Marksizm i krytyka kultury

ogólnouniwersyteckie

Podstawowa orientacja z zakresu klasycznych teorii socjologicznych. Znajomość języka angielskiego na poziomie umożliwiającym lekturę tekstów teoretycznych. Zainteresowanie krytycznymi teoriami społecznymi i otwartość wobec niestandardowych form uprawiania refleksji socjologicznej.

Kryteria doboru w przypadku większej liczby chętnych

Może być to, np. list motywacyjny

Seminarium będzie zorganizowane wokół pracy nad kilkoma tekstami klasycznymi dla marksistowskiej analizy kultury – wieloaspektowej i międzydyscyplinarnej tradycji, wciąż żywej w ramach nauk społecznych, szeroko wykorzystywanych w socjologii i naukach o kulturze. Centralną rolę w dyskusjach będą odgrywały cztery pojęcia: fetyszyzmu, urzeczowienia, spektaklu i dominanty kulturowej.

„Fetyszyzm towarowy” to koncepcja użyta przez Marksa na oznaczenie intrygującego fenomenu związanego z działaniem wartości wymiennej; pojęcie urzeczowienia jest nieco zapomnianym narzędziem teoretycznym, rozwiniętym przez György Lukácsa; spektakl to pojęcie krytyczne odnoszące się do funkcjonowania kapitalizmu w krajach uprzemysłowionych, zaproponowane przez Guya Deborda; wreszcie pojęcie dominanty kulturowej, rozwijane przez Fredrica Jamesona, ma opisywać związek pomiędzy sytuacją historyczną a formami kultury.

Marksizm pozostaje jedną z głównych orientacji w ramach nauk społecznych, a jego tradycja jest źródłem szeregu pojęć umożliwiających dostrzeżenie ciekawych aspektów współczesnych relacji społecznych. Stosowanie tej teorii wymaga jednak uważnej lektury i orientacji w jej głównych motywach, co mają zapewnić proponowane zajęcia.

Uczestnicy będą proszeni o dokładną lekturę kilku tekstów centralnych dla badanej tradycji. Podczas zajęć omówione zostaną założenia tych tekstów, ich między-dyscyplinarna tematyka i metodologia oraz potencjalne współczesne zastosowania w socjologii i studiach kulturowych.

Centralną rolę w dyskusjach będą odgrywały cztery pojęcia: fetyszyzmu, urzeczowienia, spektaklu i dominanty kulturowej.

„Fetyszyzm towarowy” to koncepcja użyta przez Marksa na oznaczenie intrygującego fenomenu związanego z działaniem wartości wymiennej: relacje społeczne jawią się ludziom jako relacje pomiędzy przedmiotami produkowanymi i wymienianymi na rynku. Mechanizm fetyszyzmu nie jest związany wyłącznie z towarami, Marks dostrzega jego działanie także w innych sferach (na przykład w sferze spekulacji finansowych i kredytu).

Pojęcie urzeczowienia jest nieco zapomnianym narzędziem teoretycznym, rozwiniętym przez György Lukácsa. Genealogia tego pojęcia wiąże się tyleż z marksizmem, co z dyskusjami w ramach niemieckich nauk społecznych okresu międzywojnia (głównie teoriami nowoczesności G. Simmla i M. Webera). Urzeczowienie określa powszechny dla kultury w społeczeństwach kapitalistycznych fenomen, związany z przekształceniem ludzkiej pracy i aktywności w przedmiot sprzedawany i kupowany na rynku. Zastosowanie tej teorii jest niemal nieograniczone: może ona opisywać banalne zjawiska związane z funkcjonowaniem reklamy, ale także sposoby, w jaki ludzie odnoszą się do samych siebie i swoich umiejętności (traktując je jako atut w wymianie rynkowej).

