Procesy tożsamościowo-narodowe w Europie Wschodniej (Białoruś i Ukraina z Rosją w tle)

nieobowiązkowe

Upadek ZSRR (1989-1991) i ogłoszenie niepodległości przez jego byłe republiki wpłynął na zmiany widzenia idei narodu i państwa. Nowy rozdział w historii sprawił także, że powróciła refleksja nad kształtem tożsamości m.in. białoruskiej, ukraińskiej, rosyjskiej oraz reinterpretacja jej treści. Istotną rolę odegrały i odgrywają tu uwarunkowania historyczne, polityczne, społeczne, kulturowe. Celem zajęć jest przybliżenie procesów tożsamościowo-narodowych zachodzących w Europie Wschodniej oraz charakterystyka życia społecznego i kulturalnego Białorusinów, Ukraińców i Rosjan w rzeczywistości postradzieckiej. Istotnym elementem rozważań są odniesienia do współczesnych wydarzeń w Białorusi, Ukrainie i Rosji.

Podczas zajęć podejmowane będą następujące zagadnienia:

1. Europa Wschodnia - pojęcie i rzeczywistość. Wątki dawne i współczesne: mit słowiańskiej wspólnoty i „świat rosyjski” [ruskij mir].

2. Europa Wschodnia i proces kształtowania się idei narodowej; Rosja/ZSRR a kwestia narodowa (początki);

3. Białorusini - rozważania o narodzie i państwie;

4. Ukraińscy - rozważania o narodzie i państwie;

5. Po upadku ZSRR - wątki rosyjskie;

6. Człowiek sowiecki (założenia, realizacja/realizacje) a „zwykły mieszkaniec/obywatel”;

7. Charakterystyka społeczeństwa białoruskiego, ukraińskiego, rosyjskiego, czyli życie codzienne Białorusinów, Ukraińców i Rosjan w czasach radzieckich i postradzieckich;

8. Charakterystyka społeczeństwa białoruskiego, ukraińskiego, rosyjskiego, czyli o inteligencji i jej roli w kształtowaniu idei narodowej. Współczesne elity;

9. Kształtowanie nowego pokolenia, paradoksy świadomości historycznej i nie tylko. Studium przypadku białoruskiego;

10. Wybrane elementy kultury Białorusinów, Ukraińców, Rosjan (m.in. kwestie języka i literatury, muzyki, sztuki). Wątki dawne i współczesne.

Wybrana literatura:

Abassy M., Inteligencja a kultura. O problemach samoidentyfikacji dziewiętnastowiecznej inteligencji rosyjskiej, Kraków 2008.

Bardach J., Od narodu politycznego do narodu etnicznego w Europie Środkowo-Wschodniej, „Kultura i Społeczeństwo” 1993, nr 4, s. 3-16.

Bekus N., Naród białoruski jako idea i kategoria praktyki społecznej. Paradoksy rozwoju postkomunistycznego, [w:] Tożsamości zbiorowe Białorusinów, red. R. Radzik, Lublin 2012, s. 331-352.

Bobrownicka M., W kręgu słowiańskiego mitu, [w:] Narkotyk mitu. Szkice o świadomości narodowej i kulturowej Słowian Zachodnich i Południowych, Kraków 1995, s. 7-19.

Bortnowska K., Białoruski postmodernizm. Liryka „pokolenia Bum-Bam-Litu”, Warszawa 2009.

Boym S., Nostalgia i postkomunistyczna pamięć, [w:] Nostalgia. Eseje o tęsknocie za komunizmem, Wołowiec 2002, s. 270-301.

Byliśmy pokorni. Niestety. Rozmowa z Hienadziem Buraukinem, [w:] Ograbiony naród. Rozmowy z intelektualistami białoruskimi, M. Nocuń, A. Brzeziecki, Wrocław 2007, s. 63-78.

