Nauki pomocnicze historii średniowiecza [3104-L3NPHSR] Semestr zimowy 2020/21
Ćwiczenia, grupa nr 3

Zajęcia nr 1: Sprawy organizacyjne: program zajęć, zasady zaliczenia. Co to są “nauki pomocnicze historii” ? Podstawowe podręczniki do nauk pomocniczych.

Zajęcia nr 2: Dzieje pisma łacińskiego (01).

Omówienie wybranych przykładów pisma wczesnośredniowiecznego

A. Gieysztor, Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa 1973, s. 51-60, 101-112

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, wydanie nowe przejrzane i zmienione, Warszawa 2002, s. 304-307, 319-323 (podrozdziały: 8.1.; 8.2.; od 8.4.4.1 do 8.4.4.4)

Zajęcia nr 3: Dzieje pisma średniowiecznego (02). Kodykologia (01).

Omówienie wybranych przykładów pisma średniowiecznego

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 325-329, 352-360 (podrozdziały: od 8.4.5. do 8.4.6; 8.5)

Kultura Polski średniowiecznej, X-XIII w., pod red. J. Dowiata, Warszawa 1985, s. 251-271

R. Michałowski, Princeps fundator, Warszawa 1993, s. 97-105

Sztuka polska przedromańska i romańska do schyłku XII wieku, pod red. M. Walickiego, Warszawa1971, t. I, s. 253-258, ilustracje 757-764, 786

Zajęcia nr 4: Dzieje pisma średniowiecznego (03). Kodykologia (02).

Omówienie wybranych przykładów pisma późnośredniowiecznego

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 329-340 (z rozdziału “paleografia” podrozdziały od 8.4.7 do 8.4.7.6), s. 389-400 (z rozdziału “bibliologia historyczna”, podrozdziały od 9.1. do 9.4.)

W. Drelicharz, Annalistyka małopolska XIII-XV wieku, Kraków 2003, s. 44-56

J. Wiesiołowski, Kolekcje historyczne w Polsce średniowiecznej XIV-XV w., Wrocław 1967, s. 148-163

Sędziwój z Czechła/z Czechla, hasło w PSB

Zajęcia nr 5: Chronologia

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 107-146 (rozdział o chronologii)

G. Myśliwski, Człowiek średniowiecza wobec czasu i przestrzeni (Mazowsze od XII do poł. XVI wieku), Warszawa 1998, s. 197-204

J. Le Goff, Czas Kościoła i czas kupca, [w:] Czas w kulturze, wybrał i oprac. A. Zajączkowski, Warszawa 1988, s. 331-355

E. Le Roy Ladurie, Montaillou, wioska heretyków, 1294-1324, Warszawa 1988, s. 338-344

Zajęcia nr 6: Dokument średniowieczny (01).

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 440-461 (podrozdziały od 10.1. do 10.5.)

T. Jurek, Stanowisko prawne dokumentu w średniowiecznej Polsce, “Studia Źródłoznawcze” 40, 2002, s. 1-18

K. Skupieński, Na opieczętowanym pergaminie, w pamięci, przez posłańca. Dokument jako forma komunikowania w Polsce średniowiecznej, [w:] Kolory i struktury sredniowiecza, pod red. W. Fałkowskiego, Warszawa 2004 [wyd. 1 poprawione], s. 25-38

Zajęcia nr 7: Dokument średniowieczny (02). Sfragistyka

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 609-632 (rozdział o sfragistyce)

Z. Piech, Ikonografia pieczęci Piastów, Kraków 1993, s. 7-16

Z. Piech, Święty Stanisław szafarzem korony Królestwa Polskiego. Ze studiów nad średniowieczną sfragistyką miasta Krakowa, „Rocznik Krakowski” 57, 1991, s. 5-16

Zajęcia nr 8: Metryka Koronna i Metryka Mazowiecka. Rola średniowiecznej kancelarii.

Dyplomatyka wieków średnich, oprac. K. Maleczyński, M. Bielińska, A. Gąsiorowski, Warszawa 1971, s. 188-191

Kultura Polski średniowiecznej, XIV-XV w., pod red. B. Geremka, Warszawa 1997, s. 619-623 (“pomniki i archiwa historyczne”)

K. Skupieński, Biurokracja w średniowiecznej kancelarii ?, [w:] Drogą historii. Studia ofiarowane prof. J. Szymańskiemu w 70. rocznicę urodzin, red. P. Dymmel i in., Lublin 2001, s. 205-210

I. Sułkowska-Kuraś, Dokumenty królewskie i ich funkcja w państwie polskim za Andegawenów i pierwszych Jagiellonów, 1370-1444, Warszawa 1977, s. 82-93, 156-173

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 461-467 (podrozdział 10.6.)

