Między tradycją a nowoczesnością. W kręgu dramatów XIX-XX w.

obowiązkowe

w sali

Konwersatorium ma na celu zapoznanie studenta, chcącego pogłębić swą wiedzę z historii dramatu i teatru czasów Wielkiej Reformy Teatru w Europie (francuskiego, skandynawskiego, niemieckiego, włoskiego, rosyjskiego, polskiego). Konwersatorium ma na celu zaprezentowanie źródeł Wielkiej Reformy Teatru (powrót do źródeł antycznych i średniowiecznych), narodzin i ewolucji myślenia o teatrze jako autonomicznej dziedzinie sztuki, pokazanie ewolucji treści i form dramatycznych od końca wieku XIX i początków XX w. szczególnie pod kątem teatru symbolicznego, poetyckiego; narodziny i przekształcenie dawnych, tradycyjnych gatunków takich jak: tragedia, komedia, dramat liturgiczny, misterium itp., przybliżenie sylwetek wybitnych ludzie teatru, podjęcie wspólnej lektury-interpretacji wybranych utworów dramatycznych o charakterze porównawczym.

W końcu wieku XIX rozpoczyna się w Europie Wielka Reforma Teatru, zapoczątkowana działalnością teatru w Meiningen, a potem we Francji (działalność Antoine’a i Zoli). Następnie idea autonomicznego teatru rozwijana jest w krajach skandynawskich, co związane jest z działalnością Ibsena i Strindberga. Kolejny ważny ośrodek to Niemcy i scena Freie Bühne (Hauptmann, Reinhardt), oraz Rosja (działalność Stanisławskiego, Czechowa, Meyeholda). Warto pamiętać też o innych krajach Europy takich jak Austria (von Hofmannsthal, Schnitzler, Rittner) czy Włochy (D’Annunzio). Jednocześnie w Europie rodzi się wielki teatr symboliczny i poetycki (Maeterlinck, Hauptmann, Strindberg, Claudel). Zmiany w estetyce dramatu europejskiego i nowoczesne rozumienie teatru (inne podejście do przestrzeni scenicznej, światła, kostiumu itd.) nie pozostają bez wpływu na dramat polski, który włącza się w ten nurt przemian. Autonomicznym zjawiskiem jest wtedy dramat i teatr Przybyszewskiego, inny Wyspiańskiego, Staffa, Hertztówny, Zeromskiego, Kasprowicza, Orkana, Micińskiego, Rostworowskiego, Zegadłowicza i Leśmiana, zapowiadające teatr XX wieku (Artoud, Kantor, Grotowski, Szajna). Dramat i teatr szuka własnych środków wyrazu artystycznego. Każdy z tych dramaturgów jest członkiem teatru, który tworzy swą indywidualną koncepcję. Pojawiają się nowocześnie rozumiane gatunki np.: dramat psychologiczny, modernistyczna tragedia, farsa, komedia smutna, następuje powrót do tragedii, dramtu liturgicznego, misterium. Formy teatralne są wynikiem przekształceń gatunkowych. Stają się odrębnymi, estetycznymi konstruktami. Ważną rolę zaczyna odgrywać jednoaktówka. Pojawiają się takie pojęcia jak: „Teatr świątynia", "ogromny", "tragiczny" i "misteryjny". Wielka Reforma Teatru na zachodzie Europy i na ziemiach polskich prowadzi do zasadniczej zmiany w rozumieniu roli teatru i przedstawienia teatralnego.

LITERATURA OBCA (WYBÓR)

Paul Claudel, "Zwiastowanie", przeł. M. Cichoń, [w:] tenże, "Wybór dramatów", wybór, oprac., i wstęp H. Sawecka, Lublin 1998.

Gabriel D`Annunzio, Córka Joria : tragedja pasterska, przeł. M. Konopnicka, Warszawa 1909.

Henrik Ibsen,, "Wybór dramatów", przeł. J Fruling, J. Giebułtowicz, oprac. O. Dobijanka-Witczakowa, t. 1 i 2, Wrocław 1983, (BN II 210).

