Historia astronomii

U źródeł każdego modelu wszechświata leży wcale nie tak oczywisty, jak mogłoby się wydawać, związek obserwacji astronomicznych (uwarunkowanych dostępnym instrumentarium) i teorii (posługującej się metodami matematycznymi, ale obciążonej dominującym „światopoglądem naukowym” – filozofia przyrody, fizyka). Celem wykładu będzie przedstawienie kluczowych problemów astronomii od starożytności do początku XX wieku poprzez ukazanie, w jaki sposób te dwa elementy – obserwacje i teoria – wpływały na rozwój naszej wiedzy o kosmosie. Wykład będzie się odwoływał do najnowszych ustaleń współczesnej historii astronomii, czy szerzej – historii nauki. Jego dodatkowym elementem będzie analiza kilku tekstów źródłowych i próby rekonstrukcji niektórych metod dawnej astronomii (na zasadzie case study).

Proponowana tematyka zajęć:

1. Starożytna Mezopotamia: – typologia astronomicznych tekstów klinowych – metody obserwacyjne – metody matematyczne.

2. Starożytna Grecja, okres klasyczny: – zagadka transmisji astronomii Mezopotamii do Grecji – astronomia a geometria – dwusferyczny model kosmosu.

3. Epoka hellenistyczna: – rozwój instrumentarium – powstanie i rozwój geometrycznych modeli ruchów planet – Hipparch i Klaudiusz Ptolemeusz – problem interpretacji danych obserwacyjnych.

4. Astronomia średniowieczna, Europa łacińska i kraje islamu: – astronomia Ptolemeusza a tablice astronomiczne – parametry orbit planet a nowe obserwacje – ekwant a fizyka kosmosu.

5. Astronomia heliocentryczna: – Mikołaj Kopernik a obserwacje ciał niebieskich – geometria astronomii heliocentrycznej a filozofia przyrody.

6. Astronomia heliocentryczna, wczesna recepcja: – Jerzy Joachim Retyk i Narratio prima – kosmologia heliocentryczna v. astronomia heliocentryczna – geografia recepcji.

7. Nowa astronomia obserwacyjna: – nowa generacja instrumentarium astronomii pozycyjnej: od Tychona Brahego do Jana Heweliusza – teleskop – konflikt: gołe oko v. oko uzbrojone.

8. Astronomia elips: – od Mysterium cosmographicum do Astronomia nova – nowa fizyka kosmosu.

9. Wszechświat Izaaka Newtona: – astronomia elips a prawo powszechnego ciążenia: nierozwiązana zagadka – komety – prawo powszechnego ciążenia a nieskończony wszechświat.

10. Nowa mechanika nieba: – prawo powszechnego ciążenia a Układ Słoneczny – planety brakujące i planety odkrywane.

11. Narodziny astronomii gwiazdowej: – prawo powszechnego ciążenia w świecie gwiazd – John Michell i William Herschel a metody statystyczne w astronomii.

12. Narodziny astrofizyki: – William Herschel i ewolucja ciał niebieskich – gwiazdy i mgławice – analiza widmowa.

13. Astrofizyka a fizyka przełomu XIX i XX stulecia.

14. Kosmiczna skala odległości: od poszukiwań paralaksy gwiazdowej do Wielkiej Debaty, Waszyngton, 1920.