Dramatyczne źródła literatury. Poetyka i teoria

Seminarium otwarte jest zarówno dla tych osób studiujących, które zainteresowane są formą dramatyczną i chcą pogłębiać wiedzę o niej, jak również dla osób nieszczególnie zafascynowanych samym dramatem, ale gotowych do poszukiwania za jego pośrednictwem odpowiedzi na ważne pytania poetologiczne, teoretycznoliterackie oraz społeczno-kulturowe. Na seminarium magisterskim powstawać mogą nie tylko prace dotyczące bezpośrednio zagadnień związanych z dramatem, lecz także wszelkiego rodzaju projekty poetologiczne i teoretycznoliterackie.

Zapraszam w podróż w trzech zupełnie różnych kierunkach inspirowanych 1) modelem komunikacyjnym dramatu, 2) jego formami i gatunkami, ich obecnością w innych rodzajach literackich oraz 3) problematyką związaną z szeroko rozumianą obecnością literatury w życiu społecznym. Praca na seminarium odbywać się będzie w systemie modułowym, w podziale na grupy tak, aby każdy uczestnik seminarium miał możliwość podjęcia autentycznie interesujących go zagadnień.

Seminarium otwarte jest zarówno dla tych osób studiujących, które zainteresowane są formą dramatyczną i chcą pogłębiać wiedzę o niej, jak również dla osób nieszczególnie zafascynowanych samym dramatem, ale gotowych do poszukiwania za jego pośrednictwem odpowiedzi na ważne pytania poetologiczne, teoretycznoliterackie oraz społeczno-kulturowe.

Zapraszam w podróż w trzech zupełnie różnych kierunkach inspirowanych 1) modelem komunikacyjnym dramatu, 2) jego formami i gatunkami, ich obecnością w innych rodzajach literackich oraz 3) problematyką związaną z szeroko rozumianą obecnością literatury w życiu społecznym. Praca na seminarium odbywać się będzie w systemie modułowym, w podziale na grupy tak, aby każdy uczestnik seminarium miał możliwość podjęcia autentycznie interesujących go zagadnień.

Podczas pierwszych spotkań na seminarium osoby studiujące zostaną zaproszone do lektury kilku zaproponowanych przez prowadzącą dramatów, spośród których po wspólnej analizie zostaną wybrane 2 lub 3 teksty z różnych epok, które stanowić będą punkt odniesienia do kolejnych zajęć zorganizowanych wokół konkretnych problemów i zagadnień. W trakcie seminarium prowadząca proponować będzie oczywiście lekturę kolejnych utworów dramatycznych (i nie tylko). Pojawi się także przestrzeń na propozycje studenckie, natomiast podstawę do rozważań teoretycznych stanowić będą utwory wybrane na początku. Dzięki temu możliwa będzie praca grupowa z zachowaniem wspólnego punktu odniesienia.

1. KOMUNIKACJA

Punktem wyjścia dla pierwszego modułu będzie zagadnienie konsekwencji wynikających z dwupłaszczyznowości słowa dramatycznego. Wspólnie z osobami studiującymi chcę zastanowić się nad specyfiką dramatycznego modelu komunikacji i wynikającej z niego budowy tekstu, jego kompozycji, sposobu wykorzystania form podawczych, a także relacji między sceną a widownią.

Proponowane zagadnienia:

- model komunikacji w dramacie (A. Ubersfeld, T. Kowzan, S. Świontek, I. Sławińska, K. Ruta-Rutkowska) a słowo dramatyczne

- dialogiczność i monologowość dramatu

- budowa postaci dramatycznej (z czego się składa, jak operuje słowem, jak użycie słowa wpływa na figurę bohatera)

- rama dramatu („powiedziane mówienie” a gra przestrzenią sceny/kulis/widowni)

2. FORMY I GATUNKI

W tym module zajmować się będziemy problematyką poetologiczną związaną z dramatem rozumianym jako archiwum form komunikacji, prezentacji, budowania fabuły, bohaterów; repertuarem schematów fabularnych, typów postaci, a także przestrzeni gry.

