Inwazje biologiczne

monograficzne

Student powinien mieć podstawowe wiadomości na temat różnorodności świata roślin, zwierząt, grzybów, mikroorganizmów, wirusów. Powinien także rozumieć przyczyny jego przestrzennego zróżnicowania (uwarunkowania siedliskowe, historyczne).

Przydatna będzie także podstawowa wiedza na temat sposobów dyspersji diaspor oraz roli człowieka w stymulowaniu migracji różnych grup organizmów

w sali
zdalnie

Problematyka inwazji biologicznych widziana z perspektywy różnych dyscyplin z zakresu nauk biologicznych. Mechanizmy, prawidłowości, skutki oraz możliwości przewidywania i zwalczania inwazji, przedstawione na wybranych przykładach roślin, zwierząt, grzybów oraz bakterii i wirusów.

Wykład o charakterze interdyscyplinarnym. Problematyka inwazji biologicznych prezentowana przez specjalistów z zakresu botaniki, zoologii, mykologii, mikrobiologii i wirusologii.

A) Rośliny, zwierzęta, grzyby

Różnorodność definicji gatunku inwazyjnego. Inwazja a ekspansja, introdukcja i zawlekanie.

Najbardziej spektakularne przypadki inwazji zachodzących w świecie roślin, zwierząt, grzybów – przyczyny, prawidłowości, mechanizmy, skutki.

Specyfika przebiegu inwazji na silnie izolowanych wyspach.

Problem przewidywalności inwazji i ekspansji.

Ocena efektywności metod zwalczania gatunków inwazyjnych.

Gatunki inwazyjne w sieci powiązań roślin i zwierząt na przykładzie zależności ekologicznych w procesie zapylania (sieć zapyleń).

B) Bakterie i wirusy

Bakterie i wirusy jako gatunki inwazyjne. Przyczyny pojawiania się nowych i ponownie wyłaniających się wirusów i bakterii chorobotwórczych. Inwazje odzwierzęce (zoonozy) jako zjawiska szczególnie niebezpieczne dla zdrowia człowieka. Wpływ zachowań człowieka na szerzenie się chorób inwazyjnych - działania mimowolne i celowe (bioterroryzm).

Specyfika i przykłady inwazji wirusowych, między innymi: wirusa ospy prawdziwej i odry, czyli podbój Nowego Świata z użyciem naturalnej broni biologicznej; wirusa polio, związana z wprowadzeniem nowoczesnych urządzeń sanitarnych; wirusów gorączek krwotocznych (np. hanta) związana ze zmianami klimatycznymi i zachowań przenosicieli (wektorów), wirusa SARS-CoV-1 (pandemia wzniecona podróżami samolotowymi); wirusa HIV.

Specyfika i przykłady inwazji bakteryjnych: mikrobiologiczne zagrożenia w żywości; „Imperium kontratakuje”, czyli kiłą w Europę; cholera - wczoraj i dziś; dżuma - największa katastrofa w dziejach Europy. Programy identyfikacji inwazji wirusowych i bakteryjnych. Programy zapobiegawcze.

Literatura podstawowa:

Ad. Inwazje roślin

Sudnik-Wójcikowska B. 2015. Rośliny synantropijne. Multico Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M. Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. 2012. Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. GDOŚ, Warszawa. [publikacja dostępna na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w zakładce „Inwazyjne gatunki obce” (link często ulega zmianom)]

Dajdok Z., Pawlaczyk P. 2009. Inwazyjne gatunki roślin ekosystemów mokradłowych Polski. Wydaw. Klubu Przyrodników, Świebodzin. http://www.bagna.pl/images/biblioteczka/inwazyjne_mokradlowea.pdf

Ad. Inwazje zwierząt:

Elton Ch.S. 1967. Ekologia inwazji zwierząt i roślin. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa.

Głowaciński Z., Okarma H., Pawłowski J., Solarz W. (red.) 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Tom I. Przegląd i ocena stanu. Wydaw. Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków [także wydanie internetowe: www.iop.krakow.pl/gatunkiobce]

Głowaciński Z. (red.). 2011. Gatunki obce w faunie Polski. Tom II. Zagadnienia problemowe i syntezy. Wydaw. Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Kraków.

Lockwood J.L., Hoopes M.F., Marchetti M.P. 2008. Invasion ecology. Blackwell Publishing, Malden, Oxford, Carlton.

