Antropologia obrazu przez pryzmat pieczęci

nieobowiązkowe

Pieczęć jest nie tylko źrόdłem historycznym, ale zarόwno jako źrόdło ikonograficzne oraz epigraficzne jest dziełem sztuki. Co czyni z niej inspirujące pole do badań antropologicznych.

Antropologia obrazu przez ostatnie kilka dziesiąt lat przedstawia się jako zaawansowana przestrzeń badawcza. I pieczęć, niczym “szkło powiększające” Antonioniego, przedstawia nam, a raczej wizualizuje, rόżne poziomy wiedzy o człowieku.

Przekazuje ona w sposόb specyficzny całą paletę życia i sposobu myślenia, zachowania, stopni hierarchii ludzi przez wieki historii.

Tak, pieczęcie woskowe, wiszące przy pergaminach, w swojej całej okazałości (w miseczkach, na rόżnokolorowych, jedwabnych sznurkach) pokazują estetyczny sposόb ujęcia przestrzeni dokumentu, jego semiotykę. Patrząc na pergamin w całości, na jego konstruowanie, widać, że pieczęć zajmuje odpowiednie miejsce w całej, logicznie przemyślanej architektonice dokumentu. Amerykańsko-francuska badaczka B.M. Bedos-Rezak słusznie stawia tezę, że konstrukcja dokumentu średniowiecznego z pieczęcią włącznie wizualizuje Pismo Święte, tym samym pokazując, iż jej autorami byli duchowni skrybowie. A tronowe pieczęci krόlewskie przedstawiają teologię polityczną όwczesnej władzy: krόl na tronie na tle gotyckiego wyposażenia architektonicznego pokazuje mocne zakorzenienie idei władzy doczesnej z ideą władzy sakralnej. Taki materiał ikonograficzny przedstawia wizualizacje koncepcji Ernsta H. Kantorowicza o dwόch ciałach krόla (sacrum i profanum).

Pieczęć można rozpatrywać jako metaforę. Już Pismo Święte prezentuje nam role і miejsce pieczęci w wyobraźni oraz w narracji kultury judeochrześcijańskiej. Ona byla instrumentem dla wytłumaczenia szeregu procedur chrześcijańskich. Np. Pierre Abelard posługiwał się toposem pieczęci dla wyjaśnienia natury Trόjcy Świętej.

Pieczęć jest cennym materiałem jako element poznania. Rajmund Lull w swoich „Kołach poznania rzeczywistości” zamieścił pieczęcie jako znaki, przez pryzmat ktόrych poznajemy prawa rzeczy obecnych. Kartezjusz, Kierkergaard, Foucault posługiwali się pojęciem pieczęci dla określenia, precyzowania swoich myśli, koncepcji.

Pieczęć doskonale mieści się w koncepcji poznania Leibnitza, według ktόrej: jeśli jedna rzecz można poznać bez znajomości drugiej, lecz tej drugiej nie da się zrozumieć bez zgłębienia pierwszej, to o pierwszej należy nauczać przez drugą. Swoista zasada pars pro toto.

Właśnie podobnie można rozpatrywać tematy historii Kościoła, państwa, szlachty, mieszczaństwa, instytucji, gdzie pieczęcie wyżej wymienionych instytucji i grup społecznych umożliwiają zgłębienie tych warstw wiedzy, ktόre nie zawsze można pozyskać poprzez źrόdła pisemne, drukowane lub ustne.

Pieczęć pokazuje/wizualizuje w błyskotliwy sposόb osobliwości ustrojowe, zachodzące wskutek zmian politycznych. Tak, dwu- a nawet trόjjęzyczne pieczęcie gminne w Galicji Wschodniej w okresie austriackim (polsko-ruskie, polsko-niemiecko-ruskie), na Zakarpaciu w okresie międzywojennym (rusko-czeskie) przedstawiają w zwięzły sposόb nie tylko specyfikę etniczną społeczeństw, lecz i formę jej eksponowania. Rόwnież w tej odsłonie pieczęć z obrazem oraz inskrypcją wizualnie uwypukla elementy pogranicza kulturowego oraz religijnego.

W myśl wielokrotnie powtarzanej przez Paula Ricoera tezy “Symbol zawsze daje do myślenia” należy podkreślić, iż obraz, zwłaszcza na pieczęci, gdzie jest jego medium, daje nie tylko wiele do myślenia, ale i zawsze informuje. Informuje w sposόb dostosowany do konwencji swojej epoki, kultury. I miarą odszyfrowania tego, co nam chce przekazać obraz, jest zrozumienie kodόw tej właśnie kultury, ktόra prezentuje ten obraz.