Maurycy Maeterlinck, "Wnętrze", "Ślepcy", [w:] tenże, "Dramaty wybrane", pod red. K. Pleśniarowicza, Kraków 1994.

Gerhart Hauptmann, "Hanusia" wyd. dowolne

Gerhart Hauptmann, "Zatopiony dzwon", wyd. dowolne.

Leconte de Lisle, "Erynnie: tragedya starożytna w dwóch częściach, wierszem. Kraków, przeł. Z. Przesmycki, Redakcya „Świata” 1891.

August Strindberg, "Droga do Damaszku" , [w:] tenże, "Wybór dramatów", przeł. Z. Łanowski, wstęp L. Sokół, Wrocław 1977.

John Millington Synge, Jeźdźcy do morza, (Riders to the Sea), przeł. Maria Monika Misińska, "Dialog". Najlepsze dramaty irlandzkie (pdf)

Lew Tołstoj, "Potęga ciemnoty, czyli "Pazurek uwiązł - już po całym ptaszku", przeł. J. Pomianowski, [w:] "Utwory dramatyczne. "Dzieła", t. IX,Warszawa 1957.

Oskar Wilde, Salome, przeł. W. Fromowicz wyd. własne), Bydgoszcz 1991 lub

wyd. inne.

Willam Butler Yeats, Cathleen, córka Houlihana, (Cathleen, the Daughter of Houlihan), przeł. Zofia i Lucjan Porębscy, "Dialog". Dramty irlandzkie, (pdf)

Willam Butler Yeats, Księżniczka Kasia, przeł. J. Kasprowicz, Lwów 1907 (dostęp na https://pl.wikisource.org/wiki/Ksi%C4%99%C5%BCniczka_Kasia)

Arystoteles, "Poetyka", przeł. i oprac. H. Podbielski, Wrocław1983, (BN II 209).

Fryderyk Nietzsche, "Narodziny tragedii, czyli hellenizm i pesymizm", przeł. L. Staff, Warszawa 1907.

wybrane teksty z antologii: "O dramacie. Od Hugo do Witkiewicza. Poetyki. Manifesty. Komentarze", pod red. E. Udalskiej, Warszawa 1993.

LITERATURA POLSKA

Amelia Hertztówna, "Yseult o Białych Dłoniach", "Chimera" 1905, t. IX, z. 27.

Jan August Kisielewski, "W sieci", [w:] tenże, "Dramaty", oprac. R. Taborski, Wrocław 1969 (BN I 196).

Jan Kasprowicz, Z poematu „Marchołt gruby a sprośny, jego narodzin, życia i śmierci misterjum tragikomiczne“, Warszawa 1920.

Bolesław Leśmian, "Skrzypek opętany", oprac. i wstęp, R. H. Stone, Warszawa 1985.

Tadeusz Miciński, "W mrokach złotego pałcu. Bazilissa Teofanu. Tragedia z dziejów Bizancjum X w.", [w:] tenże, "Utwory dramatyczne", t. 2, wybór i oprac. T. Wróblewska, Kraków 1979.

Władysław Orkan, Wina i kara, [w:] tenże, "Utwory dramatyczne, Dzieła zbiorowe", t. 1, red. zespoł. pod kierownictwem S. Pigonia, Kraków 1966.

Stanisław Przybyszewski, "Śnieg", wstęp i przypisy R.Taborski,Warszawa 1987.

Stanisław Przybyszewski, "Złote runo", [w:] tenże, "Wybór pism", oprac. R. Taborski, Wrocław 1966 (BN I 231).

Karol Hubert Rostworowski, "Judasz z Kariothu", [w:] tenże, "Wybór dramatów", oprac. J. Popiel, Wrocław 1992 (BN I 281).

Leopold Staff, "Skarb. Tragedia w trzech aktach", Lwów 1904; wyd. 2, Lwów 1908; wyd. 3, Warszawa 1921, Bibliotela Polska; wyd . 4, [w:] tenże, "Pisma zbiorowe", Warszawa 1932. Wyd. 3, Warszawa 1921 (ew. "Godiwa")

Stanisław Wyspiański, "Achilleis"-"Powrót Odysa", oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1984 (BN I 248)

Stanisław Wyspiański, "Akropolis", oprac. E. Miodońska-Brookes, Wrocław 1985 ( BN i 250).

