Antropologia ekonomiczna (blok: Historia gospodarcza) (K3) [3104-M2HG-MPAW-OG] Semestr zimowy 2018/19
Konwersatorium, grupa nr 1

Bibliografia (literatura obowiązkowa i uzupełniająca)

1. Podręczniki, syntezy, zbiory studiów: (red.) R. Firth, Themes in economic anthropology, London 1967; R. Firth, Społeczności ludzkie. Wstęp do antropologii społecznej, Warszawa 1965; M. Godelier, Idee i materia. Myśl gospodarka, społeczeństwo, Kraków: WUJ 2012; S. Gudeman, The anthropology of economy. Community, market and culture, Clackwell 2001; Ch. Hann, K. Hart, Economic anthropology, History, ethnography, critique, Malden, MA: Polity Press 2011 (obecnie także w j. polskim wyd. 2015); M. Herzfeld, Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie (r. 4), Kraków 2004; E. LeClair, H. K. Schneider. Economic anthropology. Readings in theory and analysis, NY 1968; S. Plattner, Economic anthropology, Stanford Univ. Press 1989; (red. G. Dalton) K. Polanyi, Primitive, archaic and modern economies. Essays of Karl Polanyi, Boston 1971; M. Sahlins, Stone age economics, London: Tavistock 1972; H. Schneider, Economic man. The anthropology of economics, London: The Free Press 1974; M. O. Sutton, E. N. Anderson, Introduction to cultural ecology, Oxford: Berg 2004; (red.) R. Wilk, L. Cliggett, Ekonomie i kultury. Podstawy antropologii ekonomicznej, Kraków 2011 ; J. Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczeństw; T. Early, How chiefs come to power. The political economy in prehistory, Stanford University Press 1997

2. Poszczególne zagadnienia: (red.) A. Appadurai, Social life of things. Commodities in cultural perspective, Cambridge 1986; A. W. Crosby, Imperializm ekologiczny. Biologiczna ekspansja Europy 900-1900, PIW 1999; P. Einzig, Primitive money. in its ethnological, historical, and economic aspects, London 1951; M. Godelier, Zagadka daru, Kraków: WUJ 2010; J. Goody, Production and reproduction. A comparative study of the domestic domain, Cambridge 1976; J. Goody, Cooking, cuisine and class. A study in comparative sociology, Cambridge 1982; R. H. Halperin, Cultural economies. Past and present, Austin: Univ. of Texas Press 1994; M. Konarzewski. Na początku był głód, PIW 2005; (red.) M. Kempny, E. Nowicka, Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, (t.1) PWN 2003; A. Lasota-Moskalewska, Zwierzęta udomowione w dziejach ludzkości, WUW 2005; J. Parry, M. Bloch, Money and the morality of exchange, Cambridge 1989; (red.) J. Szmatka, M. Kempny, Współczesne teorie wymiany społecznej, PWN 1992; E. Wolf, Europa i ludy bez historii, Kraków: WUJ 2009;

3. Wybrane monografie etnograficzne w języku polskim: B. Malinowski, Dzieła, t. 1-13; K Moszyński, Ludy pasterskie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; K. Moszyński, Ludy zbieracko-łowieckie. Ich kultura materialna oraz podstawowe wiadomości o formach współżycia zbiorowego, o wiedzy, życiu religijnym i sztuce, [m.in.] Cieszyn 1996; A. Rybiński, Tuaregowie z Sahary. Tradycyjna kultura Tuaregów Kel Ahaggar na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa: Dialog 1999; W. Sieroszewski, Dwanaście lat w kraju Jakutów, t. 1-2, Kraków: Wyd. Literackie 1961; R. Vorbrich, Górale Atlasu marokańskiego. Peryferyjność i przejawy marginalności, Wrocław 1996; R. Vorbrich, Daba. Górale Północnego Kamerunu. Afrykańska gospodarka tradycyjna pod presją historii i warunków ekologicznych. Wrocław 1989; A. Waligórski, Społeczność afrykańska w procesie przemian 1890-1949. Studium wschodnioafrykańskiego plemienia Luo, Warszawa: WUW 1969; M. Ząbek, Arabowie z Dar Hamid, Warszawa: Dialog 1998

