Mezoameryka w świetle źródeł pisanych z XVI i XVII wieku

seminaria licencjackie

Student/ka powinien/powinna posiadać podstawową wiedzę dotyczącą historii kultur Ameryki prekolumbijskiej, odkryć geograficznych i konkwisty. Zajęcia skierowane są przede wszystkim do osób o zainteresowaniach (etno)historycznych, antropologicznych, etnograficznych i etnolingwistycznych.

w sali

Tematyka seminarium wprowadza studenta/studentkę w świat Mezoameryki w okresie przedhiszpańskim i kolonialnym poprzez lekturę i krytyczną analizę źródeł XVI- i XVII-wiecznych spisanych w języku hiszpańskim i w językach indiańskich (praca na przekładach). Sięgnięcie do różnych gatunków tekstów o charakterze historycznym, etnograficznym, religijnym i literackim pozwoli studentowi spojrzeć z szerszej perspektywy na kulturę i historię różnych grup rdzennych (ze szczególnym uwzględnieniem Indian Nahua) przed konkwistą i po niej oraz na wzajemne wpływy i relacje Indian i Hiszpanów w epoce nowohiszpańskiej i kształtowanie się kultury kreolskiej. Innym zagadnieniem poruszanym podczas zajęć będzie wykorzystanie elementów przedhiszpańskich we współczesnej kulturze (film, serial, gry komputerowe, etc.). Poza zaproponowanymi tekstami i tematami możliwe jest także poszerzenie objętego programem obszaru kulturowego o region andyjski jako odpowiedź na zainteresowania seminarzystów i seminarzystek.

Celem zajęć jest zapoznanie studenta/studentki z bogatym korpusem XVI- i XVII-wiecznych źródeł spisanych w języku hiszpańskim i w językach indiańskich (praca na przekładach), które dotyczą obszaru Mezoameryki przed konkwistą i po roku 1519. Krytyczna analiza tekstów należących do różnych gatunków (annały, kroniki, listy, traktaty religijne, zaklęcia, dramaty religijne, relacje etnograficzne) i obejmujących szerokie spektrum zagadnień tematycznych (od religii i rytuałów, poprzez życie codzienne, architekturę, aż do polityki i systemów społecznych) pozwoli spojrzeć na kulturę różnych grup indiańskich na przestrzeni kilku stuleci oraz zaobserwować zmiany i wzajemne wpływy indiańsko-hiszpańskie w obliczu konkwisty.

Podczas zajęć proponuje się pracę nie tylko nad podstawowymi źródłami spisanymi przez zakonników i konkwistadorów, ale także nad tekstami mniej znanymi, takimi jak dokumenty z procesów inkwizycyjnych. Równie ważne jak sama lektura jest zwrócenie uwagi na kontekst, w jakim te teksty powstawały: kim był autor (pochodzenie etniczne, stan duchowny bądź świecki), gdzie, w jakich okolicznościach i z czyjego polecenia tworzono badane dokumenty, w jaki sposób pozyskiwano informacje. Konfrontacja tych danych z treścią tekstu źródłowego pozwoli studentowi lepiej zrozumieć jaką funkcje pełnił on w XVI i XVII wieku i ocenić w jakim stopniu został on poddany zabiegom manipulacyjnym i propagandowym. W ten sposób seminarium przygotowuje studenta/studentkę do samodzielnej pracy nad źródłami etnohistorycznymi i do ich wykorzystania w interdyscyplinarnych badaniach komparatystycznych. Dodatkowo w toku zajęć pokazane zostaną możliwości wykorzystania XVI- i XVII-wiecznych źródeł etnohistorycznych w analizie współczesnych tekstów kultury oraz zjawisk kulturowych.

W trakcie seminarium studenci i studentki piszą pracę licencjacką. Jej zakres musi wpisywać się w poniższe obszary tematyczne:

- Mezoameryka (opcjonalnie, region andyjski) w okresie przedhiszpańskim (historia, kultura, wierzenia, sztuka)

- konkwista hiszpańska

- zjawiska kontaktu międzykulturowego w okresie kolonialnym (między Ameryką a Hiszpanią)

- ciągłość i zmiana w natywnych praktykach kulturowych od okresu przedhiszpańskiego aż do czasów współczesnych

- recepcja i adaptacja motywów mezoamerykańskich we współczesnych zjawiskach kulturowych y tekstach kultury.