Spektakl to pojęcie krytyczne odnoszące się do funkcjonowania kapitalizmu w krajach uprzemysłowionych. Nawiązuje ono do pojęć fetyszyzmu i utowarowienia i zostało zaproponowane przez Guya Deborda w klasycznej pracy Społeczeństwo spektaklu. Wbrew pozorom pojęcie to nie odnosi się wyłącznie do sfery kultury masowej i mediów: chociaż nawiązuje ono wyraźnie do problematyki reprezentacji, to odnosi się ono do najogólniejszych cech kultury i władzy w społeczeństwach rozwiniętego kapitalizmu.

Wreszcie, pojęcie dominanty kulturowej, rozwijane przez Fredrica Jamesona, ma opisywać związek pomiędzy sytuacją historyczną a formami kultury. Zjawiska kultury, które zdają się być efektem wolnej twórczości z pewnego punktu widzenia okazują się związane ze strukturalnymi warunkami reprodukcji społecznej. Dominanta kulturowa jest czymś więcej, niż dominujący styl czy klimat produkcji artystycznej danego czasu: wpływa na społeczne rozumienie czasu i przestrzeni, stanowi ramę dla rozumienia podmiotowości i relacji społecznych.

Zasadniczą literaturę przedmiotu stanowią cztery klasyczne prace, w których wprowadzone zostały i rozwinięte wspomniane wyżej pojęcia. Podstawowym założeniem zajęć jest skupienie pracy właśnie wokół tekstów kanonicznych. Dodatkowa literatura zostanie dobrana w zależności od potrzeb uczestników zajęć w celu ułatwienia lektury głównych tekstów.

Literatura podstawowa:

G. Debord 2015. Społeczeństwo spektaklu oraz Rozważania o społeczeństwie spektaklu, tłum. M. Kwaterko. Warszawa: PIW

F. Jameson 2011. Postmodernizm czyli logika kulturowa późnego kapitalizmu, tłum. M. Płaza. Kraków: WUJ.

G. Lukács 1988. Urzeczowienie i świadomość proletariatu, w: Historia i świadomość klasowa, tłum. M. J. Siemek. Warszawa: PWN.

K. Marks 1951. Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej, T. I. Warszawa: KiW.

Literatura dodatkowa:

A. Badiou 2019. Greece and the Reinvention of Politics, trans. D. Broder, London: Verso

F. Jameson 2007. Signatures of the Visible. London: Routledge.

A. Leder 2019. Był kiedyś postmodernizm…, Warszawa: IFiS PAN

M. Wark 2014. Spektakl dezintegracji, tłum. K. Makaruk. Warszawa: Bęc Zmiana.

K_W03 ma świadomość istnienia sporów teoretycznych i metodologicznych prowadzonych we współczesnej socjologii, jest refleksyjny i krytyczny wobec różnych stanowisk

K_W06 jest refleksyjny i krytyczny wobec problemu zróżnicowania społecznego i nierówności społecznych

K_W08 posiada pogłębioną wiedzę o rodzajach więzi społecznych i mechanizmach podtrzymywania ładu zbiorowego

K_W10 posiada pogłębioną wiedzę o zróżnicowaniu kulturowym i jego przemianach, tożsamości kulturowej, interakcji i komunikacji międzykulturowej

K_W22 posiada pogłębioną wiedzę na temat procesów leżących u podstaw stabilności i zmiany społecznej, a także jest refleksyjny i krytyczny w ich interpretacji

K_W26 posiada pogłębioną wiedzę na temat założeń i twierdzeń wybranych historycznych i współczesnych teorii socjologicznych

K_W27 posiada pogłębioną wiedzę o ideach i procesach społecznych XIX, XX i XXI w., które ukształtowały oblicze współczesnego świata

K_U16 umie zinterpretować rolę kultury w funkcjonowaniu jednostki i społeczeństwa

K_U20 wykrywa złożone zależności między kształtowaniem się idei filozoficznych a procesami społecznymi i kulturalnymi oraz określa relacje między tymi zależnościami

Lektura tekstów, udział w dyskusji na zajęciach, zaliczenie kolokwium końcowego.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2