Kobieta pracująca w PRL-U. Antropologia sprzątania

ogólnouniwersyteckie

Wymagane jest, by uczestnicy mieli wstępną (ogólnokształcącą) wiedzę na temat historii Polski XX wieku oraz chęć pogłębiania wybranych zagadnień, zgodnie z własnymi zainteresowaniami.

Zajęcia stanowią wprowadzenie do refleksji na temat miejsca i roli pracy opiekuńczej w badaniach na temat codzienności, historii kobiet oraz czasów PRL. Koncentrować będziemy się na analizowaniu ówczesnego dyskursu, ale tłem do naszych badań będzie teoria pracy reprodukcyjnej (opierająca się w dużej mierze na badaczkach feministycznych) oraz zagadnień antropologii czystości.

Zajęcia będą miały charakter wykładu z elementami seminaryjnymi. Obejmować też będą prezentację wybranych fragmentów filmów i ikonografii.

1. Wprowadzenie. Co to jest antropologia codzienności i badania nad życiem codziennym PRL-u

2. Kulturowe aspekty czystości i brudu

3. PRL jako poligon eksperymentu Genderowego

4. Sytuacja kobiet po wojnie – wyzwania, krytyka, stan badań

5. Dwanaście godzin z życia kobiety, czyli dyskurs kultury popularnej

6. Prędzej mi kaktus na dłoni wyrośnie – kobiety i praca zawodowa w PRL-u.

7. Sprzątanie jako rytuał

8. Praca emocjonalna – definicje, teorie

9. Praca opiekuńcza płatna w PRL-u

10. Komunizm, socjalizm czy feminizm?

11. Krzątactwo i matka gastronomiczna

12. Sztuka i film a praca kobiet w domu

13. Czy PRL był dla kobiet „prześnioną rewolucją”?

14. Liga Kobiet i jej działalność na rzecz gospodyń domowych

15. Polityka pracy domowej w innych krajach tzw. bloku wschodniego

16. Marsz Głodowy Kobiet w 1981 roku i inne formy oporu

17. Praca opiekuńcza po 1989 roku

18. Zajęcia zaliczeniowe: referaty i prezentacje

Funkcję podstawowego podręcznika do zajęć pełnić będzie książka Roberta Szuchty i Piotra Trojańskiego, Holokaust – zrozumieć dlaczego, Warszawa 2003 (wyd. II Zrozumieć Holokaust, Warszawa 2012).

Lektury podstawowe dotyczące głównego tematu konwersatorium:

• Moje małżeństwo i rodzina, wybór i oprac. Anna Dodziuk-Lityńska, Janusz Radziejowski pod kierunkiem Alicji Musiałowej, Warszawa: Książka i Wiedza, 1974

• Mój nowy dom. Wspomnienia, Warszawa: Książka i Wiedza, 1971

• Jaka jesteś, rodzino?, wybór i oprac. Mirosława Parzyńska, Irena Tarłowska, Warszawa: Iskry, 1962

• Kto dzisiaj kocha…, red. Helena Madany, Warszawa: Książka i Wiedza, 1981

• Miesiąc mojego życia. Wybór pamiętników z konkursu „Polskiego Radia” i „Tygodnika Kulturalnego”, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1964

• Gospodarstwo i rodzina. Pamiętniki, Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1968

• Księga listów PRL (listy-skargi i opowieści o życiu wysyłane do Polskiego Radia)

• Katarzyna Stańczak-Wiślicz, Piotr Perkowski, Małgorzata Fidelis, Barbara Klich-Kluczewska, Kobiety w Polsce 1945-1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm

• Fidelis Małgorzata, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce

• Klich-Kluczewska Barbara, Rodzina, tabu i komunizm w Polsce. 1956-1989

• Rodzina – prywatność – intymność. Dzieje rodziny polskiej w kontekście europejskim, red. Dobrochna Kałwa i in.

