Konwersatorium - moduł TRADYCJA (Literatura popularna drugiej połowy XIX wieku wobec tradycji (i nowoczesności))

obowiązkowe

w sali
zdalnie

Celem konwersatorium będzie zapoznanie studentów ze specyfiką funkcjonowania literatury popularnej na przełomie XIX i XX wieku w zakresie jej relacji z tradycją i nowoczesnością. Pojęcie „tradycji” rozumiane będzie wielopłaszczyznowo – jako materia tradycji literackiej, pamięć o korzeniach jednostki i społeczności, dziedzictwo kultury europejskiej, a także sposób kształtowania relacji społecznych. W ramach zajęć zaproponowane zostanie spojrzenie na dzieła spoza kanonu epoki w kategoriach zapisu przejścia między światem uregulowanym przez niepisane reguły tradycji a nową rzeczywistością, w której „wszystko, co stałe, rozpływa się w powietrzu”, przy zachowaniu świadomości podporządkowania dynamiki reprezentacji tego doświadczenia konieczności dotarcia do jak najszerszego grona odbiorców. Pozwoli to na odtworzenie miejsca literatury popularnej na rynku literackim i czytelniczym oraz na rekonstrukcję kształtowanego w niej obrazu świata i człowieka.

U podstaw niniejszego konwersatorium leży przeświadczenie, że literatura popularna II połowy XIX wieku może być odczytywana jako świadectwo momentu przejściowego, w którym elementy tradycji oraz doświadczenia nowoczesności przenikają się ze sobą w celu zbudowania szczególnego paktu porozumienia z odbiorcą. Chociaż samo powstanie „tej trzeciej" (jak określa literaturę popularną Anna Martuszewska) oraz jej funkcjonowanie w obiegu literackim i wydawniczym epoki związane było ściśle z przemianami gospodarczymi, politycznymi i społecznymi zachodzącymi w tym czasie, to jednak w samą istotę literatury popularnej wpisana jest swego rodzaju zachowawczość. Z jednej strony twórcy odnotowywali w niej na bieżąco rozmaite przejawy i elementy nowoczesności, stanowiące część bieżącego doświadczenia odbiorców, z drugiej jednak konieczność dotarcia do jak najszerszego kręgu czytelniczego wymuszała na nich podtrzymywanie doskonale znanego i zakorzenionego w umysłach odbiorców obrazu świata i stosunków społecznych. Z tej perspektywy odwołania do tradycji literackiej (rozumiane jako m.in. czerpanie z zakorzenionych w literaturze wzorców gatunkowych, wykorzystywanie powszechnie zakorzenionej i zrozumiałej dla odbiorcy topiki czy nawet jawne inspiracje arcydziełami literatury polskiej i powszechnej) i kulturowej stawały się niezbędne do zbudowania swoistego paktu z odbiorcą.

Przedmiotem dyskusji w ramach zajęć będą teksty stanowiące zapis momentu granicznego między tradycją a nowoczesnością na rozmaitych płaszczyznach. Obok utworów czerpiących pełnymi garściami z dziedzictwa literackiego i kulturowego Polski i Europy interesować nas będą powieści odnoszące się do tradycji na poziomie kulturowym i społecznym. Taki tryb czytania dzieł zaliczanych do obiegu popularnego pozwoli na wskazanie ich miejsca na mapie życia literackiego (w szczególności w zakresie relacji między obiegiem popularnym a wysokoartystycznym), a także umożliwi ich lekturę w kategoriach zapisu doświadczenia otwierającego drogę do nowoczesności.

W ramach konwersatorium będziemy pochylać się przede wszystkim nad powieściami autorów zapomnianych przez historię literatury czy funkcjonujących poza jej kanonem. W sferze naszych zainteresowań znajdą się jednak także dzieła twórców zaliczanych zwyczajowo do obiegu literatury wysokoartystycznej będące przejawem zainteresowania zmieniającym się krajobrazem rynku wydawniczego oraz chęci dotarcia do nowego kręgu odbiorców. Pozwoli to na zniuansowanie obrazu literatury polskiej lat 1864–1918 i zwiększenie świadomości uczestników zajęć w zakresie funkcjonowania literatury w epoce.

Podany poniżej spis ma charakter uzupełniający. Lektura pozycji w nim wymienionych może stanowić dla studentów pomoc w przygotowaniu się do zajęć lub napisaniu pracy zaliczeniowej, nie jest jednak wymagana.

Dunin J., Papierowy bandyta. Książka kramarska i brukowa w Polsce, Łódź 1974.

Fulińska A., Dlaczego literatura popularna jest popularna?, „Teksty Drugie” 2003, nr 4.

Głuszek A., Przecież młodość na to dana, żeby kochać”. Pensjonarska miłość w „Płomyku” Eugenii Żmijewskiej [w:] Paląca ciekawość istoty myślącej. Nauczycielki, guwernantki… i nie tylko, red. T. Linkier, K. Eremus, Gdańsk 2015.

Helena Mniszkówna, red. K. Stępnik, M. Gabryś, Lublin 2009.

Holmgren B., Sedno sprawy, czyli unarodowienie romansu, [w:] Ciało i tekst. Feminizm w literaturoznawstwie. Antologia szkiców, red. A. Nasiłowska, Warszawa 2009.

Inglot M., Obraz stosunków polsko-żydowskich w powieści Mariana Gawalewicza „Mechesy” (1892), [w:] Kwestia żydowska w XIX wieku. Spory o tożsamość Polaków, red. G. Borkowska, M. Rudkowska, Warszawa 2004.

Jakóbczyk J., Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Zbliżenia, Katowice 2001.