Stanisław Wyspiański, "Bolesław Śmiały", "Skałka", oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1969, (BN I 198).

Stanisław Wyspiański, "Dramaty o powstaniu listopadowym", oprac. J. Nowakowski, Wrocław 1974 (BN I 193).

Stanisław Wyspiański, "Meleager", "Protesilas i Laodamia" "Klątwa", "Sędziowie", [w:] tenże, "Tragedie". "Dzieła. Pierwsze wydanie zbiorowe w opracowaniu A. Chmiela i T. Sinki", t. 2, Warszawa 1924.

Emil Zegadłowicz, "Lampka oliwna", Kraków 1925.

Stefan Żeromski, "Róża. Dramat niesceniczny", wyd. dowolne

Jerzy Żuławski, "Gród słońca. Baśń dramatyczna w 3 aktach", Lwów 1911.

Obowiązuje znajomość wstępów do wszystkich utworów z listy lektur z wydania Biblioteki Narodowej. Np. wstęp L. Sokoła do dramatów A. Strindberga.

Literatura przedmiotu

podstawa literatura:

Pavis P., Słownik terminów teatralnych, przeł. S. Świontek, Wrocław 2002.

Słownik polskiej krytyki literackiej 1764–1918. Pojęcia – terminy – zjawiska – przekroje, t. 1–2, red. J. Bachórz i inni, Toruń 2016.

Słownik terminów literackich, wyd. dowolne

Bab J., Teatr wspólczesny. Od Meiningeńczyków do Picatora, przeł. E. Misiołek, Warszawa 1959.

Balme Ch., Wprowadzenie do nauki o teatrze, przeł. i uzupeł. opatrzyli W. Dudzik i M. Leyko, Warszawa2002.

Braun K. Wielka reforma teatru w Europie. Ludzie – idee – zdarzenia, Wrocław 1984.-Schielmann M, „ja w śnie narodu przeklętym, uśpiony". Stanis- ława Wyspiańskiego dramaty-sny, Gdańsk 1994.

Burkert W., Starożytny kult misteryjny, przeł. K. Bielawski, Kraków 2007.

Dramat i teatr modernistyczny, pod. red. J. Błońskiego, J. Deglera, J. Popiela, D. Ratajczak, Wrocław 1992.

Dramat i teatr religijny w Polsce, red. I. Sławińska, W. Kaczmarek, Lublin 1991.

Dramat polski XIX i XX wieku. Interpretacje i analizy, pod red. L. Ludorowskiego, Lublin 1987.

Eustachiewicz L., Dramaturgia Młodej Polski. Próba monografii dramatu, Warszawa 1986.

Greń Z., Szkice o dramacie zapomnianym, Kraków 1969.

Janion M. Tragizm, historia, prywatność. Prace wybrane, t.2, pod red. M. Czermińskiej, Kraków 2000.

Jaspers K., O tragiczności, przeł. A. Wołkowicz, [w:] tenże, Filozofia egzystencji. Wybór pism, wyboru dokonał S. Tyrowicz, Warszawa 1990.

W. Kaczmarek W., Claudel w Polsce. Chrześcijańskie perspektywy interpretacji dramatu teatru, Lublin 1989.

Kaczmarek W., Złamane pieczęcie Ksiegi. Inspiracje biblijne w dramaturgii Młodej Polski, Lublin 1999.

Kalemba-Kasprzak E., Prometeusz z przepiórką. Dramaty Stefana Żeromskiego: od Czarowica do Przełęckiego, Poznań 2000.

Kerenyi K., Dionizos. Archetyp życia niezniszczalnego, przeł. I. Kania, Wydawnictwa Alathea, 2008.

Kerenyi K., Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki, przeł. I. Kania, Kraków 2014.

Kępiński Z., Wyspiański. Struktura mitu (1), „Dialog" 1968, nr 2, z. 10.

Kitto H..D. F., Tragedia grecka. Studium literackie, przel. J. Margański, Bydgoszcz 1997.