1.Wprowadzenie

2. Antropologia ekonomiczna – spór o jej przedmiot oraz debata między substancjalistami a formalistami, człowiek i środowisko, typy gospodarek pierwotnych

Literatura dla wszystkich: Wilk, Cliggett, Ekonomie i kultury, s. 13-40; 45-61

Literatura do podziału: R. Firth, Społeczności ludzkie, r. 1 (cały), 3 (s. 86-102); J. Diamond, Strzelby, zarazki, maszyny. Losy ludzkich społeczestw. Warszawa: Proszyński i S-ka 2000, rozdz. 3-5

Literatura uzupełniająca: Godelier, Idee i materia, r. 1, 5

Referat na podstawie: K. Polanyi, Ports of trade in early societies, w: tenże, Primitive, archaic and modern economies. Essays of Karl Polanyi lub H. Schneider, Economics in East African aboriginal societies, w: (red.) LeClair, Schneider (w depozycie)

Zagadnienia: przedmiot i definicja antropologii ekonomicznej, debata pomiędzy substantywistami a formalistami, modele ludzkich zachowań, definicja gospodarki, wykorzystanie narzędzi ekonomii do badania społeczeństw tradycyjnych, środowisko i granice rozwoju społeczeństwa, technika, typy gospodarek (zbieracko-łowiecka, pasterska, rolnicza), racjonalne gospodarowanie, podział pracy i jej owoców

3.Wymiana i wzajemność

Literatura do podziału: B. Malinowski, Argonauci Zachodniego Pacyfiku, r. 3, a także wstęp G. Kubicy do wydania z 2005 r.; M. Mauss, Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społeczeństwach archaicznych, w: tenże, Socjologia i antropologia, r. II.3 (Północny Zachód Ameryki); M. Godelier, Zagadka daru, s. 71-98 (potlacz); 99-120 (kula) M. Harris, Potlacz w: Świat człowieka, świat kultury – antologia tekstów klasycznej antropologii (także w: Harris, Krowy, świnie, wojny i czarownice. Zagadki kultury)

Literatura uzupełniająca: M. Godelier, Zagadka daru, R. Benedict, Wzory kultury, r. 6; E. Wolf, Europa i ludy bez historii, s. 212-222

Zagadnienia: przepływ dóbr i relacje społeczne, rodzaje wymiany (uogólniona, zrównoważona, negatywna) wymiana a pokrewieństwo, ranga i bogactwo; kula – istota, funkcje, aspekt ceremonialny; potlacz – istota, funkcje, rodzaje, opis instytucji potlaczu a kontekst historyczny

4. Typy gospodarek: Myśliwi-zbieracze

Literatura dla wszystkich: C. Turnbull, Leśni ludzie (fr.); M. Sahlins, Pierwotne społeczeństwo dobrobytu, w: Badania kultury (t.1), red. Kempny i Nowicka; K. Moszyński, Ludy zbieracko-łowieckie (fr. o Pigmejach Bambuti)

Zagadnienia: środowisko naturalne, potrzeby, zajęcia, kultura materialna, liczebność grupy i podział pracy, dystrybucja, wymiana z rolnikami Bantu

5.Typy gospodarek: Ludy pasterskie na przykładzie Masajów, Jakutów i Tuaregów

Literatura dla wszystkich: K. Moszyński, Ludy pasterskie, r. 1

Literatura do podziału: K. Moszyński, Ludy pasterskie [rozdz. o Masajach]; A. Rybiński, Tuaregowie z Sahary. Tradycyjna kultura Tuaregów Kel Ahaggar na przełomie XIX i XX wieku, środowisko s. 62-74, eksploatacja, zdobywanie śr. do życia 80-114, uprawa roli 121-128, handel, trybut 130-141 rezerwy i instytucje 167-177;