Pieczęć z obrazem oraz inskrypcją przedstawiają kapitalny materiał do zbadania sztuki, jej rytmόw, stylόw, a także człowieka w czasie i przestrzeni. Konfrontowanie pieczęci z obrazami malarskimi oraz innymi materiałami ikonograficznymi pokazują sigilla jako mόwiące obrazy epoki, a raczej jej mini-obrazy.

Tematy, ktόre będą przedstawione:

Pieczęć jako przykład wizualizacji ikonograficznej przestrzeni;

Pieczęć jako miejsce pamięci;

Pieczęć jako wizualny znak władzy;

Pieczęć jako wizualna metafora;

Pieczęć jako ergo sum

Ich celem będzie prόba cięcia obrazόw w celu przedstawienia ich jako elementόw systemu kultury człowieka oraz jego form komunikacji

Pieczęć jest nie tylko źrόdłem historycznym, ale zarόwno jako źrόdło ikonograficzne oraz epigraficzne jest dziełem sztuki. Co czyni z niej inspirujące pole do badań antropologicznych.

Antropologia obrazu przez ostatnie kilka dziesiąt lat przedstawia się jako zaawansowana przestrzeń badawcza. I pieczęć, niczym “szkło powiększające” Antonioniego, przedstawia nam, a raczej wizualizuje, rόżne poziomy wiedzy o człowieku.

Przekazuje ona w sposόb specyficzny całą paletę życia i sposobu myślenia, zachowania, stopni hierarchii ludzi przez wieki historii.

Tak, pieczęcie woskowe, wiszące przy pergaminach, w swojej całej okazałości (w miseczkach, na rόżnokolorowych, jedwabnych sznurkach) pokazują estetyczny sposόb ujęcia przestrzeni dokumentu, jego semiotykę. Patrząc na pergamin w całości, na jego konstruowanie, widać, że pieczęć zajmuje odpowiednie miejsce w całej, logicznie przemyślanej architektonice dokumentu. Amerykańsko-francuska badaczka B.M. Bedos-Rezak słusznie stawia tezę, że konstrukcja dokumentu średniowiecznego z pieczęcią włącznie wizualizuje Pismo Święte, tym samym pokazując, iż jej autorami byli duchowni skrybowie. A tronowe pieczęci krόlewskie przedstawiają teologię polityczną όwczesnej władzy: krόl na tronie na tle gotyckiego wyposażenia architektonicznego pokazuje mocne zakorzenienie idei władzy doczesnej z ideą władzy sakralnej. Taki materiał ikonograficzny przedstawia wizualizacje koncepcji Ernsta H. Kantorowicza o dwόch ciałach krόla (sacrum i profanum).

Pieczęć można rozpatrywać jako metaforę. Już Pismo Święte prezentuje nam role і miejsce pieczęci w wyobraźni oraz w narracji kultury judeochrześcijańskiej. Ona byla instrumentem dla wytłumaczenia szeregu procedur chrześcijańskich. Np. Pierre Abelard posługiwał się toposem pieczęci dla wyjaśnienia natury Trόjcy Świętej.

Pieczęć jest cennym materiałem jako element poznania. Rajmund Lull w swoich „Kołach poznania rzeczywistości” zamieścił pieczęcie jako znaki, przez pryzmat ktόrych poznajemy prawa rzeczy obecnych. Kartezjusz, Kierkergaard, Foucault posługiwali się pojęciem pieczęci dla określenia, precyzowania swoich myśli, koncepcji.

Pieczęć doskonale mieści się w koncepcji poznania Leibnitza, według ktόrej: jeśli jedna rzecz można poznać bez znajomości drugiej, lecz tej drugiej nie da się zrozumieć bez zgłębienia pierwszej, to o pierwszej należy nauczać przez drugą. Swoista zasada pars pro toto.

Właśnie podobnie można rozpatrywać tematy historii Kościoła, państwa, szlachty, mieszczaństwa, instytucji, gdzie pieczęcie wyżej wymienionych instytucji i grup społecznych umożliwiają zgłębienie tych warstw wiedzy, ktόre nie zawsze można pozyskać poprzez źrόdła pisemne, drukowane lub ustne.

Pieczęć pokazuje/wizualizuje w błyskotliwy sposόb osobliwości ustrojowe, zachodzące wskutek zmian politycznych. Tak, dwu- a nawet trόjjęzyczne pieczęcie gminne w Galicji Wschodniej w okresie austriackim (polsko-ruskie, polsko-niemiecko-ruskie), na Zakarpaciu w okresie międzywojennym (rusko-czeskie) przedstawiają w zwięzły sposόb nie tylko specyfikę etniczną społeczeństw, lecz i formę jej eksponowania. Rόwnież w tej odsłonie pieczęć z obrazem oraz inskrypcją wizualnie uwypukla elementy pogranicza kulturowego oraz religijnego.

