Antropologia i socjologia sportu

nieobowiązkowe

W trakcie zajęć zastanowimy się, w jaki sposób ćwiczenie ju-jitsu może służyć wpajaniu ideologii narodowej, jak amatorskie walki MMA mogą gruntować wartości amerykańskiej klasy średniej, jakiego rodzaju kultura może wytwarzać się na siłowni oraz w przestrzeni klubu fitness, w jaki sposób elementy kobiecej tożsamości manifestują się w praktykowaniu wspinaczki, a tożsamości męskiej – w drodze gry w piłkę nożną.

Sport, jak zauważył jeden z badaczy, w XX w. zastąpił człowiekowi religię. Nawet jeżeli tę opinię uznamy za wyostrzoną i przesadną, nie sposób zaprzeczyć, że praktyki sportowe są brzemienne znaczeniami: mogą służyć kształtowaniu ducha ascezy, zawierają szereg elementów rytualnych, otwierają przestrzeń świadomego umartwiania ciała, wymagają daniny czasu wolnego oraz środków materialnych. Sam sport bywa definiowany na różne sposoby. Na użytek zajęć przyjmuję, że ze sportem mamy do czynienia wtedy, gdy mowa jest o bezpośrednim zaangażowaniu ciała, o wysiłku fizycznym rozpatrywanym jako środek lub cel, o ciele aktywnie pracującym w ramach pewnego układu reguł, wyróżniających daną dyscyplinę sportową.

W trakcie zajęć zastanowimy się, w jaki sposób ćwiczenie ju-jitsu może służyć wpajaniu ideologii narodowej, jak amatorskie walki MMA mogą gruntować wartości amerykańskiej klasy średniej, jakiego rodzaju kultura może wytwarzać się na siłowni oraz w przestrzeni klubu fitness, w jaki sposób elementy kobiecej tożsamości manifestują się w praktykowaniu wspinaczki, a tożsamości męskiej – w drodze gry w piłkę nożną. Uważna lektura prac, poświęconych zarówno wymienionym, jak również i innym aktywnościom sportowym (jak joga, capoeira, bieganie, boks, lekkoatletyka) odsłoni niuanse warsztatu (metodologicznego, analitycznego) poszczególnych badaczy, których dociekania skoncentrowane były na tematyce sportu. W ten sposób uczestnicy zajęć poczynią pierwsze kroki do formowania własnych podejść badawczych wobec zagadnień aktywności fizycznej współczesnego człowieka.

Zwrócenie uwagi na prace z zakresu socjologii sportu pozwoli, z jednej strony, na uchwycenie praktyk uprawiania sportu jako silnie powiązanych z klasą społeczną, a także, z drugiej strony, kształtujących się pod wpływem rozmaitych ideologii ponowoczesności (np. healthism, wellness). Uczęszczanie na siłownię, staranne komponowanie diety i wstrzykiwanie sobie kwasu hialuronowego mogą układać się we wcale koherentny wzór postępowania współczesnego człowieka.

Uprawianie sportu to również sfera percepcji ucieleśnionej, wpajania ciału nawyków i schematów, budowania pamięci mięśniowej w określonych, i zmiennych, uwarunkowaniach społecznych i kulturowych. Nad tym zagadnieniem również się pochylimy, analizując prace, łączące podejście kognitywistyczne z etnograficznym. Okaże się wówczas w jaki sposób można interpretować fenomeny z pogranicza zainteresowań antropologii społeczno-kulturowej oraz psychologii poznawczej.

Jedne lub dwa zajęcia przeznaczone będą dodatkowo na dyskusje z zaproszonymi badaczami, którzy opowiedzą o własnych doświadczeniach i dylematach (metodologicznych, teoretycznych, analitycznych) w związku z podejmowanymi badaniami nad praktykowaniem sportu. Umożliwi to uzyskanie przez uczestników zajęć wiedzy „z pierwszej ręki” od osób, które sfinalizowały konkretne projekty badawcze a zgromadzone w toku badań etnograficznych dane przekuły w publikacje naukowe.

Biały Kamila 2006, Modelowanie ciała jako wartość we współczesnej polskiej kulturze popularnej: porównanie osiedlowej siłowni i komercyjnego klubu fitnessu, Kultura i społeczeństwo, tom 50, nr 4, s. 31-66.

Borowiec Agnieszka, Lignowska Izabella 2012, Czy ideologia healthismu jest cechą dystynktywną klasy średniej w Polsce?, Kultura i społczeństwo, nr 3, s. 95-111.

Cohen Bar-On Einat 2009, Survival an Israeli Ju-Jitsu school of martial arts. Violence, body, practice and the national, Ethnography nr 10. s. 153-183

Darmas Marcin 2019, Na dystans. Rozważania socjologiczne o boksie, Warszawa.

Downey Greg 2008, Scaffolding imitation in Capoeira: Physical education and enculturation in an Afro-Brazilian art, American anthropologist, vol .110, z. 2, s. 204-213.

Downey Greg, Dalidowicz Monica, Mason Paul, Apprenticeship as method: Embodied learning in ethnographic practice 2015, Qualitative Research, nr 15 (2), s. 21-35.