Zajęcia nr 9: Genealogia (01).

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 70-92 (rozdział o genealogii)

J. Bieniak, Rozmaitość kryteriów badawczych w polskiej genealogii średniowiecznej, [w:] Genealogia. Problemy metodyczne w badaniach nad polskim społeczeństwem średniowiecznym, pod red. J. Hertla, J. Wroniszewskiego, Toruń 1982, 1982, s. 131-148 [przedruk, w: tegoż, Polskie rycerstwo średniowieczne. Wybór pism, Kraków 2002, s. 43-55]

K. Jasiński, Dokumentacyjne funkcje imion w średniowieczu, [w:] Powstawanie – przepływ – gromadzenie informacji, Toruń 1978, s. 64-82 [przedruk, w: Prace wybrane z nauk pomocniczych historii, Toruń 1996, tegoż, s. 142-155]

Zajęcia nr 10: Genealogia (02) i Heraldyka (01).

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 638-678 (rozdział o heraldyce)

J. Szymański, Herbarz średniowiecznego rycerstwa polskiego, Warszawa 1993 (wybrane herby: Awdaniec, Ciołek, Dębno, Doliwa, Leliwa, Nałęcz, Odrowąż, Poraj (Róża), Rawicz, Topór, Świnka)

R. Kiersnowski, Tworzywo historyczne polskich legend herbowych, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 2 (13), 1995, s. 11-25

J. Wiesiołowski, Tristan, Hamlet et consortes, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Heraldycznego” 8, grudzień 1992, s. 1-11

Zajęcia nr 11: Numizmatyka.

J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, s. 550-576 (rozdział o numizmatyce od 13.1. do 13.6.)

S. Suchodolski, Polityka mennicza a wydarzenia polityczne w Polsce we wczesnym średniowieczu, [w:] Społeczeństwo Polski średniowiecznej, pod red. S.K. Kuczyńskiego, t. 6, Warszawa 1994, s. 39-52

S. Suchodolski, O sposobach interpretowania źródeł numizmatycznych – poglądy na powstanie mennictwa w Polsce, w Czechach i na Węgrzech, [w:] Ad fontes. O naturze źródla historycznego, pod red. S. Rosika, P. Wiszewskiego, Wrocław 2004, s. 123-134 [Acta Universitatis Wratislaviensis, no 2675, Historia CLXX]

Zajęcia nr 12: Heraldyka, numizmatyka i sfragistyka (c.d.). Symbole króla i państwa.

S.K. Kuczyński, Polskie herby ziemskie. Geneza, treści, funkcje, Warszawa 1993, s. 13-35

S.K. Kuczyński, Herb Królestwa Polskiego w XIV-XV w., [w:] Imagines Potestatis, pod red. J. Banaszkiewicza, Warszawa 1994, s. 151-160

Z. Piech, Symbole władcy i państwa w monarchii Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego, [w:] Imagines Potestatis, pod red. J. Banaszkiewicza, Warszawa 1994, s. 117-140

Zajęcia nr 13: Perspektywy nauk pomocniczych historii średniowiecznej. Podsumowanie zajęć.

M. Koczerska, Nauki pomocnicze historii średniowiecznej w Polsce – stan i perspektywy, [w:] Pytania o średniowiecze. Potrzeby i perspektywy badawcze polskiej mediewistyki, red. W. Fałkowski, Warszawa 2001, s. 167-185

Prowadzący zastrzega sobie możliwość niewielkich zmian w sylabusie.

Podstawowym celem zajęć jest przygotowanie studenta do samodzielnej pracy ze źródłem historycznym. Pomocą będą nam służyć podstawowe wiadomości z wybranych nauk pomocniczych historii średniowiecznej (paleografii, kodykologii, epigrafiki, dyplomatyki, chronologii, sfragistyki, heraldyki, numizmatyki, genealogii). Najczęściej punktem wyjścia będzie dla nas konkretne źródło, na które będziemy patrzeć z punktu widzenia różnych nauk pomocniczych. Źródła te będziemy traktować jako fakt historyczny; jako przekaz określonego zjawiska kulturowego, politycznego itp. Podczas zajęć będę się starał pokazać także różnego rodzaju pomoce naukowe, przydatne w pracy mediewisty.

Wspólna analiza literatury i źródeł. Rozmowa na tematy wymienione w poprzednim punkcie. Referaty uczestników zajęć.

Podstawą zaliczenia i wystawienia stopnia jest aktywny udział w ćwiczeniach, przygotowanie i przemyślenie zadawanych lektur. W semestrze można mieć maksymalnie trzy nieobecności. Pierwsza nie pociąga za sobą konsekwencji, drugą i trzecią należy zaliczyć.

prof. Piotr Węcowski