Proponowane zagadnienia:

- sposób funkcjonowania gatunków, których źródła biją w dramatycznej prezentacji, w innych formach literackich

- problematyka transferu międzyrodzajowego

- relacje między dramatem a innymi rodzajami literackimi na przykładzie melodramatu (Zamek diabła; Czarodziejskie źródło a Żółty krzyż A. Struga lub Dzieje grzechu S. Żeromskiego), misterium (Kwidam J. Iwaszkiewicza a Opium. Opowiadania i dzienniki G.Csáth), komedii dell’arte (Sługa dwóch panów C.Goldoni, Buda jarmarczna A. Błok i Pożegnanie z bronią E. Hemingway), szopki (Betlejem polskie L. Rydel, Gra o Herodzie W. Wandurski, Bardo O. Tokarczuk), dramatu satyrowego (Cyklop Eurypidesa, Don Kichote M. Cervantes, Kandyd Wolter, Folwark zwierzęcy G. Orwell)

3. LITERATURA A ŻYCIE

Moduł poświęcony refleksji dramatologicznej w odniesieniu do problematyki społeczno-kulturowej. Z pomocą dramatu pytać będziemy o relację między sztuką a życiem, źródła i siłę jej społecznego oddziaływania, rywalizację między idealizmem estetycznym a modelem społecznego zaangażowania.

Proponowane zagadnienia:

- repertuar/archiwum/scenariusz (M. Sugiera, D. Taylor, E. Bal) a problem gatunku jako mniej lub bardziej stabilnego zestawu konwencji wykorzystywanych do regulowania potrzeb i oczekiwań, uzgadniania komunikacji między nadawcami i odbiorcami

- sztuka „dopasowana do widowni” (A. Żółkowski, Widowisko, któremu trudno dać nazwisko, Luigi Pirandello, Każdy na swój sposób, P. Handke, Publiczność zwymyślana)

- sztuka jako „piękny pozór” i jej społeczne znaczenie (Intermedia M. Cervantes, Szopka don Cristobala, Garcia Lorca)

- rytuał (Teodramatyka H.U. von Balthasar, V. Turner, J.McAloon, W. Dudzik)

Wybrana literatura (szczegółowy jej zakres zostanie podany w październiku po wspólnym namyśle z osobami studiującymi nad zaproponowanymi przez prowadzącą zagadnieniami):

E. Bal, Lokalność i mobilność kulturowa teatru Śladami Arlekina i Pulcinelli, Kraków 2017.

H.U. von Balthasar Teodramatyka. T. 1, Prolegomena, przeł. M. Mijalska, M. Rodkiewicz, W, Szymona, Kraków 2005

W. Baluch, Scena teatru, scena mentalna. Proces interpretacji w ujęciu kognitywnym Kraków 2005.

Dialog w dramacie, red. W. Baluch, L. Czartoryska-Górska, M. Żółkoś, Kraków 2004.

Dramatyczność i dialogowość w kulturze, red. D. Ulicka, P. Dobrowolski, A. Krajewska, Poznań 2008.

G. Debord, Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, przeł. M. Kwaterko. Warszawa 1999.

S. Dworacki, O parabazie u jej antycznych źródeł, "Przestrzenie Teorii" 2008 nr 10.

R. Ingarden, O funkcjach mowy w widowisku teatralnym, przeł. M. Turowicz, Warszawa 1988.

T. Kowzan, Znak i teatr. Warszawa 1988.

D. McIntyre, Point of View in Plays. Amsterdam; Philadelphia 2008.

A. Okopień-Sławińska, Relacje osobowe w literackiej komunikacji, [w:] Problemy socjologii literatury, red. J. Sławiński, Wrocław, Warszawa, Kraków, Gdańsk 1971.

Performanse pamięci w literaturach i sztukach, red. M. Borowski, M. Marszałek, D. Sajewska, D. Sosnowska, M. Sugiera, Kraków 2020.

K. Ruta-Rutkowska, Polska tradycja metadramatu. Wybrane zagadnienia, Warszawa 2012.

Rytuał, dramat, święto, spektakl. Wstęp do teorii widowiska kulturowego, red. John J. MacAloon, przeł. K. Przyłuska-Urbanowicz, Warszawa 2009.

D. Sajewska, Mit efemeryczności teatru, "Dialog" 2003, nr 1.

I. Sławińska, Sceniczny gest poety. Kraków 1960.

S. Świontek, Dialog Dramat Metateatr. Z problemów teorii tekstu dramatycznego, Łódź 1999.

A. Ubersfeld, Czytanie teatru I, przeł. J. Żurowska, Warszawa 2002.

Spektakl jako wydarzenie i doświadczenie. Aktor, red. M. Wąsik, I. Jajte-Lewkowicz, Łódź 2018.