Historia starożytna II semestr [3104-L3HST2] Semestr letni 2019/20
Ćwiczenia, grupa nr 5

Literatura:

Podręczniki ogólne i historii chrześcijaństwa w starożytności:

a) A. Ziółkowski, Historia powszechna: starożytność, Warszawa 2010.

b) A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.

c) K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016.

d) C. Morrisson (red.), Świat Bizancjum, t. 1: Cesarstwo Wschodniorzymskie 330-641, przekł. A Graboń, Kraków 2011.

e) M. Jaczynowska, Dzieje Imperium Romanum, Warszawa 1995.

f) M. Jaczynowska, D. Musiał, M. Stępień, Historia starożytna, Warszawa 2010.

g) M. Carry, H.H. Scullard, Dzieje Rzymu: Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, t. 1-2, przekł. J. Schwakopf, Warsawa 1992.

h) M. Beard, J. North, S. Price, Religie Rzymu. Historia, przekł. zbiorowy pod red. M.J. Baranowskiego i L.Olszewskiego, Oświęcim 2017.

i) E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017.

j) J. Daniélou, H. I. Marrou, wprow. R. Aubert, Historia Kościoła, t. 1: Od początków do roku 600, przekł. M. Tarnowska, Warszawa 1986.

k) M. Jaczynowska, Religie świata rzymskiego, Warszawa 1990.

l) A. Giardina, Człowiek Rzymu, przekł. P. Bravo, Warszawa 2000.

Wprowadzenie do nauk pomocniczych (epigrafika i papirologia):

a) E. Wipszycka (red.) Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, t. 3: Źródłoznawstwo czasów późnego antyku, Warszawa 1999.

b) J. Kolendo, J. Żelazowski, współpraca E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003.

c) J. Bodel, Świadectwa epigraficzne: historia starożytna w świetle inskrypcji, przekł. A. Baziór, Poznań 2008.

d) A. Świderkówna, Życie codzienne w Egipcie greckich papirusów, Warszawa 2008.

e) A.E. Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy, Cambridge 2012.

f) Ch. Bruun, J. Edmondson, Oxford Handbook of Roman Epigraphy, Oxford 2014.

g) R.S. Bagnall, The Oxford Handbook of Papyrlogy, Oxford 2009.

Atlasy:

a) L. M. Piotrowicz, Atlas historii starożytnej, Warszawa 1994.

b) R. J. A. Talbert (wyd.), The Barrington Atlas of the Greek and Roman World, Princeton - Oxford 2000.

c) Digital Atlas of the Roman Empire (Lund University): http://dare.ht.lu.se/

Ponadto obowiązuje literatura dotycząca zagadnień szczegółowych, omawianych podczas poszczególnych spotkań.

1. Zajęcia wprowadzające, omówienie podręczników i pomocy naukowych.

Już na pierwsze zajęcia proszę o zapoznanie się z rozdziałami: L. Mrozewicz, „Przedsłowie: Karl Christ i Rzym nieprzemijający”, [w:] K. Christ, Historia Cesarstwa Rzymskiego od Augusta do Konstantyna, przekł. A. Gierlińska, Poznan - Gniezno 2016, s. 11–23 oraz K. Christ, „Wstęp”, [w:] Tamże, s. 27–42.

2–3. Założenie Rzymu w przekazach literackich później republiki i wczesnego cesarstwa i w źródłach materialnych

a) wybrane źródła literackie:

Tytus Liwiusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta: księgi I-V, przeł. A. Kościółek, wstęp J. Wolski, oprac. M. Brożek, Wrocław 1968, księga I.

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, I 72-90.

Plutrach, Żywot Romulusa w: Tenże, Żywoty równoległe. t. 1: Tezeusz - Romulus i ich porównanie, Likurg - Numa i ich porównanie, przekł. i wstęp K. Korus, przyp. i koment. L. Trzcionkowski i K. Korus, Warszawa 2004, s. 128–186.

Cyceron, De republica, księga II – Marek Tuliusz Cyceron, O państwie, O prawach, przekł. I. Żółtowska, Kęty 1999.

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 1–26, 48–80, 399–402.