Kocur M., Teatr antycznej Grecji, Wrocław 2001.

Kocur M., Teatr bez teatru. Perrformanse w Anglii Wschodniej u schyłku średniowiecza, Wrocław 2012.

Kocur M., We władzy teatru, Aktorzy i widzowie w antycznym Rzymie, Wrocław 2005

Kott J., Zjadanie bogów, Kraków 1986.

Lack S., Studia o St. Wyspiańskim, zebrał i przedm. opatrzył S. Pazurkiewicz, Częstochowa 1924.

Łempicka A., Nietzscheanizm Wyspiańskiego, „Pamiętnik Literacki" 1958, z. 3/4.

Łempicka A., Wyspiański, pisarz dramatyczny. Idee i formy, Kraków 1973.

Miodońska-Brookes E., „Mam ten dar bowiem: patrzę się inaczej". Szkice o twórczości Stanislawa Wyspiańskiego, Kraków 1997.

Miodońska-Brookes E., Studia o kompozycji dramatów Stanisława Wyspiańskiego, Kraków 1972.

Mitzner P., Tragizm w teatrze polskim XX wieku, „Odra" 1981, nr 9.

Myśl teatralna Młodej Polski. Antologia, wybór I. Sławińska, S. Kruk, Warszawa 1966.

Nicoll A., Dzieje dramatu. Od Ajschylosa do Anouilha, tłum. H. Krzeczkowski, W. Niepokólczycki, J. Nowacki, t. I i II, wyd. III, Warszawa 1983.

Nowakowski J., Wyspiański. Studia o dramatach, Kraków 1972.

O dramacie. Od Hugo do Witkiewicza. Poetyki. Manifesty. Komentarze, Warszawa 1993.

Olszewska M. "Tragedia chłopska". Od W. L. Anczyca do K. H. Rostworowskiego, Warszawa 2001.

Ortwin O., O Wyspiańskim i dramacie, [w:] tenże, Pisma krytyczne, t.1, oprac. J. Czachowska, Warszawa 1969.

Partyga E., Wiek XIX. Przedstawienia, Warszawa 2016.

Popiel J., Modernistyczne tragedie „winy i kary" (Kasprowicz, Orkan), „Ruch Literacki" 1993, z. 5.

Pośpiechowa L., Dramaty Leopolda Staffa, Opole 1966.

Problemy teorii dramatu i teatru, wybór i oprac. J. Degler,Wrocław1988.

Prussak M, „Po ogniu szum wiatru cichego". Wyspiański i mesjanizm, Warszawa 1993.

Pyzik T., Teoria tragedii. Ze studiów nad koncepcją tragedii w angielskich i amerykańskich badaniach literackich po II wojnie światowej, Katowice 1976. Ratajczakowa D., Komedia w epoce Młodej Polski, [w:] Stulecie Młodej Polski. Studia pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1995, s. 519-533. Rzewuska E., Polski dramat ekspresjonistyczny wobec konwencji gatunkowych, Lublin 1988.

Sławińska I, Główne problemy struktury dramatu, [w:] Problemy teorii dramatu i teatru, [praca zbiór.] wybór i oprac. J. Degler, Wroclaw 1988.

Sławińska I, O badaniu wizji teatralnej Wyspiańskiego, [w:] taż, Sceniczny gest poety. Zbiór studiów o dramacie, Kraków 1960.

Sławińska I., Tragedia w epoce Młodej Polski. Z zagadnień struktury dramatu, Toruń 1948.

Styan J.L., Współczesny dramat w teorii i scenicznej praktyce, przedm. J. Błoński, przel. i oprac. M. Sugiera, Wroclaw 1997.

Sugiera M, „Sceniczność" i „niesceniczność" jako problem młodopolskiego dramatu, s. 565-581. [w:] Stulecie Młodej Polski. Studia pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1995.

Szondi P., Esej o tragiczności, przeł. T. Zatorski, Warszawa 2020.

Szondi P., Teoria nowoczesnego dramatu, przeł. E. Misiołek, Warszawa 1976.

Taborski R., W kręgu młodopolskiego dramatu i teatru. Dwa szkice, Warszawa 1993.

