Kulturowe obrazy dziecka i dzieciństwa w fantastyce

fakultatywne

Wskazana jest znajomość języka angielskiego na poziomie umożliwiającym lekturę artykułów naukowych (będą one dotyczyły przede wszystkim historii i teorii literatury dziecięcej).

w sali

Konwersatorium prezentuje utwory z obszaru szeroko pojętej fantastyki dla młodego odbiorcy w odniesieniu do trzech głównych pojęć, którymi są: dziecko (jako bohater literacki), dzieciństwo (jako okres życia) oraz dziecięcość (jako pewien „stan ducha”, sposób funkcjonowania w świecie, ale też bycia postrzeganym przez innych). Z jednej strony, będziemy rozpatrywać te pojęcia na przykładzie wybranych motywów literackich. Z drugiej – potraktujemy je jako pewne koncepcje, konstrukty, które zmieniają się wraz z ewolucją kultury, a w związku z tym – wraz z przemianami literatury dziecięcej. Analiza obejmie zarówno teksty uznawane za klasyczne, jak i utwory najnowsze. W rozważaniach uwzględnimy ewolucję teoretycznych ujęć interesującej nas problematyki i koncepcji interpretacyjnych.

Konwersatorium prezentuje utwory z obszaru fantastyki (różnych jej odmian) adresowanej do młodego odbiorcy, w odniesieniu do trzech głównych pojęć, którymi są: dziecko (jako bohater literacki), dzieciństwo (jako okres życia) oraz dziecięcość (jako pewien „stan ducha”, sposób funkcjonowania w świecie, ale też bycia postrzeganym przez innych). Z jednej strony, będziemy rozpatrywać te pojęcia na przykładzie wybranych motywów literackich. Z drugiej – potraktujemy je jako pewne koncepcje, konstrukty, które zmieniają się wraz z ewolucją kultury, a w związku z tym – wraz z przemianami w obrębie samej literatury dziecięcej (dotyczącymi m.in. strategii narracyjnych i „projektowania” odbioru, konstrukcji bohaterów, doboru tematyki itd.). Spróbujemy przeanalizować zjawiska należące do „sacrum” i „profanum” dzieciństwa (dziecięcości, dziecka) oraz przeobrażenia zachodzące w tych sferach.

Analiza obejmie zarówno teksty uznawane za klasyczne, jak i te z obszaru współczesnej literatury popularnej. Prześledzimy ewolucję interesujących nas pojęć na przykładzie utworów XIX-wiecznych, poprzez XX-wieczne, aż po napisane już w XXI w. Rozważania obejmą także ewolucję teoretycznych ujęć interesującej nas problematyki i koncepcji interpretacyjnych; uwzględnimy zarówno polską, jak i zachodnią literaturę przedmiotu (koncepcje uznawane za „kanoniczne” oraz teorie najnowsze).

1. Zajęcia wprowadzające.

2. E.T.A. Hoffmann, Dziadek do orzechów, tłum. E. Pieciul-Karmińska, Poznań 2011.

E.T.A. Hoffman, Tajemnicze dziecko, tłum. E. Pieciul-Karmińska, Poznań 2014

E. Zarych, Fantastyka w utworach E.T.A. Hoffmanna, „Teksty Drugie” 1998, nr 5 (53).

3. L. Carroll, Przygody Alicji w Krainie Czarów; O tym, co Alicja odkryła po drugiej stronie lustra, tłum. M. Słomczyński, Warszawa 2001.

A.M. Czernow, Świat na opak. Karnawalizacja w literaturze dla dzieci jako kategoria poznawcza, w: Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Rzeszów 2012.

4. C. Collodi, Pinokio. Historia pajacyka, tłum. J. Mikołajewski, Poznań 2011.

K. Marciniak, "Tam, ale nie z powrotem. Pinokio Carla Collodiego i Dziwoląg Potężny Rodmana Philbricka o nieodwracalności metamorfozy", w: "O czym mówią rzeczy? Świat przedmiotów w literaturze dziecięcej i młodzieżowej", red. A. Mik, M. Niewieczerzał, E. Rąbkowska i G. Leszczyński, Warszawa 2019.