G. Forsythe, A Critical History of Early Rome: From Prehistory to the First Punic War, Berkely - Los Angeles - London 2005, 59–77 oraz s. 369–370.

Cambridge Ancient History, t. 7/2, s. 347-350.

T. Venning (red.), A Chrolonogy of the Roman Empire, London - New York 2011, s. 1-20.

b) archeologia: A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–47.

A. Ziółkowski, „"Mur Palatyński" i Porta Mugonia. Krytyka pewnej identyfikacji”, Roczniki Humanistyczne 51 (2003) s. 19-41.

A. Ziółkowski, „Primordia Urbis”, [w:] J. Wolski, T. Kotula, A. Kunisz, Starożytny Rzym we współczesnych badaniach. Państwo - Społeczeństwo - Gospodarka. Liber in memoriam Lodovici Piotrowicz, Kraków 1994, s. 11-48.

T.J. Cornell, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars (London: New York: Routledge, 1995), 26–30.

4. Caelius Vibenna i alternatywna tradycja antykwarystyczna

Varro, De lingua latina 5.46 [A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 51, 93-99]

Dionysius of Halicarnassus, The Roman antiquities, ed. i przekł. E. Carey, LCL, Cambridge – London 2001, ks. II 36.2

Verrius Flaccus/Paulus/Festus, s.v. Caelius mons (W.M. Lindsay (ed.), Sexti Pompei Festi De verborum significatu quae supersunt; Cum Pauli epitome, Lipsiae 1997, s. 38, ll. 26-29; s. 486 L, s.v. Tuscum vicum)

Tacitus, Annales IV 65 [S. Hammer (ed. i przekł.), Tacyt. Dzieła, t. 1, Warszawa 1957, s. 253]

Mowa cesarza Claudiusa na Tablicy z Lyonu, CIL XIII 1668 [17-22] = ILS 212 [I.8-27]

malowidło z grobu François w Vulci

T.J. Cornell "Who was Servius Tullius?", [w:] Tenże, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars, London – New York 1995, s. 130-141.

K. Kokoszkiewicz, "Wstęp", [w:] A. Ziółkowski, K. Kokoszkiewicz i inni (wyd. i przekł.), Siedem wzgórz Rzymu (M. Terrentius Varro, De lingua latina 5.41-56). Tekst, przekład, komentarze), Warszawa 2013, s. 17-40.

A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004, s. 17–30.

A. Bloch, Etruskowie, przekł. M. Kapełuś, Warszawa 1995.

M. Pallottino, Etruskowie, przekł. J. Maliszewska-Kowalska, Warszawa 1968.

D. Briquel, „Etruscan origins and the ancient authors”, [w:] J. Turfa, The Etruscan World, London - New York 2013, s. 36–56.

T.J. Cornell, „Who were the Etruscans?”, [w:] Tenże, The Beginnings of Rome: Italy and Rome from the Bronze Age to the Punic Wars, London – New York 1995, 45–47.

A.A. Carpino, S. Bell, A Companion to the Etruscans, Chichester 2016.

J. Macintosh Turfa (red.), The Etruscan World, London - New York 2013.

L. Bonfante, Język etruski, przekł. W. Dobrowolski, Warszawa 1998.

5-6. Graffiti w świecie rzymskim a poezja neoteryków i elegików

a) poezja neoteryków i elegików w badaniu życia codziennego

Wybrane utwory Catullusa (Cat. 1, 15, 23, 28, 33, 69, 70, 71, 95, 114) za: Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, wstęp A. Klęczar, Kraków 2013.

A. Klęczar, „Wstęp”, [w:] Katullus: poezje wszystkie, przekł. G. Franczak, A. Klęczar, Kraków 2013, s. 7-196.

K. Kumaniecki, Literatura rzymska. Okres cyceroński, Warszawa 1977, s. 51-90.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 201-218, 272-275.