Przykładowa literatura (podczas kursu pracujemy na wybranych fragmentach tekstów):

Acosta, José de (2006 [1962]) Historia natural y moral de las Indias. México, FCE.

Alonso, María Nieves, Paulina Barrenchea, Juan Cid, David Ávalos, Paulina Daza, Edson Faúndez, Dieter Oelker y Gilberto Triviños (2009) “«Habremos de reír, nos alegraremos, habrá deleite». Reflexiones sobre la risa. (Segunda parte)”. Atenea. 499: 77-107. http://www.scielo.cl/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0718-04622009000100005

Alonso, María Nieves, Paulina Barrenchea, Juan Cid, David Ávalos, Paulina Daza, Edson Faúndez, Dieter Oelker y Gilberto Triviños (2007) “«Habremos de reír, nos alegraremos, habrá deleite». Reflexiones sobre la risa. (Primera parte)”. Atenea. 496: 11-40. http://www.redalyc.org/articulo.oa?id=32849602

Batalla Rosado, Juan José (2008) “El Libro Escrito Europeo del Códice Fiestas de los indios a el demonio en días determinados y a los finados”. Itinerarios: Revista de estudios lingüísticos, literarios, históricos y antropológicos. 7: 9-46. http://itinerarios.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2014/12/01_Batalla.pdf

Batalla Rosado, Juan José (2007) “El Libro Escrito Europeo del Códice Magliabechiano”. Itinerarios. Revista de Estudios lingüísticos, literarios, históricos y antropológicos . 5: 113-142. http://itinerarios.uw.edu.pl/wp-content/uploads/2014/12/07_Batalla.pdf

Breton, Alain (1999) Rabinal achi. Un drama dinástico maya del siglo XV. Traducción del francés de Jorge Mario Martínez. México-Guatemala, Centro Francés de Estudios Mexicanos y Centroamericanos.

Bierhorst, John (1992) History and mythology of the Aztecs: the Codex Chimalpopoca.Tucson, London, The University of Arizona Press.

Bierhorst, John (1985) Cantares Mexicanos: Songs of the Aztecs. Stanford, Stanford University Press. Online: https://books.google.pl/books/about/Cantares_Mexicanos.html?id=dgirAAAAIAAJ&redir_esc=y

Brian, Amber (2016) Alva Ixtlilxochitl’s Native Archive and the Circulation of Knowledge in Colonial Mexico. Nashville, Vanderbilt University Press.

Brylak, Agnieszka (2016) “Some remarks on teponazcuicatl of the pre-Hispanic Nahuas” (2016). W: Ancient Mesoamerica 27: 429-439.

Carrasco, David (1995) “Cosmic Jawds: We Eat the Gods and the Gods Eat Us”. Journal of the American Academy of Religion. 63(3): 429-463.

Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin, don Domingo de San Antón Muñón (2006) Annals of His Time. Edición y traducción de James Lockhart, Susan Schroeder y Doris Namala. Stanford, Stanford University Press.

Chimalpahin Cuauhtlehuanitzin, don Domingo de San Antón Muñón (1998) Las Ocho Relaciones y El Memorial de Colhuacan. 2 vols. Edición y traducción de Rafael Tena. México, CONACULTA.

Chinchilla Mazariegos, Oswaldo (2011) “La muerte de Moquíhuix. Los mitos cosmogónicos mesoamericanos y la historia azteca”. Estudios de Cultura Náhuatl. 42: 77-108. http://www.historicas.unam.mx/publicaciones/revistas/nahuatl/pdf/ecn42/866.pdf

Cline, S. L., Miguel León-Portilla, eds. (1984) The Testaments of Culhuacan. UCLA Latin American Center Nahuatl Studies Series, 1. Los Angeles, UCLA Latin American Center Publications. Online: http://www.history.ucsb.edu/wp-content/uploads/testaments_of_culhuacan.pdf

Códice Borbónico (1980) Códice Borbónico. Manuscrito mexicano de la biblioteca del Palais Bourbon (Libro adivinatorio y ritual ilustrado). Publicado en fascímil. México, Siglo XXI (América Nuestra).

Códice Chimalpopoca (1945). Traducción directa del náhuatl por Primo Feliciano Velázquez. Mexico, IIH-UNAM.