5. J.M. Barrie, Piotruś Pan, tłum. M. Słomczyński, Warszawa 1982.

P. Fox, Other Maps Showing Through: The Liminal Identities of Neverland, “Children’s Literature Association Quarterly” 2007, t. 32.

6. T. Jansson, seria o Muminkach, tłum. I. Szuch-Wyszomirska – wybrane tomy.

T. Jansson, Bezpieczeństwo i strach w książkach dla dzieci, „Literatura na Świecie” 1978, nr 6.

Z. Podniesińska, Tove Jansson nieodkryta: dorosłe lęki, dziecięce schronienia, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2011, nr 11.

7. M. Sendak, Tam gdzie żyją dzikie stwory, tłum. J. Jędryas, Warszawa 2014.

Gdzie mieszkają dzikie stwory, reż. S. Jonze, 2009.

J.C. Ball, Max’s Colonial Fantasy: Rereading Sendak’s “Where the Wild Things Are”, “A Review of International English Literature” 1997, t. 28, nr 1.

8. A. Lindgren, Pippi Pończoszanka, tłum. I. Szuch-Wyszomirska, Warszawa 1961 – fragmenty.

R. Dahl, Matylda, tłum. M. Arno-Jaworowski, Poznań 2007.

S. Stano-Strzałkowska, Kupa, siku, robale i koszmarne dzieci – czyli rola obrzydliwości w literaturze dziecięcej, w: A fe! Społeczno-kulturowe konteksty wstrętu i obrzydliwości, red. A. Drzał-Sierocka, M. Kowalewska Małgorzata Gdańsk 2016.

9. N. Gaiman, Koralina, tłum. P. Braiter, Warszawa 2003.

K. Slany, Koralina Neila Gaimana z perspektywy literatury grozy, w: Łapacz snów. Studia o twórczości Neila Gaimana, red. W. Kostecka, A. Mik, M. Skowera, Warszawa 2018.

10. J. Connolly, Księga rzeczy utraconych, tłum. K. Malita, Warszawa 2007.

W. Kostecka, Od aksjologii do estetyki. Współczesne inspiracje baśniową poetyką grozy, w: tejże, Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatunku. Intertekstualne gry z tradycją literacką, Warszawa 2014.

11. G. del Toro, C. Funke, Labirynt fauna, tłum. E. Wojtczak, Poznań 2019.

Labirynt fauna, reż. G. del Toro, 2006

M. Skowera, Powrót abiektu? Odrażające baśniowe krainy w Księdze rzeczy utraconych Johna Connolly’ego i Labiryncie fauna Guillermo del Toro, w: Światy alternatywne, red. M. Błaszkowska i in., Kraków 2015.

12. P. Ness, S. Dowd, Siedem minut po północy, tłum. M. Kiszela, Słupsk 2013.

F. Farnia, Is the Film as Empowering as the Book? Studying Empowerment in A Monster Calls, "Dzieciństwo. Literatura i Kultura" 2019, nr 1(1).

13. M. Szczygielski, Arka czasu, czyli wielka ucieczka Rafała od kiedyś przez wtedy do teraz i wstecz, Warszawa 2013.

M. Wójcik-Dudek, Elementarz Zagłady w polskiej najnowszej literaturze dla dzieci, w: Śmierć w literaturze dziecięcej, red. K. Slany, Warszawa 2018.

14. S. Collins, Igrzyska śmierci, tłum. M. Hesko-Kołodzińska, P. Budkiewicz, 3 t., Poznań 2009.

A. Koszela, Panem et circenses. O władzy w trylogii „Igrzyska Śmierci” Suzanne Collins, w: Między przymusem a akceptacją. Meandry władzy w literaturze i kulturze popularnej, red. A. Gemra, K. Dominas, Wrocław 2014.

15. N. Gaiman, Ocean na końcu drogi, tłum. P. Braiter, Warszawa 2013.

M. Skowera, Pamięć – dzieciństwo – literatura dziecięca. Wokół Oceanu na końcu drogi Neila Gaimana, w: Łapacz snów. Studia o twórczości Neila Gaimana, red. W. Kostecka, A. Mik, M. Skowera, Warszawa 2018.

