Farmakognozja

obowiązkowe

w sali

Farmakognozja jest nauką zajmującą się surowcami naturalnymi i ich składnikami chemicznymi, które wykazują właściwości biologiczne mające znaczenie w lecznictwie. Nowoczesne podejście do farmakognozji wymaga przedstawienia nie tylko surowców, składników chemicznych i sposobów ich otrzymywania, ale także biosyntezy substancji czynnych oraz mechanizmu ich oddziaływania na organizm człowieka.

Zakres tematów

1.Rys historyczny i przedmiot farmakognozji

2.Pochodzenie i podział surowców roślinnych

3.Metody otrzymywania i badań surowców roślinnych oraz wyodrębnionych substancji czynnych (metody chromatograficzne i spektralne).

4. Przegląd farmakognostyczny surowców i substancji roślinnych

5. Metabolizm pierwotny i wtórny - podstawowe cykle i szlaki biosyntezy pierwotnych związków naturalnych i wywodzące się z nich szlaki metabolitów wtórnych oraz powiązania między nimi

6. Substancje podstawowe i wtórne o znaczeniu medycznym

Wykład:

Rys historyczny i przedmiot farmakognozji (najstarsze dane o substancjach naturalnych mających znaczenie lecznicze, wielkie odkrycia fitochemiczne, powstanie terminu farmakognozja)

Pochodzenie i podział surowców roślinnych (Definicja surowców farmakognostycznych, pochodzenie i możliwości zbioru surowców, podział surowców roślinnych – flos, folium, herba, fructus, radix, rhizoma, semen, cortex – opis najważniejszych surowców farmakognostycznych należących do wymienionych grup).

Metody otrzymywania i badań surowców roślinnych oraz wyodrębnionych substancji czynnych (metody i terminy pozyskiwania surowców z populacji dziko żyjących i hodowlanych, metodyka oczyszczania, suszenia i przechowywania surowców, ekstrakcja surowców, metody oczyszczania surowych ekstraktów, rozdział mieszanin i identyfikacja indywidualnych związków – zarys metod chromatograficznych [PC, TLC, GLC, HPLC] i spektralnych [MS, NMR, IR, UV-VIS, ORD, CD]).

Metabolizm pierwotny i wtórny (podstawowe cykle i szlaki biosyntezy pierwotnych związków naturalnych i wywodzące się z nich szlaki metabolitów wtórnych oraz powiązania między nimi).

Substancje podstawowe o znaczeniu medycznym (właściwości biologiczne i lecznicze sacharydów, tłuszczy m.in. wielonienasyconych kwasów tłuszczowych i fosfolipidów oraz aminokwasów, peptydów, białek, hormonów).

Substancje wtórne o znaczeniu medycznym (występowanie, właściwości biologiczne i lecznicze poliketydów, związków fenolowych, flawonoidów, izoprenoidów mono-, seskwi-, di- oraz triterpenowych tetra- i pentacyklicznych wolnych i glikozydowo związanych, kardenolidów, bufadienolidów, karotenoidów, alkaloidów, glukozynolanów, antybiotyków i witamin).

Ćwiczenia mają charakter zajęć laboratoryjnych (praca samodzielna lub w zespołach) i są powiązane zagadnieniami omawianymi na wykładzie. Każdy student wykonuje 3 zadania z listy:

1. Wyodrębnienie rutozydu z kwitnących pędów gryki.

2. Wyodrębnienie lobeliny z ziela stroiczki rozdętej.

3. Wydzielanie berberyny z korzeni berberysu pospolitego.

4. Oznaczanie ogólnej zawartości glikozydów nasercowych za pomocą reakcji Baljeta.

5. Oznaczanie zawartości flawonoidów metodą Christa-Mullera.

6. Oznaczanie kofeiny w liściach herbaty metodą farmakopei austriackiej.

7. Odróżnianie liści borówki brusznicy od liści mącznicy lekarskiej na podstawie składu chemicznego.

8. Izolowanie fosfatydylocholiny z żółtek jaj kurzych

9. Izolowanie steroli roślinnych

10. Izolowanie witaminy E z liści roślin dwuliściennych.

11. Izolowanie chnonów poliprenylowych z liści roślin dwuliściennych

12.Izolowanie likopenu z owoców pomidora.

13. Izolowanie kofeiny z liści herbaty.

14. Izolowanie prowitaminy A z korzenia marchwi.

15. Wyodrębnienie kwasów triterpenowych z liści borówki czernicy.

16. Wyodrębnienie glikozydów triterpenowych z kwiatów nagietka lekarskiego.

17. Wyodrębnienie antocyjanów z kwiatów bławatka lub czarnej malwy.

Wagner H., Wiesenauer M., Phytotherapie. G. Fischer Verl., Stuttgart 1995.

Kohlmunzer S. Farmakognozja. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1998.

Kączkowski J., Biochemia Roślin. PWN Warszawa 1993.

Heldt H.W., Plant Biochemistry. Elsevier Acad. Press, San Diego California 2005.

Strzelecka H., Kowalski J.(Red.), Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. PWN, Warszawa 2000.

Bisset N.G., Wichtl J.D., Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. CRC Press, Boca Raton 2001.

Southon I.W., Buckingham J., Dictionary of Alkaloids. Chapman Hall, London 1989.

Heldt H.W., Plant Biochemistry, Elsevier Academic Press San Diego California 2005

Cody V., Middleton E., Harborne J.B., Beretz A., Plant Flavonoids in Bioplogy and Medicine. Acad. Press, New York 1988.

Fraga C.G. (Ed.) Plant Phenolics and Human Health, Biochemistry, Nutrition and Pharmacology, Wiley, New Jersey 2010.

Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa, red. Strzelecka H., Kowalski J., PWN, Warszawa 2000.

Podbielkowski Z., Rośliny użytkowe. Wyd. Szkolne i Ped., Warszawa 1992.

Ożarowski A., Jaroniewski W., Rośliny lecznicze. IWZZ, Warszawa 1987.

Harborne B., Baster M. (Ed.) Phytochemical Dictionary. Taylor – Francis, Bristol 1993.

Roeske W., Zarys fitoterapii. PZWL, Warszawa 1995.

Oberbeil K., Witaminy. Świat Książki, Warszawa 1997.

Chołuj A., Janiszowska W. (2005) Pochodne kwasu oleanolowego i ich działanie farmakologiczne. Herba Polonica 51, 66-76.

Chojnicka I., Janiszowska W. (2007) Przeciwnowotworowe działanie roślinnych triterpenoidów: kwasu oleanolowego i ursolowego oraz ich pochodnych. Kosmos 56, 335-341.

Plakwicz M., Janiszowska W. (2008). Przeciwwirusowe działanie triterpenoidów roślinnych. Kosmos 57, 351-361.

Ikeda T., Yokomizo K., Okawa M., Tsuchihashi R., Kinjo J., Nohara T., Uyeda M. (2005) Anti-herpes virus type 1 activity of oleanane-type triterpenoids. Biol. Pharm. Bull. 28, 1779-1781.

Andrzejewska-Golec E., (1995) Farmakologiczne znaczenie irydoidów. Farmacja Polska, 51, 649 – 707.

Borkowski B., Miłkowska K. (1995) Garbniki, tanoidy i związki pokrewne cz. I. Herba Polonica 62, 217-238.

Borkowski B., Miłkowska K. (1996) Garbniki, tanoidy i związki pokrewne cz. II, III, IV, V. Herba Polonica 62, 55-62, 118-126, 174-190.

Biotechnologia – Biotechnologia molekularna

Zna najważniejsze zagadnienia z zakresu farmakognozji i jej znaczenie w biotechnologii i medycynie (S2_W01)

Zna podstawowe techniki laboratoryjne oraz pomiarowe, stosowane w pracach doświadczalnych z zakresu izolowania i identyfikowania biologicznie czynnych związków roślinnych (S2_W05)

Korzysta z fachowej literatury naukowej poświęconej farmakognozji w języku polskim i angielskim, wykorzystuje angielskojęzyczne artykuły do przygotowania sprawozdań z wykonanych doświadczeń. (S2_U02)

Potrafi pod nadzorem opiekuna naukowego zaplanować i wykonać eksperyment z zastosowaniem poznanych metod; umie zaproponować metody przeprowadzenia wskazanych oznaczeń oraz ocenić przydatność metod dla badanego materiału roślinnego (S2_U03)

Potrafi pracować w zespole, realizując własne badania i współorganizując pracę całego zespołu (S2_U03)

Ma nawyk korzystania z obiektywnych źródeł informacji naukowej oraz posługiwania się zasadami krytycznego wnioskowania przy rozstrzyganiu praktycznych problemów, jest przygotowany do popularyzowania zagadnień z dotyczących farmakognozji i roślinnych substancji aktywnych (S2_K01)

Wykazuje odpowiedzialność za rzetelność własnej pracy i powierzony sprzęt; wykazuje poszanowanie pracy własnej i innych. (S2_K04)

Wykazuje odpowiedzialność za zagrożenia wynikające ze stosowanych technik badawczych i dba o bezpieczne warunki pracy. (S2_K04)

Biotechnologia – Biotechnologia medyczna

Zna najważniejsze zagadnienia z zakresu farmakognozji i jej zastosowanie w biotechnologii i medycynie (S3_W01)

Zna podstawowe techniki laboratoryjne oraz pomiarowe, stosowane w pracach doświadczalnych z zakresu izolowania i identyfikowania biologicznie czynnych związków roślinnych (S3_W05)

Potrafi pod nadzorem opiekuna naukowego zaplanować i wykonać eksperyment z zastosowaniem poznanych metod; umie zaproponować metody przeprowadzenia wskazanych oznaczeń oraz ocenić przydatność metod dla badanego materiału S3_U01)

Korzysta z fachowej literatury naukowej poświęconej farmakognozji w języku polskim i angielskim, wykorzystuje angielskojęzyczne artykuły do przygotowania sprawozdań z wykonanych doświadczeń (S3_U02)

Potrafi pracować w zespole, realizując własne badania i współorganizując pracę całego zespołu (S3_U03)

Ma nawyk korzystania z obiektywnych źródeł informacji naukowej oraz posługiwania się zasadami krytycznego wnioskowania przy rozstrzyganiu praktycznych problemów, jest przygotowany do popularyzowania zagadnień z dotyczących farmakognozji i roślinnych substancji aktywnych (S3_K02)

Wykazuje odpowiedzialność za rzetelność własnej pracy i powierzony sprzęt; wykazuje poszanowanie pracy własnej i innych. (S3_K04)

Wykazuje odpowiedzialność za zagrożenia wynikające ze stosowanych technik badawczych i dba o bezpieczne warunki pracy. (S3_K04)

Warunki zaliczenia ćwiczeń:

Wykonanie wszystkich zadań laboratoryjnych przydzielonych przez prowadzących, przygotowanie pisemnych sprawozdań z wykonanych ćwiczeń (obejmujących opracowanie wyników eksperymentów i ich interpretację).

Warunki zaliczenia egzaminu:

Egzamin pisemny testowy. Warunkiem zdania egzaminu jest uzyskanie co najmniej 50% punktów.

Brak