Kodeksy mezoamerykańskie: przedstawienia bogów w kodeksach dywinacyjnych

fakultatywne

– Znajomość języka hiszpańskiego (język wykładowy)

– Przedmiot preferencyjny dla uczestników seminarium magisterskiego dr hab. Katarzyny Mikulskiej

Przydatna będzie:

– znajomość kontekstu kulturowego (po ukończeniu przedmiotu „Historia Ameryki Prekolumbijskiej i Kolonialnej”)

– znajomość języka nahuatl

w sali

Celem zajęć jest wprowadzenie studenta w tematykę centromezoamerykańskich kodeksów („malowanych ksiąg”) o charakterze kalendarzowo-religijnym i pełniących funkcje wróżebne. Na przykładzie kodeksów Borgia, Vaticano B i Cospi, zawsze jednak w porównaniu z manuskryptami pokrewnymi, student nauczy się rozróżniać znaki graficzne używane w centromezoamerykańskim systemie „pisma”, pozna podstawowe cykle kalendarzowe, które determinowały postrzeganie mezoamerykańskiego świata i stanowiły bazę do stworzenia skomplikowanego układu sił boskich i przeznaczenia, zaszyfrowanego w tychże dokumentach.

Znaczna część zajęć polegać będzie na praktycznej analizie kodeksów: rozróżniania znaków graficznych i bóstw oraz ich możliwej interpretacji. Zarazem student będzie poznawać stopniowo teorię i zasady mezoamerykańskiego systemu przekazu informacji drogą graficzną, i w ogromnej mierze również religię mezoamerykańską.

Celem zajęć jest wprowadzenie studenta w tematykę centromezoamerykańskich kodeksów („malowanych ksiąg”) o charakterze kalendarzowo-religijnym i pełniących funkcje wróżebne.

W zależności od edycji kursu, Student pozna różnorodne cykle kalendarzowo-wróżebne (takie jak cykl ataków Wenus czy cykle narodzin bądź wróżby dot. małżeństw) na przykładzie kodeksów Borgia, Vaticano B i Cospi, zawsze jednak w porównaniu z manuskryptami pokrewnymi (takimi jak Fejervary-Mayer, Laud, Manuscrito Aubin No. 20) lub też pozna środkową, zagadkową i wciąż nie do końca niezrozumiałą część Kodeksu Borgia, będącą zarazem jedynym fragmentem narracyjnym wśród kodeksów wróżebnych.

Znaczna część zajęć polegać będzie na praktycznej analizie kodeksów: rozróżniania znaków graficznych i bóstw oraz ich możliwej interpretacji. Zarazem student będzie poznawać stopniowo teorię i zasady mezoamerykańskiego systemu przekazu informacji drogą graficzną. Student pozna także wiele aspektów religii mezoamerykańską, w szczególności zaś roli sił boskich w kształtowaniu przeznaczenia i charakterystykę najważniejszych bóstw. W zależności od edycji kursu, pozna również tzw. rytuały z manojos contados, zakodowane w kodeksach, ale do dziś praktykowane przez Indian Tlapaneków w stanie Guerrero i w innej postaci przez Indian w innych częściach Meksyku, lub też analizując środkową część Kodeksu Borgia, student pozna mity i rytuały Indian środkowo meksykańskich, przy jednoczesnym poznawaniu interpretacji tej części proponowanych przez wymienianych badaczy.

Bibliografia wspólna dla wszystkich edycji kursu:

Anders, Ferdinand y Maarten Jansen (1993) Manual del adivino. Libro explicativo del llamado Códice Vaticano B, Graz – México, Akademische Druck- und Verlagsanstalt – Fondo de Cultura Económica – Sociedad Estatal Quinto Centenario.

Anders, Ferdinand, Maarten E.R.G.N. Jansen y Luis Reyes García (1993) Los Templos del Cielo y de la Oscuridad. Oráculos y liturgia. Libro explicativo del llamado Códice Borgia, Graz – México, Akademische Druck- und Verlagsanstalt – Fondo de Cultura Económica – Sociedad Estatal Quinto Centenario.

Anders, Ferdinand, Maarten Jansen y Gabina A. Pérez Jiménez (1994) El libro de Tezcatlipoca, señor del tiempo. Libro explicativo del llamado Códice Fejérváry-Mayer, Graz – México, Akademische Druck- und Verlagsanstalt – Fondo de Cultura Económica – Sociedad Estatal Quinto Centenario.

