Laboratorium. Kreowanie i kupowanie kultury. Wytwórczość a konsumpcja na wschodnim pograniczu Kurpiowszczyzny

monograficzne

Celem grupy laboratoryjnej jest zbadanie relacji wobec różnego rodzaju dóbr wśród mieszkańców zachodniej części Województwa Podlaskiego ze szczególnym nastawieniem na perspektywę wytwarzania i konsumowania dóbr materialnych i symbolicznych.

Grupa zajmie się zmiennymi aspektami społecznego życia przedmiotów i znaczeń kulturowych z nimi związanych. Celem laboratorium będzie przebadanie ludzkiej relacji wobec towarów / dóbr kupowanych i uzyskiwanych na drodze wymiany “z zewnątrz” oraz dóbr i przedmiotów wytwarzanych przez rozmówców. By zbadać aspekt wytwórczości, ze szczególnym naciskiem będziemy zajmować się społecznością rolniczą z okolic Kolna i Nowogrodu w zachodniej części Województwa Podlaskiego.

Za projektem stoi założenie o kulturowej zmianie, jaka zaszła w związku z pojawieniem się masowej produkcji oraz medialnego przekazu w lokalnych społecznościach (Loevgren 2003). Region, którego dotyczy projekt, jest idealnym miejscem do badania tej problematyki, jako że przy zachowaniu rolniczego charakteru, jego współczesne oblicze kształtują również zjawiska związane z nowoczesną wymianą dóbr, migracje, medialny przekaz.

Projekt dotyczy zarówno towarów kupowanych i używanych przez mieszkańców wschodniego krańca Kurpiowszczyzny, jak i szerzej pojętych znaczeń, związanych z importowanymi systemami znaczeń (mam tu na myśli szczególnie style życia i wzorce zachowań przekazywane za pomocą internetu, telewizji, prasy, muzyki i filmów). Zainteresuje nas, jak te wszystkie dobra (przez przedstawicieli szkoły frankfurckiej zbiorczo nazywane towarami, przez innych badaczy określane jako przedmioty konsumpcji) uczestniczą w życiu codziennym, wpływają na sposób uczestnictwa w świecie i jego rozumienie. Z pewnością zainteresuje nas przede wszystkim społeczny i symboliczny kontekst, w którym tworzy się biografia towarów, a nie ich czysto techniczne właściwości. Badać więc będziemy sposoby kupowania i adaptowania przedmiotów, odbierania i interpretacji medialnych przekazów kulturowych, wreszcie wytwórczość, inwencję w zakresie dostosowywania i przerabiania urządzeń i materiałów, jak również twórczość w zakresie „produkcji” kultury.

Zakładając istnienie esencjonalnej granicy pomiędzy konsumpcją a prosumpcją (wytwarzaniem dóbr na własny użytek), zainteresujemy się również dobrami wytwarzanymi „na miejscu”, starając się skoncentrować na specyficznej wrażliwości kulturowej, związanej z procesem produkcji i tworzenia. Przedmiotem badań mogą się również okazać lokalne dobra i towary produkowane masowo na zewnętrzny rynek oraz to, w jaki sposób wiążą się one z poczuciem lokalnej tożsamości. Sądzę, że przy zastosowaniu takiej perspektywy jaskrawo ujawnią się sposoby uczestnictwa w lokalnej i ponadlokalnej kulturze.

Oba aspekty przebadamy, dystansując się od postawy deterministycznej i wartościującej, za to z wyczuleniem na podmiotowość rozmówców, ich jednostkowe biografie i punkty widzenia. Metodologia badań opiera się na najważniejszych tekstach współczesnej etnografii (Hastrup 2008, Geertz 2003), odnosząc się przy tym do antropologii mediów, komunikacji oraz ekonomii. Podstawowymi metodami badawczymi będą wywiady, obserwacja uczestnicząca, spędzanie maksymalnie długiego czasu w terenie, połączone z zamieszkaniem w polu badań. W związku z tym formą zaliczenia każdego z czterech wyjazdów terenowych będzie oddanie przepisanych wywiadów oraz podsumowania notatek terenowych (pisemny raport).

Względnie szeroki zakres tematyczny laboratorium ma umożliwić studentom początkowe rozpoznanie terenu i odnalezienie własnego tematu, bazującego na pierwotnym kwestionariuszu (lista przykładowych tematów, które według prowadzącego mają szanse na realizację, znajduje się poniżej).

Lokalizacja badań nie jest przypadkowa. Po pierwsze wpisuje się w długą tradycję zainteresowania Kurpiowszczyzną wśród badaczy związanych z Katedrą a później Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej. Trzeba jednak zaznaczyć, że część regionu należąca do Województwa Podlaskiego, cieszyła się znacznie mniejszym zainteresowaniem badawczym i dzięki temu wciąż stanowi etnograficznie ekscytującą okolicę.