Po zakończeniu zajęć student:

wiedza

– objaśnia pojęcia dziecka, dzieciństwa i dziecięcości w odniesieniu do literatury fantastycznej dla młodego odbiorcy

– dostrzega ewolucję tych pojęć i rozumie jej kulturowe przyczyny

– zna i rozumie specyfikę literatury dziecięcej jako literatury „reagującej” na zmiany społecznego i kulturowego postrzegania dziecka, dzieciństwa i dziecięcości

– zna polskie i zachodnie koncepcje oraz ujęcia teoretyczne dotyczące problematyki dziecka, dzieciństwa i dziecięcości w literaturze dla młodych odbiorców, jak i różnorodne metody jej badań (w szczególności z obszaru fantastyki)

– zna i rozumie:

* specjalistyczną terminologię literaturoznawczą związaną z problematyką nowoczesności oraz w stopniu pogłębionym metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad literaturą XIX, XX i XXI wieku

* powiązania filologii polskiej z innymi dziedzinami humanistyki podejmującymi refleksję nad procesami modernizacyjnymi w kulturze

* metodologiczne podstawy badania przemian funkcji literatury jako odpowiedzi na wyzwania współczesności

* kierunki rozwoju i stanowiska współczesnych teorii na temat przemian zachodzących w kulturze XIX, XX i XXI wieku

* stan badań nad aspektami literatury wchodzącymi w zakres własnych badań szczegółowych prowadzonych przez studenta

* relacje między literaturą XIX, XX i XXI wieku a rozwijającymi się równolegle teoriami literatury, filozofią, socjologią, psychologią, psychoanalizą etc.

* dynamikę zjawisk literackich i kulturowych przebiegających na zasadzie rewolucji artystycznych, przełomów, zwrotów etc.

* rolę refleksji z zakresu historii filozofii, psychologii i psychoanalizy, socjologii, kulturoznawstwa, historii sztuki, historii czytelnictwa i historii politycznej w procesie analizy historycznoliterackiej

* dynamikę rozwoju procesu historycznoliterackiego

umiejętności

– rozpoznaje, nazywa i analizuje tendencje i zjawiska literackie charakterystyczne dla przeobrażeń w obrębie fantastyki dziecięcej i młodzieżowej w odniesieniu do pojęć dziecka, dzieciństwa i dziecięcości

– bada tekst za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych i potrafi odpowiednio je dobierać

– potrafi wykorzystać te narzędzia do samodzielnej interpretacji tekstu

– wykorzystuje do analizy i interpretacji utworów literackich ich kulturowe konteksty

– potrafi:

* integrować wiedzę z różnych dyscyplin humanistycznych oraz efektywnie ją wykorzystywać w analizie historycznych i kulturowych uwarunkowań literatury XIX, XX i XXI wieku

* wykorzystać zdobytą wiedzę historycznoliteracką, teoretycznoliteracką i komparatystyczną do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia badań własnych nad twórczością wybranych pisarzy, funkcjonowaniem środowisk i formacji artystycznych, zjawiskami szczegółowymi z zakresu poetyki historycznej i teoretycznej, etc.

* prowadzić analizę utworów literackich, właściwie identyfikując podejmowane w nich wzorce gatunkowe, narracyjne, wersyfikacyjne etc. oraz wysuwając uargumentowane hipotezy w sytuacji naruszania tych wzorców przez utwór

* stosować narzędzia interpretacji literatury z uwzględnieniem specyfiki dzieła, swoistości życia literackiego i zróżnicowania publiczności literackiej

* posługiwać się wybranym paradygmatem literaturoznawczym w celu analizy utworów literackich lub rozwiązywania problemów teoretycznych dotyczących procesu historycznoliterackiego, poetyki, relacji między literaturą a życiem społecznym, filozofią, innymi sztukami etc.