W. Sieroszewski, Dwanaście lat w kraju Jakutów, t. 1, klimat s. 38-65, roślinność 66-104, zwierzęta 141-177, gospodarka 271-316, pokarm 335-360, kruszce, rzemiosło 390-411; 424-425,

t. 2, s. 3-35

Sieroszewski, t. 2:

http://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=158195

Sieroszewski, t. 1:

http://kpbc.umk.pl/dlibra/doccontent?id=158194

Zagadnienia: środowisko, kalendarz, typy pasterstwa, nomadyzm, grupy kooperujące, typy koczownictwa, potrzeby, zajęcia, dieta, kultura materialna, liczebność grupy, podział pracy i dystrybucja jej owoców, samopomoc, własność, specjalizacje rzemieślnicze w ramach społeczeństw pasterskich

6. Typy gospodarek: Rolnicy/kopieniacze na przykładzie Kikuju i Bemba

Literatura do podziału: J. Kenyatta, Facing Mt Kenya (fr., depozyt), L. Leakey, Southern Kikuyu to 1905 (fr., depozyt); A. Richards, Land, Labour and Diet in Northern Rhodesia. An economic study of the Bemba Tribe (fr., depozyt)

Literatura dla wszystkich: M. Sahlins, Stone age economics, r. 2, 3 (fragmenty, depozyt)

Zagadnienia: społeczny podział pracy, kalendarz pracy, własność, środki akumulacji, rola bydła, rola pieniądza i obrotu towarowego w gospodarce, rynek, mechanizmy cenowe, produkcja nadwyżek żywności, rola pracy zarobkowej, rola rzemieślników (kowale)

7. Redystrybucja w prostych, scentralizowanych systemach politycznych

Literatura dla wszystkich: Abdallah b. Hamadi 'lAjjemy, Habari za Wakilindi (fragmenty, depozyt); Czekanowski Jan, Państwa pasterskie afrykańskiego Międzyjezierza, "Przegląd Socjologiczny" 15, 1961, 1, s.21-60

Literatura uzupełniająca: Jan Vansina, Antecedents to Modern Rwanda: The Nyiginya Kingdom (zasoby elektroniczne BUW)

Zagadnienia: baza ekonomiczna państwa: trybut, służebności, armia, przywileje królewskiego lineażu, wsie niewolnicze; redystrybucja: rola dworu, rytuały, audiencje i uczty, ruandyjskie centrum władzy i jego ekonomiczne postawy, drabina feudalna, korporacje, wspólnoty terytorialne, klany, kontrakt ubuhake, świadczenie ubureetwe

8. Konsumpcja, styl życia, kuchnia

Literatura do podziału: A. Richards, Land, Labour and Diet in Northern Rhodesia, London 1939 (fr.); al-Hajj ʽUmar, Poverty [poemat], tłm. I.A. Tahir, w: J. Goody, Cooking, Cuisine and Class. A study in comparative sociology; Goody, op.cit. (fr.); J. McCann, Strirring the pot. A history of African Cuisine, Athens 2009 (fr.)

Zagadnienia: Dieta i wyżywienie w tradycyjnych społeczeństwach rolniczych; Spełeczne wyobrażenia na temat biedy i niedostatku; Konsumpcja jako wyznacznik statusu; Różne modele konsumpcji; Powstawanie tradycji kulinarnej

9. Niedostatek żywności i marginalizacja na przykładzie Ików

Literatura dla wszystkich: C. Turnbull, Ikowie ludzie gór (fr.)

Literatura do podziału: R. Grinker, In the arms of Africa. The life of Colin M. Turnbull (depozyt); Sahlins, Stone age economy, r. 2, cd. (depozyt); M. Konarzewski. Na początku był głód, PIW 2005

Zagadnienia: specyfika środowiska naturalnego Ików, częstotliwość nieurodzaju, typ gospodarki, podział pracy, usługi, rzemiosło, jednostka wobec grupy, struktura społeczna i rola wymiany darów, mechanizm marginalizacji Ików

