Działania nieracjonalne

ogólnouniwersyteckie
seminaria monograficzne

- Uczestnicy zajęć władają językiem angielskim na poziomie umożliwiającym lekturę tekstu filozoficznego.

- Mile widziane (choć niekonieczne) jest by uczestnik zajęć ukończył wcześniej kurs filozofii działania. W bieżącym roku akademickim kurs taki odbędzie się w semestrze zimowym.

w sali

Seminarium poświęcone jest zagadnieniom natury oraz możliwości istnienia (podejmowania przez nas) działań nieracjonalnych. Zajęcia mieszczą się w problematyce analitycznej filozofii działania. Na gruncie tej dyscypliny racjonalność rozumiana jest w sposób minimalny – jako racjonalność instrumentalna. Z tej perspektywy działania nieracjonalne to takie, które nie stoją w zgodzie z intencjami, motywacjami lub najlepszymi racjami sprawcy; ich przykładami są różnego rodzaju błędy, pomyłki, omyłki i działania akratyczne (przejawy słabej woli). Jak zobaczymy, istnienie tak ujętych działań nieracjonalnych jest kwestią kontrowersyjną. Problemy z ich konceptualizacją napotykają również niektóre ważne filozoficzne teorie działania. Pytanie brzmi, czy za adekwatne teorie działania mogą uchodzić takie koncepcje, które nie uwzględniają działań nieracjonalnych oraz, co domniemane istnienie działań nieracjonalnych mówi o naturze sprawstwa.

Seminarium poświęcone jest zagadnieniom natury oraz możliwości istnienia (podejmowania przez nas) działań nieracjonalnych. Zajęcia mieszczą się w problematyce analitycznej filozofii działania. Na gruncie tej dyscypliny racjonalność rozumiana jest w sposób minimalny – jako racjonalność instrumentalna. Z tej perspektywy warunkiem koniecznym, choć niewystarczającym, działania racjonalnego (inaczej, działania intencjonalnego) jest, żeby stało ono w zgodzie z – w zależności od konkretnej propozycji teoretycznej – intencjami, motywacjami lub najlepszymi racjami sprawcy. Jeżeli warunek ten nie jest dla jakiegoś działania spełniony, to mamy do czynienia z działaniem nieracjonalnym. Klasycznymi przykładami działań nieracjonalnych są różnego rodzaju błędy, pomyłki, omyłki i działania akratyczne (przejawy słabej woli). Jak zobaczymy, istnienie tak ujętych działań nieracjonalnych jest kwestią kontrowersyjną. Problemy z ich konceptualizacją napotykają również niektóre ważne filozoficzne teorie działania. Pytanie brzmi, czy za adekwatne teorie działania mogą uchodzić takie koncepcje, które nie uwzględniają działań nieracjonalnych oraz, co domniemane istnienie działań nieracjonalnych mówi o naturze sprawstwa.

Seminarium podzielone jest na dwie części. Część pierwsza dotyczy zakresu pojęcia działania intencjonalnego. Poświęcona jest ona analizie koncepcji wybranych form działania intencjonalnego. W części drugiej poddamy analizie koncepcje najbardziej dyskutowanych w tradycji filozoficznej typów działań nieracjonalnych: działań akratycznych (słabej woli) oraz omyłek.

Porządek zajęć:

WPROWADZENIE (2h)

I. GRANICE INTENCJONALNEGO SPRAWSTWA (6h)

1. Działania intencjonalne a działania z intencją (2h)

Lektura: Bratman, M. (1999). Faces of Intention. Cambridge University Press, Cambridge. (fragmenty)

2. Działania rutynowe (2h)

Lektura: Pollard, B. (2006) Explaining Actions with Habits, American Philosophical Quarterly 43 (1), str. 57 - 69.

3. Działania bez powodu (2h)

Lektura: Anscombe, G.E.M. (1957) Intention, 2nd edn. Cornell University Press, Ithaca. (fragmenty)

II. DZIAŁANIA NIERACJONALNE (20h)

1. Typy działań nieracjonalnych (2h)

Lektura: Hursthouse, R. (1991), Arational Actions, Journal of Philosophy 88, str. 57-68.

2. Słaba wola (12h)

2.1. Tradycyjne ujęcie słabej woli. Propozycja Davidsona (2h)

Lektura: Davidson, D. (1969) How Is Weakness of the Will Possible? w: Davidson (1980).

2.2. Słaba wola a intencje nakierowane na przyszłość (2h)

Lektura: Holton, R. (1999). Intention and weakness of will, Journal of Philosophy, 96, str. 241-262.

2.3. Słaba wola a psychologia potoczna (2h)

Lektura: Mele, A. (2010) Weakness of will and akrasia, Philosophical Studies 150 (3), str. 391-404.

2.4. Etyczne koncepcje słabej woli (2h)

Arpaly, N. (2000), On acting rationally against one’s best judgment, Ethic, 110, 488-513.