Códice Magliabechiano (1970) Codex Magliabechiano. Graz, ADEVA.

Códice Telleriano-Remensis (1995) Codex Telleriano-Remensis. Ritual, Divination and History in a Pictorial Aztec Manuscript. Edición de Eloise Quiñones Keber. Austin, University of Texas Press.

Códice Tudela (1980) Jose Tudela de la Orden, Códice Tudela. Prólogo de Donald Robertson, epílogo de Wigberto Jimenez Moreno (epilogo), reproducción de tablas de Ferdinand Anders y S. Jeffrey K. Wilkerson. Madrid, Cultura Hispánica del Instituto Nacional de Cooperación Iberoamericana.

Contel, José y Katarzyna Mikulska (2011) “«Mas nosotros que somos dioses nunca morimos». Ensayo sobre tlamacazqui: ¿dios, sacerdote o qué otro demonio?”. En: Katarzyna Mikulska Dąbrowska y José Contel (coords.) De dioses y hombres. Creencias y rituales mesoamericanos y sus superviviencias. Encuentros 2010, vol. 5. Warszawa, Wydawnictwo Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego: 23-65.

Costumbres, Fiestas, Enterramientos y Diversas Formas de Proceder de Los Indios de Nueva España (1945) Publicado por Federico Gómez de Orozco. Tlalocan (La Casa de Tláloc) II (1): 37-63. Online: https://revistas-filologicas.unam.mx/tlalocan/index.php/tl/article/view/392/388

Durán, fray Diego (2006 [1967]) Historia de las Indias de la Nueva España e Islas de la Tierra Firme. 2 vols. México, Ed. Porrúa.

El Libro de los Libros de Chilam Balam (1972) Trad. de sus textos paralelos por Alfredo Barrera Vásquez y Silvia Rendón basada en el estudio, cotejo y reconstrucción hecho por el primero, con introducciones y notas. Mexico, FCE.

Florescano, Enrique (1990) “Mito e historia en la memoria nahua”. Historia Mexicana 39(3): 607-661. http://codex.colmex.mx:8991/exlibris/aleph/a18_1/apache_media/BC3FFRVKK7LYEN4TTUGVDKP8PU8KXS.pdf

García Rojas, Irma Beatriz: “El estudio histórico de la cartografía” Revista de Historia Takwá, Guadalajara, Universidad de Guadalajara, núm. 13/2008, pp. 11-32.

Garibay K., Ángel María (1964) Poesía náhuatl. 3 vols. México, UNAM-IIH.

Henríquez Puentes, Patricia (2010) “Rabinal Achi o Danza del Tun. Asuntos sobre el legado de un Don.” Atenea. 502: 55-72.

Isaac, Barry (2005) “Aztec Cannibalism. nahua versus Spanish and mestizo accounts in the Valley of Mexico”. Ancient Mesoamerica 16: 1-10.

Itinerarios (2015) Vol. 21.

Ixtlilxóchitl, Fernando de Alva (1985) Obras históricas. Ed. de Edmundo O’Gorman, 2 vols. México, IIH-UNAM.

Klein, Cecelia F. (2001) „None of the Above: Gender Ambiguity in Nahua Ideology”. In Cecelia F. Klein ed. Gender in Pre-Hispanic America. Washington DC, Dumbartoan oaks Research Library and Collections: 183-253. https://www.doaks.org/resources/publications/doaks-online-publications/gender/gen07.pdf

Klein, Kerwin Lee (1995) “In Search of Narrative Mastery: Postmodernism and the People without History”. History and Theory, Vol. 34, No. 4: 275-298. https://www.jstor.org/stable/2505403

Laird, Andrew (2014) “Nahuas and Caesars. Classical Learning and Bilingualism in Post-Conquest Mexico. An Inventory of Latin Writings by Authors of the Native Nobility”. Classical Philology 109: 150-169. http://www.journals.uchicago.edu/doi/abs/10.1086/675699

Landa, fray Diego de (1992) Relación de las cosas de Yucatán. Madrid, Historia 16.

López Austin, Alfredo (1984) Cuerpo humano e ideología. Las concepciones de los antiguos nahuas. 2 vols. México, UNAM-IIA.