• Kobieta w gospodarstwie domowym. Ziemie polskie na tle porównawczym, red. Katarzyna Sierakowska, Grażyna Wyder

• Zofia Sokół, Wzór osobowy kobiety i model rodziny na łamach prasy kobiecej (1945-1990). w: Polskie oblicza feminizmu., red. W. Chałasińska, D. Ulicka, Warszawa 2000, s. 71-72.

Wybrane lektury dodatkowe:

Braidotti Rosi, Posthumanistyczna podmiotowość relacyjna i polityka afirmatywna, [w:] „Machina Myśli” http://machinamysli.org/posthumanistyczna-podmiotowosc-relacyjna-i-polityka-afirmatywna/tłum. Justyna Stępień, 2018.

Certeau, Michel de, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, tłum. K. Thiel-Jańczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.

Certeau, Michel de i in., Wynaleźć codzienność 2. Mieszkać, gotować, tłum. K. Thiel-Jańczuk, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.

Desperak Izabela, Praca miłości [w:] Różowa strefa gospodarki. Nieodpłatna praca kobiet, red. A. Dryjańska, J. Piotrowska, Fundacja im. H. Boella i Fundacja Feminoteka, Warszawa 2012, s. 100-109.

Duch-Krzystoszek Danuta, Kto rządzi w rodzinie. Socjologiczna analiza relacji w małżeństwie, IFiS PAN, Warszawa 2007.

Eisler Jerzy, Co nam zostało z tamtych lat. Dziedzictwo PRL, Warszawa 2016.

Etnografia pamięci PRL-u. Kultura codzienności Polski powojennej 1956-1989, red. W.Burszta, A. Jawor, M. Pęczak i in., Oficyna Naukowa, Warszawa 2021.

Federici Silvia, Feminizm i polityka dóbr wspólnych w erze akumulacji pierwotnej, Biblioteka Online Think Tanku Feministycznego 2013. Tłum. Marcin Marszałek. http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/federici_feminizm_i_polityka_dobr_wspolnych.pdf

Foremna Agnieszka, Wpływ pop kultury na wizerunek kobiety w reklamie telewizyjnej od 1989 roku. Gospodyni domowa, praca obroniona w 2017 roku na Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/handle/item/216268.

Hochschild Arlie Russell, Zarządzanie emocjami. Komercjalizacja ludzkich uczuć, PWN, Warszawa 2010.

Kochanowski Jerzy, Tylnym drzwiami. Czarny rynek w Polsce 1944–1989, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa 2015.

Kondo Marie, The Life-Changing Magic of Tidying Up: The Japanese Art of Decluttering and Organizing. New York: Ten Speed Press, 2014

Komunizm. Ideologia, system, ludzie, ed. T.Szarota, Neriton, Warszawa 2001.

Kopcewicz L., „Dom” w doświadczeniach polskich kobiet w czasie pandemii COVID 19

„Lud”, Organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego i Komitetu Nauk Etnologicznych PAN [online], 20 października 2020, t. 104, pp. 321-338.

Milewska Monika, Ślepa kuchnia. Jedzenie i ideologia w PRL, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2021.

Mrozik, Agnieszka, Architektki PRL-u. Komunistki, literatura i emancypacja kobiet w powojennej Polsce (2022)

Mrozik, Agnieszka, Akuszerki transformacji. Kobiety, literatura i władza w Polsce po 1989 roku (2012). Gender, Generations, and Communism in Central and Eastern Europe and Beyond (2020)

Historical Memory of Central and East European Communism (2018)

Nowe studia kulturowe, ed. J. Kochanowski, T.Wrzosek, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2014.

Nieodpłatna praca kobiet: mity, realia, perspektywy, ed. A. Titkow D. Duch-Krzystoszek B.Budrowska, IFiS PAN, Warszawa 2004.

Nieodpłatna praca domowa kobiet w czasie pandemii, ed. M. Piekara, Wydawnictwo Gnome,Warszawa, 2021.

Moje małżeństwo. Pamiętniki, ed. H. Maziejuk., S. Wiecho, Warszawa 1975.

Pessel Włodzimierz, Antropologia nieczystości. Studia z kultury sanitarnej Warszawy, Wydawnictwo Trio, Warszawa 2010.