* w zaangażowany i krytyczny sposób poruszać się wśród podstawowych znaków, pojęć i kategorii kultury współczesnej (polskiej i europejskiej)

* trafnie włączać zastane stanowiska teoretycznoliterackie i ustalenia historycznoliterackie do własnej argumentacji naukowej oraz posługiwać się poczynionymi ustaleniami analitycznymi w celu dyskusji ze stanem badań

* w dyskusji dotyczącej dzieła literackiego dobierać argumentację uwzględniającą sytuację społeczno-polityczną, środowiskową i kulturową, w której to dzieło powstało

* potrafi napisać pracę zaliczeniową, której celem jest analiza i interpretacja wybranego tekstu literackiego napisanego w XX lub XXI w.

* czytać, interpretować i analizować teksty literackie, uwzględniając kontekst historyczny, kulturowy oraz teksty o charakterze naukowym i wysnute z nich wnioski wykorzystywać we własnej pracy badawczej

* krytycznie spojrzeć na proces historycznoliteracki i właściwie usytuować w nim różne zjawiska społeczno-kulturowe

* formułować problemy badawcze, dobierać adekwatne metody, narzędzia badawcze i techniki pracy nad tekstem

* prezentować własne pomysły, wątpliwości i sugestie, popierać ich rozbudowaną argumentacją w kontekście wybranych perspektyw teoretycznych i przyjętej metodologii

* samodzielnie dokonywać analizy filologicznej tekstów pisanych i mówionych, stosując oryginalne podejścia, korzystając z literatury przedmiotu

* uzupełniać własną wiedzę

kompetencje społeczne:

– postrzega i interpretuje tekst świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim i kulturowym

– ustosunkowuje się krytycznie do poznawanej literatury (tak przedmiotu, jak i podmiotu)

– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej

– jest gotowy do:

* aktywnego i twórczego uczestnictwa w bieżącym życiu literackim i aktualnych wydarzeniach kulturalnych

* wyrażania zrozumienia dla skomplikowanych relacji literatura — polityka, literatura — historia zapisanych w tekstach literatury nowoczesnej

* wzięcia czynnego udziału w procesie budowania dialogu pomiędzy różnymi literaturami i kulturami, kształtować w ten sposób zmysł otwartości, stymulując rozwój tego rodzaju postaw wśród innych członków swojego środowiska

* ciągłego dokształcania się i rozwoju

* docenienia znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych

1) ocena ciągła – bieżące przygotowanie do zajęć i udział w dyskusji

2) projekt studencki: obowiązkowe przygotowanie jednego referatu / jednej prezentacji

Referat lub prezentacja są przedstawiane na zajęciach i mają dotyczyć wybranego przez studentkę/studenta współczesnego tekstu kultury (utworu literackiego, komiksu, filmu, serialu, spektaklu, gry wideo itp.) będącego adaptacją czy też retellingiem tekstu omawianego na danych zajęciach (szczegółowe wskazówki dotyczące przygotowania projektu zostaną omówione na pierwszych zajęciach)

3) kontrola obecności; dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze; powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych) nie ma możliwości zaliczenia zajęć

Nieprzekroczenie dozwolonej liczby nieobecności i przygotowanie referatu/prezentacji gwarantują ocenę dostateczną.

Nieprzekroczenie dozwolonej liczby nieobecności, przygotowanie referatu/prezentacji oraz udział w dyskusji na co najmniej jednych zajęciach gwarantują ocenę dostateczną plus.

Nieprzekroczenie dozwolonej liczby nieobecności, przygotowanie referatu/prezentacji oraz udział w dyskusji podczas co najmniej trojga zajęć gwarantują ocenę dobrą.

Nieprzekroczenie dozwolonej liczby nieobecności, przygotowanie referatu/prezentacji oraz udział w dyskusji podczas połowy zajęć gwarantują ocenę dobrą z plusem.

Nieprzekroczenie dozwolonej liczby nieobecności, przygotowanie referatu/prezentacji oraz udział w dyskusji podczas (niemal) wszystkich zajęć gwarantują ocenę bardzo dobrą (a w wypadkach szczególnego zaangażowania – celującą).