López Austin, Alfredo (1967) “Cuarenta clases de magos del mundo nahuatl”. Estudios de Cultura Nahuatl. 7: 87-117. http://www.mesoweb.com/about/articles/Magos.pdf

López Austin, Alfredo (1966) “Los temacpalitotique. Profanadores, brujos, ladrones y violadores”. Estudios de Cultura Náhuatl. 6: 97-117. http://www.mesoweb.com/about/articles/Temacpalitotique.pdf

López Hernández, Miriam y Jaime Echeverría García (2011) “Discapacidad y desorientación corporal como metáforas de la transgresión sexual entre los nahuas prehispánicos”. En: Miriam López Hernández y María J. Rodriguez-Shadow (eds.) Género y sexualidad en el México antiguo. Puebla, Centro de Estudios de Antropología de Mujer: 119-146. https://www.academia.edu/1815868/_Discapacidad_y_desorientaci%C3%B3n_corporal_como_met%C3%A1foras_de_la_transgresi%C3%B3n_sexual_entre_los_nahuas_prehisp%C3%A1nicos_

Martínez González, Roberto (2010) “El chamanismo y la corporalización del chamán: argumentos para la deconstrucción de una falsa categoría antropológica”. Cuicuilco. 16(46): 197-220. http://www.scielo.org.mx/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0185-16592009000200010

Mendieta, fray Gerónimo de (1973) Historia eclesiástica indiana. Madrid, Ediciones Atlas.

Mignolo, Walter (2003) The Darker Side of the Renaissance. Literacy, Territoriality and Colonization. Michigan, University of Michigan Press.

Motolinía, fray Toribio de Benavente (1970) Memoriales e Historia de los Indios de la Nueva España. Madrid, Ediciones Atlas.

Navarrete, Federico (1999) “Las fuentes indígenas más allá de la dicotomía entre historia y mito”. Estudios de Cultura Náhuatl. 30: 231-256.

Nutini, Hugo G. y Roberts, John M. (1993) Bloodsucking Witchcratf. An Epistemological Study of Antropomorphic Supernaturalism In Rural Tlaxcala. Tucson&London, The University of Arizona Press.

Payàs, Gertrudis (2004) “Translation in Historiography: The Garibay/León-Portilla Complex and the Making of a Pre-Hispanic Past”. Meta: journal des traducteurs. 49(3): 544-561.

Pomar, Juan Bautista (1975) “Relación de Tetzcoco”.México: Biblioteca Enciclopedica del Estado de México.

Procesos de indios idolatras y hechiceros (1912). México, Publicaciones del Archivo General de la Nación: 17-51.

Rabinal Achi (2003) Rabinal Achí. A Maya Drama of War and Sacrifice. Traducción y edición de Dennis Tedlock. New York, Oxford University Press.

Ruiz de Alarcón, Hernando (1629) Tratado de las supersticiones y costumbres gentilicas que oy viuen entre los indios naturales de esta Nueva Espana, escrito en Mexico, por el. br. Hernando Ruiz de Alarcon ano de 1629. Online: http://www.biblioteca.org.ar/libros/89972.pdf

Sahagún, fray Bernardino de (2001) Historia general de las cosas de la Nueva España. 2 vols. Ed. de Juan Carlos Temprano. Madrid, Dastin.

Sahagún, fray Bernardino de (1950-1982) Florentine Codex. General History of the things of New Spain. Ed. de Arthur J.O. Anderson y Charles. E. Dibble. 12 vols. Santa Fe (New Mexico), The School of American Reserch – University of Utah.

Serna, Jacinto de la (1953) Tratado de las supersticiones, idolatrías, hechicerías, y otras costumbres de las razas aborígenes de México.Online: http://www.biblioteca.org.ar/libros/89613.pdf

Sigal, Pete (2007) “Queer Nahuatl: Sahagún’s Faggots and Sodomites, Lesbians and Hermaphrodites”. Ethnohistory 54(1): 9-34.

Sigal, Pete (2011) The Flower and the Scorpion: Sexuality and Ritual in Early Nahua Culture. Durhma/London, Duke University Press.

Taube, Karl (1989) “Ritual Humor in Classic Maya Religion”. En: William F. Hanks y Don S. Rice (eds.) Word and Image in Maya Culture. Explorations in Language, Writing and Representation. Salt Lake City, University of Utah Press: 351-382. http://www.mesoweb.com/es/articulos/Taube/Humor.pdf

Tezozomoc, Fernando Alvarado (1943) Crónica mexicana. Mexico, UNAM.