Anders, Ferdinand, Maarten Jansen y Luis Reyes García (1994) Calendario de pronósticos y ofrendas. Libro explicativo del llamado Códice Cospi. Contribuciones de José Eduardo Contreras Martínez y Beatriz Palavicini Beltrán. Graz – México: ADEVA – FCE.

Batalla Rosado, Juan José (2008) “Los códices mesoamericanos: métodos de estudio”. Itinerarios. 8: 43-65.

Batalla Rosado, Juan José (2008) Codex Borgia. Una guía para un viaje alucinante por el inframundo. Torrejón de Ardoz: Biblioteca Apostólica Vaticana – Testimonio Editorial.

Boone, Elizabeth Hill (2007) Cycles of Time and Meaning in the Mexican Books of Fate, Austin, University of Texas Press.

Brylak, Agnieszka (2015) “Truhanería y sexualidad: techalotl entre los nahuas prehispánicos”, Itinerarios, 21, p. 57-78.

Códice Borbónico (s.f.) Original de la Biblioteca de la Asamblea Nacional, núm. cat. Y 120, París.

Códice Borgia (s.f.) Original de la Biblioteca Apostólica Vaticana, núm. cat. Borg. Mess. 1, Ciudad del Vaticano, disponible en: http://digi.vatlib.it/view/MSS_Borg.mess.1 .

Códice Fejérváry-Mayer (1971) Codex Fejérváry-Mayer 12-14 M, City of Liverpool Museums, introd. de Cottie Arthur Burland, Graz, Akademische Druck- u. Verlagsanstalt.

Códice Telleriano-Remensis (1995) Codex Telleriano-Remensis. Ritual, Divination, and History in a Pictorial Aztec Manuscript, Eloise Quiñones Keber (ed.), Austin, University of Texas Press.

Códice Vaticano B (s.f.) Original de la Biblioteca Apostólica Vaticana, núm. cat. Vat. Lat. 3773, Ciudad del Vaticano, disponible en: https://digi.vatlib.it/view/MSS_Vat.lat.3773 .

Dehouve, Danièle (2009) “El lenguaje ritual de los mexicas: hacia un método de análisis”, in Sylvie Peperstraete (ed.), Image and Ritual in the Aztec World: selected papers of the “Ritual Americas” conferences, Oxford, Archaeopress (BAR International Series 1896), p. 19-33.

Dehouve, Danièle (2019) “The «law of the series». A proposal for the decipherment of Aztec ritual language”, in Katarzyna Mikulska & Jerome A. Offner (red.) Indigenous Graphic Communication Systems. A Theoretical Approach, Louisville, University Press of Colorado: 95-122.

Dehouve, Danièle (2020) “The Rules of Construction of an Aztec Deity: Chalchiuhtlicue, the Goddess of Water”, Ancient Mesoamerica, 1-22. DOI: https://doi.org/10.1017/S0956536118000056

Dupey García, Élodie (2013) “De pieles hediondas y perfumes florales. La reactualización del mito de creaciónde las flores en las fiestas de las veintenas de los antiguos nahuas”, Estudios de Cultura Náhuatl, 45, p. 7-36.

Dupey García, Élodie (2017) “Mostrar lo invisible. Representaciones del olor en códices prehispánicos del centro de México”, en Guilhem Olivier y Johannes Neurath y (coords.) Mostrar y ocultar en el arte y en los rituales: perspectuvas comparativas, México, IIH / IIE- Universidad Nacional Autónoma de México, p. 117-165.

Gran Diccionario Náhuatl [en línea] Programa de Marc Thouvenot. http://www.sup-infor.com

Haly Meyer, Richard (1992) “Bare Bones: Rethinking Mesoamerican Divinity”, History of Religions, 31 (3), p. 269-304.

Jansen, Maarten (1988) “The Art of Writing in Ancient Mexico: an ethno-iconographical perspective”. En: Visible Religion, VI. E. J. Brill (ed.) The image in Writing. Leiden – New York – Kobenhavn – Köln. 86-113.

Jansen, Maarten (1999) “Fundamentos para la lectura lírica de los códices”. Estudios de Cultura Nahuatl. 99: 165-181.

Klein, Cecelia F. (1993) “Teocuitlatl, «Divine Excrement»: The Significance of «Holy Shit» in Ancient Mexico”, Art Journal, 52 (3) p. 20-27.

