Laboratorium. Pamięć II wojny światowej i powojnia na Podkarpaciu - ujęcie antropologiczne

monograficzne

Laboratorium poświęcone będzie badaniom pamięci i postpamięci o losach zamieszkującej Podkarpacie ludności w czasie drugiej wojny światowej i powojnia jako czasu tzw. „wielkiej trwogi” (M. Zaremba). Odchodzi właśnie ostatnie pokolenie świadków ówczesnych wydarzeń, z których wiele do tej pory nie zostało wyjaśnionych. Kwestią naglącą jest utrwalenie ich wspomnień, a w szczególności tych, które odnoszą się do problemów i zjawisk do tej pory niedostatecznie zgłębionych przez badaczy społecznych.Jednocześnie, w sposób coraz bardziej wyrazisty do głosu dochodzi młode pokolenie, również zainteresowane tamtym okresem historycznym, choć często z innych pobudek.

Laboratorium poświęcone będzie badaniom pamięci i postpamięci o losach zamieszkującej Podkarpacie ludności w czasie drugiej wojny światowej i powojnia jako czasu tzw. „wielkiej trwogi” (M. Zaremba). Odchodzi właśnie ostatnie pokolenie świadków ówczesnych wydarzeń, z których wiele do tej pory nie zostało wyjaśnionych. Kwestią naglącą jest utrwalenie ich wspomnień, a w szczególności tych, które odnoszą się do problemów i zjawisk do tej pory niedostatecznie zgłębionych przez badaczy społecznych.Jednocześnie, w sposób coraz bardziej wyrazisty do głosu dochodzi młode pokolenie, również zainteresowane tamtym okresem historycznym, choć często z innych pobudek. Przeprowadzone przeze mnie badania pilotażowe wskazują, że dialog między tymi pokoleniami wydaje się znikomy. Ci pierwsi często chcą się podzielić swoimi traumatycznymi, przeżyciami z tamtego okresu niejako „ku przestrodze”, tych drugich często motywuje potrzeba gloryfikowaniaprzeszłości i szukania bohaterów i to oni mają obecnie przewagę technologiczną w wytwarzaniu wiedzy o tamtych czasach. Głos odchodzącego pokolenia pozostaje „niedoreprezentowany”. To wstępne spostrzeżeniezweryfikujemy w trakcie prowadzonych w ramach laboratorium badań terenowych. Kwestia różnic międzypokoleniowych pozostanie jednym z głównych czynników, jakie będą nas interesować w terenie.

Ze względu na to, ze Podkarpacie jest regionem o bardzo wysokim odsetku ludzi religijnych interesować nas będą także powiązania między wrażliwością religijną a etyczną oceną pewnych zjawisk. Ma na nią duży wpływimperatyw lojalności wobec konkretnej wspólnoty, niejednokrotnie wchodzący w kolizję z chrześcijańskim dekalogiem. W tym kontekście postawimy m.in. pytanie o to, jaką rolę odgrywa w ocenie tamtego okresu zwykle uproszczony wariant polskiego mesjanizmu. Badane fenomeny będziemy analizować z perspektywy antropologii postsekularnej, która sfery religijności i świeckości rozpatruje dialektycznie jako stale na siebie wpływające i konstytuujące się wzajemnie. Interesować nas będzie, w jakich sytuacjach i dlaczego ludzie interpretują pewne wydarzenia i zjawiska przez ramy religijne, a w jakim przez świeckie. Tu szczególnie interesować nas będzie stosunek do bólu i cierpienia, gdyż jak zauważa TalalAsad w szczególności w odniesieniu do tego fenomenu istnieją duże różnice między świeckim a religijnym jego oglądem (2003).

Konkretne pytania badawcze narzuci namsam teren oraz wybory studentów po pierwszym wyjeździe badawczym. Naszą rolą w pierwszym semestrze laboratorium będzie jak najlepsze poznawczeprzygotowanie się do tego, by dostrzec najciekawsze pytania. Dlatego w pierwszej kolejności studenci zapoznają się z literaturą przedmiotu dotyczącą II wojny światowej i powojnia oraz metodyki prowadzenia badań terenowych. Docelowe tematy zostaną wybrane spośród wymienionych niżej zagadnień, odnoszących się do pamięci o :

• warunkach życia i sposobach spędzania czasu w czasie II wojny światowej i w okresie powojnia

• edukacji

• robotach przymusowych

• relacjach sąsiedzkich i rodzinnych

• relacjach polsko-żydowskich

• relacjach polsko-ukraińskich

• okupantach

• AK i innych oddziałach zbrojnych

• szabrownictwie, bandytyzmie

• bohaterach

• życiu religijnym ze szczególnym uwzględnieniem działalności Kościoła i księży

• akcji„Wisła”

• szlakach komunikacyjnych (kolej, przeprawy promowe etc.)

• relacjach z tzw. „wysiedlonymi”, uciekinierami z Wołynia

• ruchu ludowym/ruchu narodowym

• UB

Interesować nas też będą:

• „skażone krajobrazy” – nieupamiętnione miejsca zbrodni wojennych i powojennych

• pomniki/tablice pamiątkowe - ich treść, znaczenie, historia powstania, uroczystości z nimi związane

• dawne cmentarze

• ekshumacje

• współczesne formy upamiętniania wydarzeń z okresu wojny i powojnia np. rekonstrukcje historyczne

Oprócz rozmów terenowych i obserwacji współczesnych praktyk społecznych związanych z upamiętnianiem tamtego okresu, uwzględniać będziemy blogi na ten temat, pamiętniki,zdjęcia, kroniki filmowe, materiały archiwalne etc..

Najlepsze prace studentów wzorem poprzednio prowadzonych przeze mnie grupzostaną opublikowane w specjalnym numerze czasopisma antropologicznego albo monografii pod moją redakcją.

Jeśli dynamika grupy i terenu na to pozwoli, uwzględnimy w naszym podejściu badawczym także badania osadzone w sztuce (art-basedresearch), np. pisząc wspólnie z niektórymi rozmówcami sztukę opartą na ich relacjach terenowych. Stworzymy też własne mapy miejsc objętych badaniami.

Laboratorium przeznaczone jest dla pasjonatów, osób wytrwałych w dążeniu do celu, i gotowych do podjęcia tematów emocjonalnie trudnych.

Osoby uczestniczące w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznają literaturę związaną z badaną tematyką, z terenem badań; z etnograficznymi metodami badania; stosowanymi pojęciami i założeniami teoretycznymi;

- zdobywają umiejętności akademickie: umieją uporządkować materiały terenowe i je interpretować z użyciem pojęć analitycznych;

- umieją skonstruować pracę w konwencji akademickiej tj: zrelacjonować literaturę przedmiotu oraz założenia i kategorie badawcze,

sformułować pytania badawcze i hipotezy, przedstawić wyniki badań w formie argumentacji na rzecz określonej tezy, podsumować je wnioskami komentującymi wyniki badań z perspektywy wcześniej przyjętych założeń i konfrontacji z literaturą przedmiotu;

- potrafią skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób, by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafią akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej;

- potrafią pracować w grupie;