Pożegnanie z Matką Polką?, red. E. Korolczuk, R. Hryciuk, WUW, Warszawa 2017.

Przymuszała, B. (2021). Krzątanina Brach-Czainy – myślenie ciałem. Między metaforą a wiedzą. Humaniora. Czasopismo Internetowe, 35(3), 45-56. https://doi.org/10.14746/h.2021.3.3

Raporty Instytutu Spraw Publicznych: 2005 – 2015.

Rich,Adrianne, Zrodzone z kobiety. Macierzyństwo jako doświadczenie i instytucja, tłum. J. Mizielińska, Warszawa 2000.

Sahraoi Nina, Prekarność ciałą i umysłu w pracy opiekuńczej – feministyczna analiza prekaryjnego zatrudnienia oraz pracy reprodukcyjnej migrantek, [w:] Praktyka Teoretyczna, nr. 3 (21)/2016, S. 94-115.

Sulima Roch., Antropologia codzienności, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000.

Sulima Roch, Powidoki codzienności, Iskry, Warszawa 2022.

Szarota Tomasz, Życie codzienne w Peerelu – propozycja badawcza, „Polska 1944–1989. Studia i Materiały” 1995, nr 1.

Szpakowska Małgorzata, Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, Warszawa 2003.

Sztompka Piotr, Życie codzienne – temat najnowszej socjologii, w: Socjologia codzienności, red. Piotr Sztompka, M. Bogunia-Borowska, Kraków 2008.

Titkow Anna, Kobiety pod presją? Proces kształtowania się nowoczesnej tożsamości, w: Tożsamość polskich kobiet. Ciągłość, zmiana, konteksty, Warszawa 2007.

Walczewska Sławomira, Damy, rycerze, feministki. Kobiecy dyskurs emancypacyjny w Polsce, Kraków 1999.

Życie codzienne w PRL, red. M. Choma-Jusińska, M. Kruszyński, T. Osiński, Lublin–Warszawa 2019.

Po ukończeniu przedmiotu student

W zakresie wiedzy:

- zna i rozumie, w stopniu zaawansowanym, zagadnienia związane z antropologią codzienności i stan badań odnoszący się do tego zagadnienia informacje na temat antropologii codzienności i stanu badań,

- zna metodologię badań nad życiem codziennym PRL-u,

- zna i rozumie zagadnienia pracy opiekuńczej, w tym emocjonalnej,

- zna teoretyczne teksty antropologiczne i kulturoznawcze dotyczące nieodpłatnej pracy kobiet, macierzyństwa, gender studies i krytyki feministycznej

- zna możliwe stanowiska względem funkcji opieki, w tym emocjonalnej w społeczeństwie,

W zakresie umiejętności:

-- potrafić korzystać ze źródeł archiwalnych,

- podchodzi krytycznie do zastanych tekstów kultury

- umie ulokować studia nad życiem codziennym w PRL-u w obrębie kultury XX i XXI wieku

- prowadzi własne, elementarne poszukiwania antropologiczne związane z pracą opiekuńczą

- wytwarza aparat krytyczny względem dyskursu w PRL-u dotyczącego równouprawnienia,

W zakresie kompetencji społecznych:

- formułuje najważniejsze problemy dyskursu pracy opiekuńczej, zwłaszcza tej świadczonej przez kobiety

- zajmuje stanowisko w sporach emancypacyjnych

Wymagana jest aktywna obecność na zajęciach (wysoki stopień zaangażowania w dyskusję; przygotowanie do zajęć). Frekwencja będzie kontrolowana. Przy dużej liczbie nieobecności prowadzący może zlecić zadania dodatkowe.

Na podstawie obecności oraz po przygotowaniu prezentacji/referatu. Oceniane będzie zaangażowanie w zajęcia oraz oryginalność przedstawianych koncepcji.

Zajęcia ogólnouniwersyteckie będą miały charakter wykładu z elementami seminaryjnymi. W trakcie zajęć przewidziana będzie dyskusja wokół zadanych tekstów i indywidualnych poszukiwań uczestników i uczestniczek.

Nie są przewidywane