Tezozomoc, Fernando Alvarado (1998) Crónica mexicayotl. Paleografía y traducción de Adrián León. México, IIH-UNAM.

Topolski, Jerzy: “La materia de la metodología de la Historia” Capítulo II en Metodología de la Historia, Madrid, Ediciones Cátedra, 1992, pp. 36-47.

Torquemada, fray Juan de (1986) Monarquía Indiana. Introd. de Miguel León-Portilla. México, Porrúa.

Po ukończeniu zajęć student i studentka zna i rozumie podstawową terminologię, przedmiot i kierunki badań obejmujące wybrane obszary dyscyplin naukowych historia oraz nauki o kulturze i religii dotyczących Mezoameryki i regionu andyjskiego w okresie przedhiszpańskim oraz wicekrólestw Nowej Hiszpanii i Peru w okresie kolonialnym; podstawowe pojęcia i zasady z zakresu ochrony własności intelektualnej i prawa autorskiego (K_W03, K_W09).

Po ukończeniu zajęć student i studentka potrafi czytać ze zrozumieniem teksty w języku hiszpańskim z różnych epok historycznych (od XV do XXI wieku) dotyczące historii, kultur i religii Ameryki przedhiszpańskiej i kolonialnej (ze szczególnym uwzględnieniem Mezoameryki); rozpoznawać różne rodzaje tekstów hiszpańskojęzycznych dotyczących Ameryki przedhiszpańskiej i kolonialnej (ze szczególnym uwzględnieniem Mezoameryki), umiejscowić je w ogólnym kontekście historyczno-kulturowym oraz przeprowadzić ich analizę z użyciem podstawowej terminologii i metod właściwych dla dyscyplin historia oraz nauki o kulturze i religii; samodzielnie zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności z wykorzystaniem odpowiednich źródeł dotyczących Ameryki przedhiszpańskiej i kolonialnej (ze szczególnym uwzględnieniem Mezoameryki) z wybranych obszarów dyscyplin naukowych historia oraz nauki o kulturze i religii, właściwych dla studiów hispanistycznych (słowników, leksykonów, encyklopedii, tekstów źródłowych, opracowań monograficznych, albumów itp.); napisać oraz zredagować pracę pisemną w języku hiszpańskim (pracę licencjacką) z zastosowaniem odpowiednich metod oraz źródeł właściwych dla dyscyplin naukowych historia oraz nauki o kulturze i religii; przygotować wystąpienia ustne w języku hiszpańskim z zastosowaniem odpowiednich metod oraz źródeł właściwych dla dyscyplin naukowych historia oraz nauki o kulturze i religii; posługiwać się podstawowymi ujęciami teoretycznymi, paradygmatami badawczymi i pojęciami właściwymi dla dyscyplin naukowych historia oraz nauki o kulturze i religii (K_U01; K_U03; K_U04; K_U05; K_U06; K_U07).

Po ukończeniu zajęć student i studentka jest gotów/gotowa do krytycznej oceny własnej wiedzy i umiejętności i rozumie także potrzebę ciągłego doskonalenia się i rozwoju; planowania i organizacji pracy, rozwoju swojej przedsiębiorczości, współdziałania w zespole oraz przestrzegania zasad etyki zawodowej; aktywnego uczestnictwa w kulturze latynoamerykańskiej korzystając z różnych form i mediów oraz do pracy zarówno w zespole pełniąc różne role jak i w sposób autonomiczny; śledzenia współczesnych procesów i zjawisk zachodzących w kulturze i historiografii Ameryki Łacińskiej (K_K01; K_K02; K_K03; K_K04).

Warunkiem zaliczenia zajęć jest napisanie i złożenie pracy licencjackiej.

W ewaluacji końcowej brane są także pod uwagę:

- aktywny udział w zajęciach i w dyskusjach opierających się na wcześniejszej lekturze tekstów źródłowych oraz tekstów teoretycznych z zakresu historiografii, etnohistorii i antropologii kulturowej

- prezentacja referatu związanego z tematem pracy licencjackiej

- obecność na zajęciach (dopuszczalne są 3 nieobecności nieusprawiedliwione w semestrze).