zakończony)
Okres: | 2023-10-01 - 2024-01-28 |
Przejdź do planu
PN WT WYK
WYK
ŚR CZ PT |
Typ zajęć: |
Wykład, 60 godzin, 50 miejsc
|
|
Koordynatorzy: | Zbigniew Semadeni | |
Prowadzący grup: | Zbigniew Semadeni | |
Lista studentów: | (nie masz dostępu) | |
Zaliczenie: |
Przedmiot -
Zaliczenie na ocenę
Wykład - Zaliczenie na ocenę |
Zajęcia w cyklu "Semestr zimowy 2024/25" (jeszcze nie rozpoczęty)
Okres: | 2024-10-01 - 2025-01-26 |
Przejdź do planu
PN WT WYK
WYK
ŚR CZ PT |
Typ zajęć: |
Wykład, 60 godzin, 50 miejsc
|
|
Koordynatorzy: | Zbigniew Semadeni | |
Prowadzący grup: | Zbigniew Semadeni | |
Lista studentów: | (nie masz dostępu) | |
Zaliczenie: |
Przedmiot -
Zaliczenie na ocenę
Wykład - Zaliczenie na ocenę |
Właścicielem praw autorskich jest Uniwersytet Warszawski.