Mikulska, Katarzyna (2008) El lenguaje enmascarado. Un acercamiento a las representaciones gráficas de deidades nahuas, México, IIA- Universidad Nacional Autónoma de México – Sociedad Polaca de Estudios Latinoamericanos – IEIeI- Universidad de Varsovia.

Mikulska, Katarzyna (2015a) Tejiendo destinos: un acercamiento al sistema de comunicación gráfica en los códices adivinatorios, Zinacantepec (México), El Colegio Mexiquense – IEIeI- Universidad de Varsovia.

Mikulska, Katarzyna (2015b) “Los cielos, los rumbos y los números. Aportes sobre la visión indígena del universo”, en Ana Díaz (ed.) Cielos e inframundos. Una revisión de las cosmologías mesoamericanas, México, IIH- Universidad Nacional Autónoma de México, p. 109-173.

Mikulska, Katarzyna (2017) “El dios en mosaico? La composición de la imagen de la deidad en los códices adivinatorios”, Trace, 71, p. 40-75, DOI: http://dx.doi.org/10.22134/trace.71.2017.26.

Mikulska, Katarzyna (2020) “Los dioses y sus nombres: el caso de los dioses solares”, [w:] Katarzyna Mikulska (red.) Nuevo comentario al Códice Vaticano B (Vat. Lat. 3773), Meksyk, IIH-UNAM – ISIiI UW – Biblioteka Watykańska

Molina, fray Alonso de (1980 [1571]) Vocabulario en lengua castellana y mexicana y mexicana y castellana, México, Ed. Porrúa.

Nowotny, Karl Anton (2005 [1961]) Tlacuilolli: Style and Contents of the Mexican Pictorial Manuscripts with a Catalog of the Borgia Group, trad. de George A. Everett Jr. y Edward B. Sisson, Norman, University of Oklahoma Press.

Olivier, Guilhem (2004) “Las alas de la Tierra: reflexiones sobre algunas representaciones de Itzpapálotl, «Mariposa de Obsidiana», diosa del México antiguo”, en Patrick Lesbre y Marie-José Vabre (coords.) Le Mexique préhispanique et colonial. Hommage à Jacqueline de Durand-Forest, París, L’Harmattan, p. 95-116.

Olivier, Guilhem (2014/2015) “Why give birth to enemies? The warrior aspects of the Aztec goddess Tlazoltéotl-Ixcuina”, RES. Anthropology and Aesthetics, 65/66, p. 55-71.

Oudijk, Michel R. (2008) “De tradiciones y métodos: investigaciones pictográficas”. Desacatos (CIESAS). 27 (mayo-agosto): 123-138.

Pohl, John M. D. (2007) Sorcerers of the Fifth Heaven. Nahua Art and Ritual of Ancient Southern Mexico, Princeton, Princeton University Program in Latin American Studies (PLAS Cuadernos No. 9).

Sahagún, Bernardino de (1950-1982) Florentine Codex. General History of the Things of the New Spain, trad. y ed. de Arthur J. D. Anderson y Charles E. Dibble, 13 vols., Santa Fe (New Mexico), School of American Research – University of Utah.

Sahagún, Bernardino de (1997) Primeros Memoriales, paleografía y trad. de Thelma D. Sullivan, completado y revisado por Henry B. Nicholson, Arthur J.O. Anderson, Charles E. Dibble, Eloise Quiñones Keber y Wayne Ruwet, Norman, University of Oklahoma Press (Civilization of the American Indian 100).

Salazar Lama, Daniel y Rogelio Valencia Rivera (2017) “The Written Adornment: the relations of text and image in Classic Maya visual culture”, Visible Language, 51 (2): p. 80-103.

Sullivan, Thelma (1982) “Tlazolteotl-Ixcuina: the Great Spinner and Weaver”, en Elizabeth Benson (ed.) The Art and Iconography of Late Post-Classic Central Mexico. A Conference at Dumbarton Oaks, October 1977, Washington, Dumbarton Oaks Research Library and Collections, p.7-36.

Szoblik, Katarzyna (2016) Entre los papeles de ocelote entono mi canto yo Quetzalpetlatzin. El lugar de la mujer en la oralidad nahua, Bielsko-Biała – México: Centro de Estudios de Antropología de la Mujer (Colección Estudios de Género, Serie Antropología de las Mujeres).