W myśl wielokrotnie powtarzanej przez Paula Ricoera tezy “Symbol zawsze daje do myślenia” należy podkreślić, iż obraz, zwłaszcza na pieczęci, gdzie jest jego medium, daje nie tylko wiele do myślenia, ale i zawsze informuje. Informuje w sposόb dostosowany do konwencji swojej epoki, kultury. I miarą odszyfrowania tego, co nam chce przekazać obraz, jest zrozumienie kodόw tej właśnie kultury, ktόra prezentuje ten obraz.

Pieczęć z obrazem oraz inskrypcją przedstawiają kapitalny materiał do zbadania sztuki, jej rytmόw, stylόw, a także człowieka w czasie i przestrzeni. Konfrontowanie pieczęci z obrazami malarskimi oraz innymi materiałami ikonograficznymi pokazują sigilla jako mόwiące obrazy epoki, a raczej jej mini-obrazy.

Tematy, ktόre będą przedstawione:

Pieczęć jako przykład wizualizacji ikonograficznej przestrzeni;

Pieczęć jako miejsce pamięci;

Pieczęć jako wizualny znak władzy;

Pieczęć jako wizualna metafora;

Pieczęć jako ergo sum

Ich celem będzie prόba cięcia obrazόw w celu przedstawienia ich jako elementόw systemu kultury człowieka oraz jego form komunikacji

Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Krakόw 2007.

Belting H., Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki, Gdańsk 2010

Belting H., Faces. Historia twarzy, Gdańsk 2015

Warburg A., Narodziny Wenus i inne szkice renesansowe, Gdańsk 2010

Cassirer E., Filozofia form symbolicznych, T.1, 2018

Cassirer E., Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii ludzkiej kultury, Warszawa 2017

Eliade M., Obrazy i symbole, Warszawa 2009

Ingarden R., O budowie obrazu. Szkic z teorii sztuki, w: Rozprawy wydziału filologicznego. T.LXVII, nr1, Krakόw 1946

Arnheim R., Myślenie wzrokowe, Gdańsk 2011

Schmitt J.-C., Introduction, in: Les images dans L’Occident medieval, Brepol Publisher, Turnhout 2015

Gombrich E.H. Pisma o sztuce, Krakόw 2010.

Wunenburger J.-J., Filozofia obrazόw, Gdańsk 2011

Panofsky E., Studia historii sztuki, Warszawa 1971.

Boehm G. O obrazach i widzeniu. Antologia tekstόw, Krakόw 2014.

Schmitt J.-C., La culture de l’imago, w: Annales. Histoire, Sciences Sociales, 51e, n 1, 1996, p. 3-36.

Didi-Huberman G., Przed obrazem. Pytanie o cele historii sztuki, Gdańsk 2011

Białostocki J., Symbole i obrazy w świecie sztuki, Warszawa 1982

Deleuze G., Kino. 1. Obraz-ruch 2. Obraz-czas, Gdańsk 2008

Шмитт Ж.К., Вопрос о изображениях в полемике между иудеями и христианами в 12в., в: Одиссей. Человек в истории. Слово и образ в средневековой кульуре, Москва 2002

Pastoureau M., Średniowieczna gra symboli, Warszawa 2006

Vischer F.T., Symbol, “Stan rzeczy”, nr 8, 2015

Mitchell W.J.T., Czego chcą obrazy? Pragnienie przedstawień, życie i miłości obrazόw, Warszawa 2013

Schmitt J.-C., Obraz, v: Le Goff J., Schmitt J.-C., Encyklopedie středověku, Vyšehrad 2002

Pomian K., Jak uprawiać historię kultury, “Przegląd historyczny”, 1995, s. 1-13.

Perkun V., Kilka uwag o pieczęciach ukraińskich cerkiewnych hierarchów XVII – XVIII wieku, w: Pieczęcie herbowe, herb na pieczęciach, pod red. Z. Piecha, Warszawa 2011

Perkun V., Pieczęсіе parafii Służewskiej, w: Służew i jego kościół, red. Aleksandra Sołtan-Lipska, Warszawa 2013, s. 543-555, il.

Perkun V., Katalog pieczęci z ziem ukraińskich ze zbiorów Profesora Mariana Gumowskiego, Warszawa 2011, 580 ss., il.

zaliczenie pisemne - esej