2.5. Psychologiczna teoria słabej woli (2h)

Lektura: Ainslie, G. (2001). Breakdown of Will, Cambridge University Press, Nowy Jork. (fragmenty)

2.6. Słaba wola, uzależnienia i kompulsje (2h)

Lektura:

Rachlin, H. (2000) The Science of Self-Control, Harvard University Press, Cambridge. (fragmenty)

Zaragoza, K. (2006). What happens when someone acts compulsively? Philosophical Studies, 131, str. 150-156.

3. Omyłki (6h)

3.1. Klasyczne teorie omyłek (2h)

Lektura: Anscombe, G.E.M. (1957) Intention, 2nd edn. Cornell University Press, Ithaca. (fragmenty)

Freud, Z. (2019) Psychopatologia życia codziennego. Marzenia senne, Wydawnictwo PWN, Warszawa. (fragmenty)

3.2. Kwestia intencjonalności omyłek cz. I (2h)

Lektura: Peabody, K. (2005) Trying Slips: Can Davidson and Hornsby Account for Mistakes and Slips? Philosophia 35, str. 173-216.

3.3. Kwestia intencjonalności omyłek cz. II (2h)

Lektura: Amaya, S. (2013) Slips, Noûs 47 (3), str. 559-576.

PODSUMOWANIE (2h)

Ainslie, G. (2001). Breakdown of Will, Cambridge University Press, Nowy Jork.

Amaya, S. (2013) Slips, Noûs 47 (3), str. 559-576.

Anscombe, G.E.M. (1957) Intention, 2nd edn. Cornell University Press, Ithaca.

Arpaly, N. (2000), On acting rationally against one’s best judgment, Ethic, 110, 488-513.

Bratman, M. (1999). Faces of Intention. Cambridge University Press, Cambridge.

Davidson, D. (1969) How Is Weakness of the Will Possible? w: Davidson (1980).

Davidson, D. (1980), Essays on Actions and Events, Clarendon Press, Oxford.

Freud, Z. (2019) Psychopatologia życia codziennego. Marzenia senne, Wydawnictwo PWN, Warszawa.

Holton, R. (1999). Intention and weakness of will, Journal of Philosophy, 96, str. 241-262.

Hursthouse, R. (1991), Arational Actions, Journal of Philosophy 88, str. 57-68.

Mele, A. (2010) Weakness of will and akrasia, Philosophical Studies 150 (3), str. 391-404.

Peabody, K. (2005) Trying Slips: Can Davidson and Hornsby Account for Mistakes and

Slips? Philosophia 35, 173-216.

Pollard, B. (2006) Explaining Actions with Habits, American Philosophical Quarterly 43 (1), str. 57 - 69.

Rachlin, H. (2000) The Science of Self-Control, Harvard University Press, Cambridge.

Zaragoza, K. (2006). What happens when someone acts compulsively? Philosophical Studies, 131, str. 150-156.

Nabyta wiedza:

- Znajomość klasycznych i współczesnych poglądów reprezentantów analitycznej filozofii działania odnoszących się do problematyki działań nieracjonalnych.

- Pogłębione rozumienie znaczenia i ograniczeń filozoficznej refleksji nad umysłem i działaniem wobec dotyczących tej problematyki badań empirycznych.

- Znajomość różnic między filozoficznym a potocznym rozumieniem działań i umysłu.

- Pogłębiona, w stosunku do podstawowego kursu filozofii działania, znajomość koncepcji wybranych postaci działań intencjonalnych.

Nabyte umiejętności:

- Umiejętność zidentyfikowania trudności z uwzględnieniem działań nieracjonalnych na gruncie niektórych koncepcji omawianych w trakcie zajęć.

- Umiejętność wskazania na ograniczenia teorii filozoficznych, które nieuwzględniają nieracjonalnego charakteru naszego sprawstwa.

- Umiejętność rozróżnienia między empirycznymi, potocznymi i filozoficznymi problemami dotyczącymi działań nieracjonalnych.

- Umiejętność analizowania złożonych argumentów filozoficznych, identyfikowania składających się na te tezy złożeń, ustalenia zależności logicznych i argumentacyjnych między tezami analizowanych w toku zajęć koncepcji.

Nabyte kompetencje społeczne:

- Zainteresowanie kwestią swoistości dociekań filozoficznych i ich możliwego wkładu w potoczne i naukowe rozumienie umysłu i działania.

- Zainteresowanie filozoficzną refleksją nad ułomnością ludzkiej natury oraz ograniczeniami takiej refleksji.

W celu zaliczenia zajęć uczestnik zobowiązany jest do spełnienia trzech warunków:

- obecności na zajęciach,

- przedstawienia referatu dotyczącego jednej z lektur,

- uzyskania pozytywnej oceny z pracy zaliczeniowej dotyczącej jednego z zagadnień dyskutowanych na seminarium. Praca podlega ocenie. Ocena z pracy zaliczeniowej jest podstawą do wystawienia oceny z zajęć, jednak uwzględniona w tym względzie będzie również ocena aktywności uczestnika.