Dunning Eric 1999, Sport matters: Sociological Studies of Sport, Violence, and Civilization, London New York: Routledge.

Dunning, Eric, Sheard Kenneth 1973, The Rugby Football Club as a Type of Male Preserve, International Review of Sport Sociology, nr 8, s. 5–24

Dunning Eric, Coakley Jay 2000, Handbook of sports studies, London, SAGE.

Greve Justine 2014, Christus didnt’ tap. Theology, and Ideology in Christian Mixed Martial Arts, Religion and American Culture: A Journal of Interpretation, vol 24, nr 2, s.141-185

Jakubowska Honorata 2015,Wiedza pozadyskursywna i sposoby jej badania na przykładzie przekazywania i nabywania umiejętności sportowych, Studia socjologiczne, nr 4, s. 173-193.

Konecki Krzysztof 2013, Czy ciało może być swiątynią duszy? Parareligijny wymiar duchowości Hatha-jogi, Studia humanistyczne AGH, t. 12, nr 3, s.15-30.

Kossakowski Radosław, Antonowicz Dominik, Szlendak Tomasz 2012, Duszący dym odpalonych rac. O wyzwaniach w etnografii subkultury kibiców piłkarskich, Przegląd socjologii jakościowej, tom VIII nr 3, s. 6-29.

Lenartowicz Michał 2012, Klasowe uwarunkowania sportu z perspektywy teorii Pierre’a Bourdieu, Kultura i społeczeństwo, nr 2, s. 51-74.

Pink Sarah 2009, Doing sensory ethnography, SAGE Publications, Londyn-Thousend Oaks- New Delhi-Singapore.

Researching embodied sport. Exploring movement cultures, 2015 red. I. Wellard, Routlege, London and New York

Samudra Jaida Kim 2008, Memory in our body. Thick participation and the Translation of the Kinetic Experience, American Ethnologist, vol. 35, nr 4, s. 665-681.

Sassatelli Roberta (2013) Fitbodies. Fitness-culture-and-the-gym. Dostępny w Internecie: ‹http://users2.unimi.it/rsassatelli/wp-content/uploads/Sassatelli-Fitbodies.-Fitness-culture-and-the-gym.pdf›.

Schmidt Jagoda 2017, Damskie wspinanie. Analiza płci kulturowej w warszawskim środowisku wspinaczkowym, Kultura współczesna nr 1 (93), s. 137-150

Swierzowska Agata 2013, Dlaczego praktyka asan boli? Uwagi na margniesie praktyki asztanga winjasa jogi, The polish journal of arts and culture, nr 4, s. 141-163.

Szyma Karolina 2019, Ucieleśnione w ruchu. Polskie biegaczki profesjonalne w perspektywie antropologicznej, Warszawa.

Wacquant Loic 2004, Body & soul: notebooks of an apprentice boxer, Oxford University Press, New York.

Young I. Marion 1980, Throwing Like a Girl: A Phenomenology of Feminine Body Comportment Motility and Spatiality, Human Studies, nr 3, s. 137-156.

- nabywa przygotowania do przeprowadzenia badań etnograficznych, obejmujących praktyki uprawiania sportu (zwłaszcza zaś wiązania danych uzyskiwanych dzięki realizacji wywiadu z danymi uzyskiwanymi w drodze osobistej, aktywnej, cielesnej partycypacji w treningu sportowym);

- ukierunkowuje myślenie o sporcie jako formie aktywności, która służy zaspokojeniu wytwarzanych społecznie i kulturowo potrzeb jednostki;

- utrwala konceptualizowanie sportu jako formuły aktywności, ukształtowanej w pewnym określonym momencie formowania zachodniego społeczeństwa, która jednak w różnych miejscach może nabierać lokalnego kolorytu;

- uczy się, że sport może stanowić przestrzeń definiowania tego, co męskie i kobiece, służyć kształtowaniu/umacnianiu tożsamości płciowych, klasowych i kulturowych;

- nabiera umiejętności analizy praktyk sportowych z perspektywy rozmaitych subdyscyplin antropologicznych (antropologia ciała, antropologia kognitywna, antropologia symboliczna, antropologia genderowa);

Ćwiczenia wieńczyć będzie kolokwium, sprawdzające znajomość oraz stopień zrozumienia lektur, omawianych w trakcie poszczególnych zajęć. Studenci będą musieli odpowiedzieć na trzy pytania, odnoszące się do przerabianych tekstów. Do zaliczenia kolokwium konieczne będzie udzielenie odpowiedzi na dwa spośród trzech pytań. Ponadto, w trakcie semestru zajęć wymagane będzie przygotowanie 1,5 stronicowej pracy, która ma być autoetnograficzną analizą własnych doświadczeń, ewokowanych na wybranych pojedynczych zajęciach sportowych (np. trening na siłowni, wizyta na basenie, zajęcia jogi czy brazylijskiego jiu-jitsu lub inne zajęcia sportowe, jakie zgodne byłyby z upodobaniami studentów). Na ocenę końcową składać się będzie ocena z kolokwium oraz z pracy pisemnej. Premiowana będzie także aktywność w dyskusjach nad omawianymi lekturami.