Jarosiński Z., Literatura popularna a problemy historycznoliterackie, [w:] Formy literatury popularnej, red. A. Okopień-Sławińska, Wrocław 1973.

Kolbuszewski J., Od Pigalle po Kresy. Krajobrazy literatury popularnej, Wrocław 1994.

Legutko G., Sacrum w oczach rewolucjonisty. O „Marii Magdalenie” Gustawa Daniłowskiego, Kielce 2005.

Martuszewska A., Architektonika literackiego romansu, Gdańsk 2014.

Martuszewska A., Jak szumi Dewajtis? Studia o powieściach Marii Rodziewiczówny, Kraków 1989.

Martuszewska A., „Ta trzecia”. Problemy literatury popularnej, Gdańsk 1997.

Moles A., Kicz, czyli sztuka szczęścia. Studium o psychologii kiczu, przeł. A. Szczepańska, E. Wende, słowem wstępnym opatrzył A. Osęka, Warszawa 1978.

Nowakowski J., W kręgu obiegowych ideałów estetycznych. Szkice o literaturze popularnej, Rzeszów 1980.

Pochłódka A., Młodopolski romans popularny – kłopoty z teorią, „Przestrzenie Teorii” 2008, nr 9.

Polska literatura wysoka i popularna lat 1864-1918. Dialogi i inspiracje, red. I. Koczkodaj, K. Lesicz-Stanisławska, A. Wietecha, Warszawa 2011.

Poniatowska I., Modernizm bez granic. Wielkie tematy nowoczesności w polskich powieściach popularnych drugiej połowy XIX wieku, Warszawa 2014.

Słownik literatury popularnej, red. T. Żabski, Wrocław 1997 (wybrane hasła).

Sobieraj T., O prozie Mariana Gawalewicza, Poznań 1999.

WIEDZA (Absolwent zna i rozumie:)

— specyfikę wpływu badań historycznoliterackich, działalności krytycznoliterackiej, form promocji czytelnictwa, instytucji życia artystycznego, edukacji polonistycznej, polityki państw etc. na kształtowanie się obrazu tradycji literackiej;

— aparat terminologiczny i pojęciowy oraz metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad

literaturą w perspektywie historycznej oraz różnymi typami tradycji w wybranych epokach;

— stan badań nad aspektami literatury wchodzącymi w zakres własnych badań szczegółowych prowadzonych przez studenta;

— dynamikę rozwojową zjawisk literackich i kulturowych charakteryzujących się długim trwaniem;

— historyczne przejawy włączania w obręb literatury wysokiej elementów ukształtowanych w kulturze ludowej oraz twórczości popularnej, masowej i rozrywkowej, jak również przyswajania przez kulturę popularną elementów literatury wysokiej;

— miejsce i rolę tradycji literackiej w definiowaniu literatury, określaniu jej cech swoistych, ustalaniu i rewidowaniu jej kanonu oraz rozumieniu i interpretowaniu tekstu literackiego.

UMIEJĘTNOŚCI (Absolwent potrafi:)

— integrować wiedzę z różnych dyscyplin humanistycznych oraz efektywnie ją wykorzystywać do rozpoznawania i opisywania rozmaitych rodzajów tradycji literackiej;

— wykorzystać zdobytą wiedzę historycznoliteracką, teoretycznoliteracką i komparatystyczną do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia badań własnych nad twórczością wybranych pisarzy, funkcjonowaniem środowisk i formacji artystycznych, zjawiskami szczegółowymi z zakresu poetyki historycznej i teoretycznej, etc.;

— usytuować badane przez siebie dzieła literackie w perspektywie idei filozoficznych, światopoglądowych i religijnych, działających integrująco na kulturę europejską oraz przesądzających o jej różnorodności;

— dostrzegać w przejawach tradycji część kultury narodowej, określać swoistość tradycji narodowej na tle europejskim oraz opisywać kształtowanie się właściwego kulturze polskiej stosunku do tradycji rodzimej i obcej na przestrzeni wieków;

— określać rodzaje i zakresy wzajemnego oddziaływania tradycji literackich, plastycznych i muzycznych w obrębie wybranej epoki;

— rozpoznawać, analizować i porównywać różne formy obecności i sposoby oddziaływania dziedzictwa epok wcześniejszych na epoki późniejsze;

— krytycznie spojrzeć na proces historycznoliteracki i właściwie usytuować w nim różne zjawiska społeczno-kulturowe.

KOMPETENCJE SPOŁECZNE (Absolwent jest gotowy do:)

— okazywania zrozumienia i szacunku dla odmienności obyczajowych, religijnych etc., jakie wynikają z bogactwa tradycji kulturowych oddziałujących na literaturę;

— włączania się swoją pracą naukową i popularyzatorską w pracę nad rozpoznawaniem tradycji literackiej, widząc w niej projekt o istotnym znaczeniu dla tożsamości narodowej oraz przyszłości Polski i Europy;

— ciągłego dokształcania się i rozwoju;

— docenienia znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych;

— utożsamiania się z wartościami, celami i zadaniami realizowanymi w naukach humanistycznych;

— aktywności i podejmowania wysiłku oraz odznaczania się wytrwałością w realizacji podejmowaniu indywidualnych i zespołowych działań profesjonalnych w zakresie pracy nad tekstami kultury.

• Obecność na zajęciach i bieżąca aktywność;

• Praca zaliczeniowa – krótka (2-3 strony) praca analityczno-interpretacyjna na temat opowiadania bądź noweli popularnej z II połowy XIX wieku odwołującego się do problematyki poruszanej na zajęciach)

Dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby, z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych, nie ma możliwości zaliczenia zajęć.