Taube, Karl Andreas (2012) The symbolism of turquoise in ancient Mesoamerica, en J. C. H. King, Max Carocci, Caroline Cartwright, Colin McEwan y Rebecca Stacey (eds.) Turquoise in Mexico and North America: Science, Conservation, Culture and Collections, Londres, Archetype Publications, p. 117-134.

Vauzelle, Loïc (2017) “Los dioses mexicas y los elementos naturales en sus atuendos: unos materiales polisémicos”, Trace, 71, p. 76-110, DOI: http://dx.doi.org/10.22134/trace.71.2017.54.

Vauzelle, Loïc (2019) “Clothes with Metaphorical Names and the Representation of Metaphors in the Costumes of the Mexican Gods”, in Katarzyna Mikulska y Jerome Offner (eds.) Indigenous Graphic Communication Systems: A Theoretical Approach, Louisville, University Press of Colorado, 154-203.

Wiedza

Student po ukończeniu zajęć zna i rozumie:

- specyfikę przedmiotową i metodologiczną właściwą dla studiowanego kierunku, którą jest w stanie rozwijać twórczo i stosować w działalności profesjonalnej, terminologię z zakresu studiowanego kierunku na poziomie rozszerzonym (K_W01)

- powiązania kierunku iberystyka z innymi dziedzinami nauk humanistycznych i społecznych (K_W02)

- podstawowe pojęcia i zasady z zakresu ochrony własności intelektualnej i prawa autorskiego oraz konieczność zarządzania zasobami własności intelektualnej (K_W03)

- zjawiska naukowe i kulturalne w Polsce i krajach hiszpańskojęzycznych lub portugalskojęzycznych, a zwłaszcza ma pogłębioną wiedzę o powiązaniach nowych badań i trendów z zakresu studiowanego kierunku z innymi dyskursami humanistycznymi (K_W04)

- terminologię, teorię i metodologię z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiów iberystycznych (K_W05)

- współczesne dokonania ośrodków i szkół badawczych, obejmujące wybrane obszary dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiów iberystycznych (K_W06)

Umiejętności

Student po ukończeniu zajęć potrafi:

- wykorzystać nabyte umiejętności badawcze, obejmujące krytyczną analizę wytworów kultury i zjawisk społecznych krajów hiszpańskiego lub portugalskiego obszaru językowego, syntezę różnych idei i poglądów, dobór metod i konstruowanie narzędzi badawczych,

opracowanie i prezentację wyników, pozwalające na oryginalne rozwiązywanie złożonych problemów w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiów iberystycznych (K_U01)

- samodzielnie zdobywać wiedzę w zakresie studiowanego kierunku i poszerzać umiejętności badawcze oraz podejmować autonomiczne działania zmierzające do rozwijania zdolności i kierowania własną karierą zawodową (K_U02)

- wykorzystać nabyte umiejętności językowe w zakresie rozumienia i tworzenia tekstów ustnych i pisemnych z wykorzystaniem terminologii fachowej (K_U03)

- potrafi porozumiewać się z wykorzystaniem różnych kanałów, technik komunikacyjnych ze specjalistami języku polskim i hiszpańskim lub portugalskim w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiów iberystycznych (K_U06)

- posiada umiejętność przygotowania typowych prac pisemnych w języku hiszpańskim dotyczących zagadnień szczegółowych, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych, a także różnych źródeł (K_U08)

- posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych w języku hiszpańskim z zakresu problematyki iberystycznej i zagadnień z nią związanych (K_U09)

Kompetencje społeczne

Student po ukończeniu zajęć jest gotów do:

- współdziałania w grupie, przyjmując w niej różne role (K_K01)

- rozstrzygania dylematów związanych z wykonywaniem przyszłego zawodu (K_K02)

Warunkiem zaliczenia przedmiotu jest aktywny udział studenta w zajęciach i przygotowanie studenta do zajęć poprzez przeczytanie wskazanej literatury. Powinien również zaliczyć pozytywnie przeprowadzone na koniec każdego semestru zaliczenie (ustne lub pisemne) z rozbudowaną częścią praktyczną

- Ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć, lektura tekstów, aktywne uczestnictwo w zajęciach, obecność): 35%

- zaliczenie ustne lub pisemne po każdym semestrze z rozbudowaną częścią praktyczną: 65%

Szacuje się, że w celu osiągnięcia zdefiniowanych dla przedmiotu efektów uczenia się, student powinien przeznaczyć ok. 2-3 h tygodniowo na samodzielną pracę i lekturę tekstów.