J. Rauk, "Time and history in Catullus 1", The Classical World 90/5 (1997), s. 319-332 – ideał neoteryka

M. Marsilio, K. Podlesney, "Poverty and poetic rivalry in Catullus", Acta Classica 49 (2006), s. 167-181

D. Kutzko, "Catullus 69 and 71: Goat, gout, and veneral disease", The Classical World 101/4 (2008), s. 443-452

b) Graffiti z Pompejów

Wybrane graffiti z CIL IV oraz „Inskrypcje wyborcze z Pompejów”, [w:] A. Chankowski, Wybór źródeł do historii starożytnej, Warszawa 1995, s. 189-190

Lukian, Dialogi heter

Plutarch, Moralia, De curiositate/O wścibstwie 520D–E

Marcjalis, Epigram XII 61

R. Étienne, Życie codzienne w Pompejach, przekł. T. Kotula, Warszawa 1971, s. 11-36, 99-109, 254-257, 280-282.

Rozdziały: „Introduction”, „Gender and Genre: The Case of CIL 4. 5296” i „Poetic Politics, Political Poetics”, w K. Milnor, Graffiti and the Literary Landscape in Roman Pompeii, Oxford 2014.

7. Horacego Carmen saeculare i wizja przyszłości Rzymu Oktawiana Augusta

Horacy, Dzieła wszystkie: Pieśni (Ody), Jamby (Epody), Pieśń wieku, Gawędy (Satyry), Listy, Sztuka poetycka, przekł., oprac. i aneks A. Lam, Pułtusk 2010.

Horacy, Pieśni, Pieśń wieku, Jamby, Gawędy, Listy, Sztuka poetycka, przekł., wstęp i koment. A. Lam, Warszawa 1996.

Horacy, Pieśni, Pieśń stuletnia, przekł. i wstęp S. Gołębiowski, Warszawa 1980.

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Olszewski, Poznań 1999, s. 161-170, 171-239.

J. Krókowski, „Wstęp”, w: Horacy. Wybór poezji, Wrocław 1975, s. III-LIV.

M. Brożek, Historia literatury łacińskiej w Starożytności. Zarys, Wrocław – Warszawa – Kraków 1969, s. 241-243, 247-254, 261-266, 289-294.

M. Cytowska, H. Szelest, Literatura rzymska. Okres augustowski, Warszawa 1990, s. 155-257 (szczeg. 205-206).

J.K. Newman, Augustus and the New Poetry, Bruxelles-Berchem 1967.

D. Barker, 'The Golden Age is proclaimed'? The carmen saeculare and the renascence of the golden race, The Classical Quarterly 46/2 (1996), s. 434-446.

M.C.J. Putnam, Horace's Carmen Saeculare: Ritual, Magic, and the Poet's Art, New Haven 2001.

M.C.J. Putnam, Artifices of Eternity: Horace's Fourth Book of Odes, London 1986.

8. Divi Augusti Res gestae i pogrzeb Augusta

S. Mitchell, D. French, The Greek and Latin Inscriptions of Ankara (Ancyra), t. 1, München 2012.

J. Scheid (ed.), Res gestae divi Augusti. Hauts faits du divin Augustus, BL, Paris 2007.

P.A. Brunt, J.M. Moore (ed.), Res gestae divi Augusti. The Achievements of the Divine Augustus, Oxford 1986.

Gajus Swetoniusz Trankwillus, Żywoty Cezarów, t. 1, przekł. wstęp i koment. J. Niemirska-Pliszczyńska, przedm. J. Wolski, Wrocław - Warszawa 2004 [lub inne wydania] – rozdział „Boski August”.

tzw. „wielka kamea Francji”

P. Zanker, August i potęga obrazów, przeł. L. Oszewski, Poznań 1999, s. 80–84.

9-11. Cursus honorum senatorów, ekwitów, inskrypcje cesarskie

źródła:

wybrane inskrypcje honoryfikacyjne dla senatorów, ekwitów i urzędników municypalnych z ILS i CIL.

K. Królczyk, J. Trynkowski, „Inskrypcje łacińskie” [w:] Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. Źródłoznawstwo starożytności klasycznej, red. E. Wipszycka, t. I/II, Warszawa 2001, s. 186-252.

J. Żelazowski, „Aneks: Wykaz skrótów epigraficznych”, [w:] J. Kolendo, J. Żelazowski, E. Bunsch, Teksty i pomniki: zarys epigrafiki łacińskiej okresu Cesarstwa Rzymskiego, Warszawa 2003, s. 205-230.

