Historia sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej

obowiązkowe

Wykład kursowy dotyczący sztuki wczesnochrześcijańskiej i

sztuki Kościołów wschodnich, przede wszystkim w basenie

Morza Śródziemnego.

Zajęcia dotyczące przemian, które u schyłku antyku następowały

w kulturze i sztuce, a których jedną z podstawowych przyczyn

było pojawienie się, a następnie i wzrost znaczenia religii

chrześcijańskiej. W pierwszym semestrze omówione zostaną:

okoliczności powstania sztuki wczesnochrześcijańskiej, tradycje,

do jakich się odnosiła; geneza chrześcijańskich budowli

kultowych; najdawniejsze programy ikonograficzne w nich

zachowane; zagadnienia związane z kultem męczenników i jego

konsekwencjami dla sztuki, a więc początki sztuki sepulkralnej;

trwałość wątków antycznych i pojawianie się nowych,

chrześcijańskich tematów ikonograficznych w malarstwie

katakumbowym i rzeźbie sarkofagowej, a wreszcie w sztuce

monumentalnej.

W drugiej części wykładu, w drugim semestrze, omówione będą

najważniejsze problemy sztuki bizantyjskiej – od jej początków,

związanych z założeniem Konstantynopola aż po upadek

Cesarstwa. Szerzej przedstawiane zostaną procesy

prowincjonalizacji sztuki grecko-rzymskiej; ukształtowania się

w związku z nową obrzędowością specyficznych cech

architektury a także malarstwa; dzieje ikonoklazmu i powstania

bizantyjskiej doktryny obrazu kultowego, a zatem okoliczności

zwycięstwa zwolenników ikon oraz powstanie kanonu

ikonograficznego; stosunek Bizantyjczyków do tradycji

antycznej i problem tzw. renesansów bizantyjskich; tradycja

artystyczna epoki Paleologów oraz „długie trwanie” sztuki

bizantyjskiej. Wykład zakończy przedstawienie podstawowych

pojęć i zagadnień związanych z tradycją sztuki postbizantyjskiej.

Bibliografia w języku polskim:

S. Awierincew, Na skrzyżowaniu tradycji (szkice o literaturze i

kulturze wczesnobizantyjskiej), przeł. D. Ulicka, Warszawa

1988.

H. Belting, Obraz i kult. Historia obrazu przed epoką sztuki,

przeł. T. Zatorski, Warszawa 2010.

R. Browning, Justynian i Teodora, przeł. M. Boduszyńska-

Borowikowa, Warszawa 1977, 1996.

R. Browning, Cesarstwo Bizantyńskie, przeł. G. Żurek,

Warszawa 1980, 1997.

H. Chadwick, Kościół w epoce wczesnego chrześcijaństwa,

przeł. A. Wypustek, Warszawa 2004.

P. Chuvin Ostatni poganie. Zanik wierzeń pogańskich w

cesarstwie rzymskim od panowania Konstantyna do Justyniana,

przeł. J. Stankiewicz-Prądzyńska, Warszawa 2008.

R. Cormack, Malowanie duszy. Ikony, maski pośmiertne i

całuny, przeł. K. Kraśniewicz, Kraków 1999.

F. W. Deichmann, Archeologia chrześcijańska, przeł. E.

Jastrzębowska, Warszawa 1994.

Dionizjusz z Furny, Hermeneia czyli Objaśnienie sztuki

malarskiej, przeł. I. Kania, red. M. Smorąg Różycka, Kraków

2003.

J. Herrin, Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego

imperium, przeł. N. Radomski, Poznań 2009.

B. Filarska, Archeologia chrześcijańska zachodniej części

Imperium Rzymskiego, Warszawa 1999

E. Jastrzębowska, Sztuka wczesnochrześcijańska, Kraków 2008.

C. Mango, Historia Bizancjum, przeł. M. Dąbrowska, Gdańsk

1997.

J. Miziołek, Sol Verus. Studia nad ikonografią Chrystusa w

sztuce pierwszego tysiąclecia, Wrocław 1991.

J. Meyendorff, Teologia bizantyjska. Historia i doktryna, przeł.

J. Prokopiuk, Warszawa 1984.

G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, przekł. pod red. Evert –

Kappesowa, Warszawa 1967.

Prokopiusz z Cezarei, O budowlach, przeł., wst., objaśnienia i

komentarze P. Ł. Grotowski, Warszawa 2006.

E. Przekop, Wschodnie patriarchaty starożytne (IV-X w.),

Warszawa 1984.

M. Simon, Cywilizacja wczesnego chrześcijaństwa I-IV w.,

przeł. E. Bąkowska, Warszawa 1979.

Ch. Schönborn, Ikona Chrystusa, przeł. W. Szymona, Poznań

2001.

Symeon z Tessaloniki, O świątyni Bożej, przeł. A. Maciejewska,

Kraków 2007.