10.Pieniądz

Literatura dla wszystkich: D. Graeber: Debt. The first 5000 years (fr. depozyt); G. Skicki, Dawny pieniądz Afryki Środkowej (I), „Afryka” nr 25, 2007, s. 27-49, (II) „Afryka” 26, 2007-8, s. 5-28; M. Pawełczak, Pieniądz i społeczeństwo w XIX-wiecznej Afryce. Kilka uwag w związku z artykułem Grzegorza Skickiego, „Afryka” nr 26, s. 29-39

Literatura uzupełniająca: P. Bohannan, Some principles of exchange and investment among the Tiv, w: (red.) Leclair i Schneider, s. 300-311;

Referat: J. Webb, Jr., Toward the comparative study of money: a reconsideration of West African curriencies and neoclassical monetary concepts (JSTOR)

Zagadnienia: pochodzenie pieniądza: ograniczenia wymiany barterowej czy dług?, funkcje i atrybuty pieniądza, sfery wymiany, pieniądz przedmonetarny: importowany i rodzimy, gust i standard, wartość użytkowa, specyfika wykorzystania monet w systemach o przewadze pieniądza przedmonetarnego

11. Ekonomia moralna o pieniądzu i towarze

Literatura do podziału: Wilk, Cliggett, s. 135-167; M. Bloch, J. Parry, Pieniądz i moralność wymiany, w: Elementy kultury; I. Kopytoff, Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, tamże

Referaty: M. Bloch, The symbolism of money in Imerina ; (fragmenty, depozyt) ; B. Spooner, Weavers and dealers: the authenticity of an oriental carpet, w: The social life of things

Zagadnienia: korzenie ekonomii moralnej i pytania przez nią stawiane, pieniądz a społeczeństwo tradycyjne, łady transakcyjne, „biografie” przedmiotów, „utowarowienie”, sfery wymiany w społeczeństwie zachodnim

12. Handel w przedkolonialnej i kolonialnej Afryce – podłoże, ryzyko i zaufanie

Literatura dla wszystkich:

1. Curtin, Cross-cultural trade in world history, s. 1-14 (depozyt);

Literatura do podziału:

Mwinyi Chande Selemani bin Mwenye Chande, My journey up-country in Africa; Ibn Battuta, Podróże (fr. na temat pobytu w Mogadiszu); R. Karpiński, Handel niemy w Afryce Zachodniej. Mit czy rzeczywistość? [w:] Społeczenstwo, gospodarka, kultura. Studia ofiarowane Marianowi Małowistowi w czterdziestolecie pracy naukowej, Warszawa 1974

Referat:

1. E. Wolf, Europa i ludy bez historii, s. 182-222

Zagadnienia: środowiskowe i społeczne podłoże wymiany handlowej, środki budowy zaufania (handel niemy, sztuczne pokrewieństwo, neutralne wioski handlowe, „ports of trade”), przymus pośrednictwa, diaspora handlowa i społeczność kupiecka, rynek jako instytucja pogranicza kulturowego, organizacja i typy karawany handlowej, infrastruktura handlu karawanowego: centra zaopatrzeniowe, terminale, rynek i przymus w handlu karawanowym, handel karawanowy prowadzony w oparciu o kapitał zamorski – na przykładzie handlu futrami w Ameryce Pn. – krótko- i długofalowe konsekwencje

13.Wpływ kapitalizmu na społeczeństwo rolnicze na przykładzie Luo z zachodniej Kenii

Literatura dla wszystkich: A. Waligórski, Luo. Społeczność afrykańska w procesie przemian, r. 5;

Zagadnienia: powiązanie izolowanej gospodarki rodzimej z gospodarką światową, chłopstwo a społeczeństwo tradycyjne, polityka kolonialna: cele i metody, przywódcy Luo – podstawy ekonomiczne władzy i legitymizacja, praca zarobkowa, emigracja, przemiany w produkcji rolnej, handlu i przedsiębiorczości, ceny i płace, społeczna pozycja handlarza – kupca

Dyskusja, streszczanie i analiza tekstu, wygłaszanie i analiza referatu.

Ocena zależy od aktywności i obecności. Wymagane przygotowanie co najmniej jednego referatu na podstawie tekstu wybranego z sylabusa.