Rozdział „Problemy metodologiczne. Wybrane kwestie”, [w:] K. Kłodziński, Officium a rationibus. Studium z dziejów administracji rzymskiej w okresie pryncypatu, Toruń 2017, s. 33-44.

12. Źródła dokumentarne z rzymskiego Bliskiego Wschodu: archiwum Babathy i Salome Komaïse

wybrane dokumenty z Y. Yadin i inni (wyd.), The Documents from the Bar Kokhba Period in the Cave of Letters: Hebrew, Aramaic and Nabatean-Aramaic Papyri, t. 1-3, Jerusalem 1989-2002 oraz H.M. Cotton, A. Yardeni, Aramaic, Hebrew, and Greek Documentary Texts from Naḥal Ḥever and other Sites, Oxford 1997.

Ph. F. Esler, Babatha's Orchard: The Yadin Papyri and an Ancient Jewish Family Tale Retold, Oxford 2017.

K. Czajkowski, Localized Law: The Babatha and Salome Komaise Archives, Oxford 2017.

F. Millar, The Roman Near East, 31 BC-AD 337, Cambridge - London 1993.

M. Sartre, Wschód rzymski. Prowincje i społeczeństwa prowincjonalne we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego w okresie od Augusta do Sewerów (31 r. p.n.e. – 235 r. n.e.), przekł. S. Rościcki, red. naukowa K. Nawotka, Wrocław 1997.

13-14. Prześladowania chrześcijan (męczeństwo Polikarpa):

Euzebiusz, Historia kościelna, księga IV 14-15.

E. Wipszycka, M. Starowieyski (wstęp, oprac. i red.), Męczennicy, Kraków 1991, 186–202.

J. Kozłowski, „‘... i ujrzał swoją poduszkę...’ – propozycja interpretacji wizji Polikarpa w Martyrium Policarpi 5,2, U Schyłku Starożytności. Studia Źrodłoznawcze 8 (2009), 65–78.

J. Kozłowski, „Datowanie Martyrium Polycarpi w świetle zależności od De Morte Peregrini i Fugitivi Lukiana z Samostaty”, U schyłku starożytności - Studia źródłoznawcze 7 (2008), 64–86.

E. Wipszycka, Kościół w świecie późnego antyku, Warszawa 2017 [rozdział o prześladowaniach chrześcijan].

15. Architektura i program ikonograficzny kościołów na Wschodzie cesarstwa.

kościół w Kissufim (Kibbutz Magen/Tell Jamma).

Ameling, W., Ecker, A., Hoyland, R. (eds.), Corpus Inscriptionum Iudaeae/Palaestinae, vol. 3: South Coast, 2161-2648: A Multi-Lingual Corpus of the Inscriptions from Alexander to Muhammad (Berlin - Boston, Massachusetts: De Gruyter, 2014), nos. 2542-2547.

Cohen, R., "A Byzantine Church and Mosaic Floor near Kissufim/כנסייה ורצפות-פסיפס ביזאנטיות ליד כיסופים", Qadmoniot 12 (1979), 19-24.

G.W. Bowersock, Mosaics as History: The Near East from Late Antiquity to Islam, Cambridge, Mass. 2006.

Zajęcia są poświęcone pracy ze źródłami do wybranych kluczowych zagadnień z zakresu historii starożytnej Grecji od epoki brązu do epoki hellenistycznej. Studenci samodzielnie przygotowują materiał źródłowy i literaturę przedmiotu przed zajęciami. Następnie w trakcie zajęć, pod kierunkiem prowadzącego, prowadzą analizę krytyczną źródeł z wykorzystaniem wiedzy zbudowanej na podstawie literatury przedmiotu.

Ćwiczenia zapoznają studentów z możliwościami i ograniczeniami wykorzystania podstawowych źródeł historiograficznych i literatury antycznej do poszerzania naszej wiedzy o przeszłości, a także uczą ich konfrontowania ze źródłami materialnymi, ikonograficznymi i epigraficznymi.

dr Paweł Nowakowski