Engelking A. „Nacja” i „nacjonalność” jako kategorie identyfikacji i tożsamości mieszkańców wsi na wschodzie Białorusi, [w:] Pogranicza Białorusi w perspektywie interdyscyplinarnej, red. E. Smułkowa, A.Engelking, Warszawa 2007, s. 209-224.

Fitzpatrick S., Skrzywdzeni i poniżeni, [w:] Życie codzienne pod rządami Stalina. Rosja radziecka w latach trzydziestych XX w., Kraków 2012, s. 167-200.

Hroch M., Skład społeczny patriotów, [w:] Małe narody Europy, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003 (dodruk 2008), s. 78-94.

Historia Europy Środkowo-Wschodniej, red. J. Kłoczowski, t.1-2, Lublin 2000.

Humphrey C., Koniec radzieckiego życia. Ekonomie życia codziennego po socjalizmie, Kęty 2010.

Lichtarovič J., Ideologiczne, historyczne i polityczne podstawy antyzachodniej retoryki w społeczeństwie białoruskim, [w:] Białoruś - w stronę zjednoczonej Europy, red. M. Maszkiewicz, Warszawa 2009, s. 200-214.

Riabczuk M., Ukraina. Syndrom postkolonialny, Wrocław-Wojnowice 2015.

Saifullayeu A., Poskolonialne historiografie. Casus jednego średniowiecza, Warszawa 2020.

Shved V., Grzybowski J. Historia Białorusi od czasów najdawniejszych do roku 1991, Warszawa 2020.

Suchanek L., Człowiek radziecki i naród radziecki. Eksperyment ideologiczny i etniczny, [w:] Współcześni Słowianie wobec własnych tradycji i mitów. Sympozjum w Castel Gandolfo 19-20 sierpnia1996, red. M.Bobrownicka, L.Suchanek, F.Ziejka, Kraków 1996, s. 133-146.

Usenko K., Oczami radzieckiej zabawki. Antologia radzieckiego i rosyjskiego undegroundu, Wołowiec 2012.

Wierzbicki A., Rosja i wspólnota słowiańska w XXI wieku, [w:] Narody i nacjonalizm w Federacji Rosyjskiej, red. P.Timofiejuk, A.Wierzbicki, E.Zieliński, Wrocław 2004, s.87-103.

Wilson A., Ukraińcy, Warszawa 2002.

Wolff L., Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie Oświecenia, Kraków 2020.

Vidanava I., I’m Lovin’It! Białoruska młodzież w Europie, [w:] Białoruś - w stronę zjednoczonej Europy, red. M. Maszkiewicz, Warszawa 2009, s. 106-126.

Zajączkowski W., Triumf narodów, [w:] Rosja i narody. Ósmy kontynent. Szkic dziejów Eurazji, Warszawa 2009, s. 215-250.

Po zakończeniu zajęć student:

- ma wiedzę na temat przebiegu procesów narodotwórczych w Europie Wschodniej oraz zna i potrafi scharakteryzować najważniejsze wydarzenia związane z tym procesem na przykładzie Białorusi i Ukrainy;

- ma wiedzę o sytuacji polityczno-społeczno-kulturowej Białorusi, Ukrainy, Rosji;

- potrafi wskazać i zanalizować podstawowe czynniki wpływające na kształtowanie społeczeństwa białoruskiego, ukraińskiego i rosyjskiego (dawniej i współcześnie);

- rozpoznaje i potrafi scharakteryzować współczesne przejawy życia kulturalnego na Białorusi, Ukrainie i w Rosji;

- rozumie postawy mieszkańców obszaru Europy Wschodniej w różnych przedziałach XX w. oraz XXI wieku i w odmiennej sytuacji politycznej;

- jest uwrażliwiony na tzw. problematykę wschodnią, poddaje ją refleksji i krytycznej ocenie.

konwersatorium z elementami wykładu;

na końcową ocenę składają się:

obecność i aktywność związana z zajęciami [50% oceny końcowej] oraz egzamin pisemny - test [50% oceny końcowej]