Truskolaska A., Młodopolska ekspansja pojęcia „misterium" [w:] Wśród mitów teatralnych Mlodej Polski, pod. red. I. Sławińskiej i M.B. Stykowej, Kraków - Wroclaw 1983.

Ubersfeld A. Czytanie teatru I, przeł. J. Żurowska, Warszawa 2002.

Udalska E., „Piece bien faite": termin, formuła, miejsce w poetykach XIX w., [w:] Dramat Udalska E., „Pice bien faite": termin, formula, miejsce w poetykach XIX w., [w:] Dramat teatr pozytywistyczny, [praca zbiór.] pod red. D. Ratajczak, Wrocław 1991.

Wojdak M., Gdy zabrakło happy endu, czyli o jednoaktówce przełomu XIX i XX wieku. s. 533-549, [w:] Stulecie Młodej Polski. Studia pod red. M. Podrazy-Kwiatkowskiej, Kraków 1995.

Wśród mitów teatralnych Młodej Polski , pod red. I. Sławińskiej i M.B. Stykowej, Kraków-Wrocław 1983.

Ziołowicz A., „Misteria polskie". Z problemów misteryjności w dramacie romantycznym i młodopolskim, Kraków 1997.

WIEDZA

Absolwent zna i rozumie:

— aparat terminologiczny i pojęciowy oraz metody naukowe pozwalające na prowadzenie badań nad dramatem i teatrem w perspektywie historycznej oraz różnymi typami tradycji w wybranych epokach

— historyczne przemiany wiedzy o dramacie i teatrze, związane z rozwojem estetyki, retoryki i poetyki, historycznymi modelami krytyki literackiej oraz początkami nowoczesnego literaturoznawstwa

— specyfikę selektywnego i sprofilowanego rekonstruowania tradycji filozoficznej, artystycznej, literackiej i religijnej przez epoki późniejsze

— miejsce i rolę tradycji teatralnej w definiowaniu teatru, określaniu jego cech swoistych, ustalaniu i rewidowaniu jej kanonu oraz rozumieniu i interpretowaniu tekstu literackiego

UMIEJĘTNOŚCI

Absolwent potrafi:

— wykorzystać zdobytą wiedzę do identyfikowania luk w stanie badań oraz prowadzenia badań własnych nad twórczością wybranych twórców dramatu, funkcjonowaniem środowisk i formacji teatralnych, etc.

— przeprowadzić analizę i interpretację dramatu w sposób adekwatny do tradycji estetycznej, religijnej, obyczajowej etc., w obrębie której ono powstało lub do której nawiązuje

— posługiwać się terminologią z zakresu estetyki, poetyki, komparatystyki i historii literatury oraz wiedzy o dramacie i teatrze w sposób dostosowany do epoki, w ramach której student prowadzi badania

— w dyskusji dobierać argumentację uwzględniającą tradycje, z jakich to dzieło wyrasta; kontekst kulturowy, społeczny, polityczny etc., w jakim powstało; oraz reinterpretacje, jakim było poddawane przez czytelników i krytykę literacką różnych epok

KOMPETENCJE SPOŁECZNE

Absolwent jest gotowy do:

— uczestniczenia w bieżących wydarzeniach kulturalnych służących pogłębianiu znajomości dziedzictwa literackiego, artystycznego i duchowego Polski i Europy

— respektowania znaczenie tradycji literackiej w życiu społecznym oraz własnej działalności naukowej, oświatowej lub publicystycznej

— włączania się swoją pracą naukową i popularyzatorską w pracę nad rozpoznawaniem tradycji literackiej, widząc w niej projekt o istotnym znaczeniu dla tożsamości narodowej oraz przyszłości Polski i Europy

— docenienia znaczenia europejskiego i narodowego dziedzictwa kulturowego dla rozumienia wydarzeń społecznych i kulturalnych

Obecność, bieżące przygotowanie do zajęć, aktywność oraz projekt studencki: naDopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby (z

wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych) nie ma

możliwości zaliczenia zajęćpisanie recenzji teatralnej na podstawie archiwum TVP.