L. Uspienski, Teologia ikony, przeł. M. Żurowska, Poznań 1993.

E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa

1994.

Wybrana bibliografia w językach obcych:

Age of Spirituality: a Symposium, ed. K. Weitzmann, New York

1980, s. 101-120.

H. Belting An Image and its Function in the Liturgy: the Man of

Sorrows in Byzantium, „Dumbarton Oaks Papers”, 34, 1980-

1981, s. 1-16.

L. Brubaker, Vision and Meaning in Ninth-Century Byzantium:

Image as Exegesis in Homilies of Gregory of Nazianzus,

Cambridge 1999.

W. W. Byczkow, Wizantijskaja estietika. Tieoreticzeskije

problemy, Moskwa 1977.

Byzantium (330-1453), ed. by R. Cormack, M. Vassilaki,

London 2008.

Byzantium. Faith and Power (1261-1557), ed. by H. C. Evans,

New York 2004.

A. Effenberger, Frühchristliche Kunst und Kultur. Von den

Anfängen bis zum 7. Jahrhundert, Leipzig 1986.

A. Grabar, Le premier art chrétern (200-395), Paris 1966.

A. Grabar, Christian Iconography: A Study of Its Origins,

Princeton 1968.

P. Johnstone, The Byzantine Traditions in Church Embroidery,

London 1967.

A. Kazhdan, H. Maguire, Byzantine Hagiographical Texts as

Sources on Art., „Dumbarton Oaks Papers”, 45, 1991, s. 1-22.

E. Kitzinger, The Cult of Images in the Age before Iconoclasm,

“Dumbarton Oaks Papers”, VIII, 1954, s. 83-150.

E. Kitzinger, Byzantine Art in the Making. Main lines of stylistic

development in Mediterranean Art 3 rd – 7nd Century, London

1977.

H. Maguire, Art and Eloquence in Byzantium, Princeton 1981.

H. Maguire, Icons of their Bodies. Saints and their Images in

Byzantium, Princeton 1996.

H. Maguire, Profane Aesthetic in Byzantine Art and Literature,

“Dumbarton Oaks Papers”, 53, 1999, s. 189-205.

C. Mango, The Art of Byzantine Empire 312-1453. Sources and

Documents, New Jersey 1972.

Mother of God. Representations of the Virgin in Byzantine Art,

ed. by M. Vassilaki, Athens 2000.

N. Patterson Ševčenko, The Vita Icon and the Painter as a

Hagiographer, „Dumbarton Oaks Papers”, 53, 1999, s, 149-165.

D. J. Sahas, Icon and Logos. Sources in Eight-Century

Iconoclasm, Toronto-Buffalo-London 1988.

Synthronon. Art et archéologie de la fin de l’Antiquité et du

Moyen Age, Paris 1968.

The Glory of Byzantium. Art and Culture oft he Middle

Byzantine Era, 843-1261, ed. H.V. Evans, W.D. Wixom, New

York 1997.

G. Vikan, Art, Medicine, and Magic in Early Byzantium,

„Dumbarton Oaks Papers”, 38, 1984, s. 65-86.

G. Vikan, Byzantine Pilgimage Art, Dumbarton Oaks 1982.

K. Weitzmann, The Monastery of Saint Catherine at Mont Sinai.

The Icons. Vol. 1: From the Sixth to the Tenth Century,

Princeton, New Jersey 1976.

K_W02; zna podstawową terminologię historyczno-artystyczną

w zakresie sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej,

dotyczącą dzieł sztuki, w szczególności w zakresie technik i

materiałów, funkcji, datowania,

K_W03; ma uporządkowaną wiedzę w zakresie historii sztuki

wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej: zna podstawowe

problemy związane z początkami sztuki wczesnego

chrześcijaństwa i Bizancjum, zasady analizy ikonograficznej i

formalnej dzieł plastycznych powstałych w kręgu kultury

wschodniochrześcijańskiej, potrafi identyfikować najważniejsze

dzieła sztuki powstałe na tym obszarze, a także formułować

opinie na temat zagadnień związanych z tą tradycją;

ma uporządkowaną wiedzę w zakresie historii sztuki

wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej w zakresie metodologii,

dziejów i teorii dyscypliny

K_W04; ma uporządkowaną wiedzę szczegółową w zakresie

historii sztuki wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej, w ujęciu

chronologicznym, tematycznym i problemowym, w zakresie

najważniejszych kierunków artystycznych i tendencji, ruchów i

środowisk

K_W16; ma podstawową wiedzę o powiązaniach historii sztuki

wczesnochrześcijańskiej i bizantyjskiej z innymi dziedzinami,

takimi jaki literatura, teologia; antropologia i wiedza o kulturze i

religiach

Egzamin składa się z dwóch części: egzaminu pisemnego tj.

testu (slajdy) oraz części ustnej (pytań otwartych).