Nowak E. 1974. Zwierzęta w ekspansji. Wiedza Powszechna, Warszawa.

Ad. Inwazje wirusów

Piekarowicz A. 2004. Podstawy wirusologii molekularnej. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa. [rozdział 27. Nowo wyłaniające się choroby wirusowe]

Goździcka-Józefiak A. 2019. Wirusologia. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa [rozdziały 10. Zoonozy - choroby odzwierzęce i 11. Epidemie i pandemie chorób wirusowych]

Literatura uzupełniająca:

publikacje dostępne na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w zakładce „Inwazyjne gatunki obce” (linki często ulegają zmianom):

Sachajdakiewicz I., Mędrzycki P. (red.) 2014. Wytyczne dotyczące zwalczania barszczu Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi) i barszczu Mantegazziego (Heracleum mantegazzianum) na terenie Polski. GDOŚ, Warszawa.

Tokarska-Guzik B., Fojcik B., Bzdęga K., Urbisz A., Nowak T., Pasebiński A., Dajdok Z., 2015. Wytyczne dotyczące zwalczania rdestowców na terenie Polski. Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Katowice.

Kodeks dobrych praktyk. Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia 2014. GDOŚ, Warszawa.

Bij de Vaate A., Jazdzewski K., Ketelaars S., Gollasch S., Van der Velde G. 2002. Geographical patterns in range extension of Ponto-Caspian macroinvertebrate species in Europe. Canadian Journal of Fisheries and Aquatic Sciences 59: 1159-1174.

Gargas A. et al. 2009. Geomyces destructans sp. nov. associated with bat white-nose syndrome. Mycotaxon 108: 147-154.

Goulson D. 2003. Bumblebees. Behaviour and ecology. Oxford University Press, Oxford.

Konopacka A. 2004. Inwazyjne skorupiaki obunogie (Crustacea, Amphipoda) w wodach Polski. Przegląd Zoologiczny 48: 141-162.

Kowarik I. 2003. Biologische Invasionen – Neophyten und Neozoen in Mitteleuropa. Verl. E. Ulmer, Stuttgart.

Hiero J., Maron J., Callaway R. 2005. A biogeographical approach to plant invasions: the importance of studying exotics in their introduced and native range. Journal of Ecology 93: 5-15.

Rossman A. 2009. The impact of invasive fungi on agricultural ecosystems in the United States. Biol. Invasions 11: 97–107.

Willmer P. 2011. Pollination and floral ecology. Princeton University Press, Princeton.

WIEDZA

Zna czynniki wpływające na stan przyrody i środowiska (K_W02Os2).

Zna terminologię oraz metody wykorzystywane w zakresie ochrony przyrody (K_W04Os2).

Ma wiedzę dotyczącą zagrożeń - przyczyn degradacji gleby, zasobów wodnych i krajobrazu i wie jakie zastosować współczesne metody ochrony przyrody (K_W05Os2, K_W10Os2).

UMIEJĘTNOŚCI

Wykazuje umiejętność biegłego posługiwania się literaturą naukową w języku polskim i obcym (K_U03Os2).

Potrafi identyfikować przyczyny degradacji ekosystemów wodnych i lądowych i określa aktualny stan środowiskowy konkretnego ekosystemu na podstawie dostarczonych danych biologicznych oraz własnych obserwacji (K_U07Os2, K_U08Os2).

Posiada umiejętność zaproponowania odpowiedniej metody monitoringu gatunków i siedlisk przyrodniczych (K_U17Os2).

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Wykazuje potrzebę stałego aktualizowania i pogłębiania wiedzy z zakresu studiowanej dziedziny i posiada nawyk korzystania z obiektywnych źródeł informacji naukowej (K_K02Os2, K_K09Os2).

Potrafi odpowiednio określić priorytety służące rozwiązaniu problemów w zakresie ochrony środowiska i przyrody. Posiada wysoki poziom świadomości ekologicznej (K_K06Os2).

Rozumie konieczność stosowania zasad zrównoważonego rozwoju w życiu codziennym oraz gospodarce (K_K07Os2).

Forma egzaminu: pisemna [ewentualnie zdalna]: test pojedynczego wyboru lub test wielokrotnego wyboru; pytania opisowe.

Zalicza 51% możliwych do zdobycia punktów.

nie dotyczy