Po drugie laboratorium będzie dalszym ciągiem badań realizowanych pod patronatem Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego i Centrum im. Ludwika Zamenhofa w Białymstoku. Ogólnym celem współpracy jest uzyskanie wiedzy na temat kształtu społecznych i kulturowych uwarunkowań nowoczesnego Podlasia, determinowanych zarówno przez tradycję, jak i współczesne zjawiska konsumpcji, uczestnictwa w mediach, migracji. Wyniki badań upowszechniane były (i będą) w formie prelekcji, publikacji, a także udostępniane lokalnym władzom i stowarzyszeniom. Badania w okolicach Kolna i Nowogrodu również zrealizujemy we współpracy z władzami gmin i liderami społecznymi.

Etapy pracy laboratorium:

1. I semestr – metody pracy etnograficznej, kontekst terenu, wprowadzenie pierwszych pojęć teoretycznych, sposób zaliczenia – referat i kolokwium.

2. I wyjazd terenowy – rozpoznanie terenu, praca ze wspólnie stworzonym kwestionariuszem, wstępne wybory tematów, sposób zaliczenia – przepisane wywiady i raport z notatek terenowych.

3. II semestr – kolejne pojęcia teoretyczne i połączenie ich z materiałem terenowym. II wyjazd – wybory tematów indywidualnych, sposób zaliczenia – referat, esej, przepisane wywiady i raport z notatek terenowych, .

4. III semestr – łączenie teorii i praktyki, praca nad indywidualnymi projektami. III wyjazd – praca nad indywidualnymi tematami.

5. IV wyjazd - praca nad indywidualnymi tematami.

6. IV semestr – wspólna i indywidualna praca nad konkretyzującymi się stopniowo tekstami.

Przykładowe tematy:

Telefon komórkowy jako przedmiot kulturowy. Nowa kultura materialna.

Święty kąt i telewizyjny ołtarzyk – antropologia wizualna.

Kształtowanie wizerunku a telewizja, internet. Nowe wzorce wśród ludzi młodych ("dresiarze", "hiphopowcy", "metalowcy") i starszych.

Zmaganie, akceptacja, przystosowanie – wobec biedy. Bieda jako brak środków i brak struktury.

Czy każdy pieniądz jest wart tyle samo? Strategie układania budżetów gospodarstw domowych w zależności od źródeł zarobku.

Współczesny przemysł domowy – konieczność czy tradycja.

Tworzenie biografii na kształt filmowych fabuł - lokalny Pudzian, lokalna Doda.

Rytuały pracy i rytuały konsumpcji – porównanie.

Lokalny sklep jako ośrodek życia społeczności (temat dla abstynentów).

Tradycja i moda – społeczny wymiar stroju.

Czy supermarket to współczesna świątynia? Etnografia nowego miejsca.

Budować, mieszkać, nabywać – o powstawaniu i urządzaniu domów.

1 -3 . Metodologia badań etnograficznych:

Clifford J.

2000 Kłopoty z kulturą, Warszawa.

Geertz C.

2003 Opis gęsty - w stronę interpretatywnej teorii kultury, [w:] M. Kempny i E. Nowicka (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, Warszawa.

Hammersley M., Atkinson P.

2000 Metody badań terenowych, Poznań.

Hastrup K.

2008 Droga do antropologii, Kraków.

Olędzki J.

1997 Murzynowo. Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII-XIX w., Warszawa.

4 -7. Społeczny i historyczny kontekst Kurpiowszczyzny ze szczególnym uwzględnieniem jej wschodniej części..

Chętnik A.

1936 Pożywienie Kurpiów : jadło i napoje zwykłe, obrzędowe i głodowe, Kraków.

1971 Życie puszczańskie Kurpiów, Warszawa.

1983 Instrumenty muzyczne na Kurpiach i Mazurach, Olsztyn.

Kwiatkowski E. (red.)

1999 Transformacja gospodarcza regionu kurpiowskiego ze szczególnym uwzględnieniem przekształceń zawodowych na północno-wschodnim Mazowszu, Ostrołęka.

Lendo T.

2007 Kurpiowszczyzna - nasze dziedzictwo, Ostrołęka.

Olędzki J.

1971 Kultura artystyczna ludności kurpiowskiej, Wrocław.

Paprocka W.

1967 Przemysł domowy i chałupnictwo wsi Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wrocław.

Syska H. (red.)

1954 Na Ziemi Kurpiów, Warszawa.

Woźniak W.

1984 Mit wolnego Kurpia w literaturze, Olsztyn.

8 – 12. Kreatwyność, konsumpcja, wytwórczość, antropologia rzeczy – teoria i praktyka badawcza.

Bourdieu P.

2006 Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, Warszawa.

Kopytoff I.

2005 Kulturowa biografia rzeczy – utowarowienie jako proces, w: Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej, red. M. Kempny, E. Nowicka, Warszawa.

Loevgren O.

2003 The new economy: a cultural history, w: Global Networks, t. 3, nr 3, Sydney.

Mathews G.

2005 Supermarket kultury: kultura globalna a tożsamość jednostki, Warszawa.

Miller D.

2011 Teoria zakupów, Kraków.

Muggleton D.

2004 Wewnątrz subkultury. Ponowoczesne znaczenie stylu, Kraków.

Rakowski T.

2009 Łowcy, zbieracze, praktycy niemocy, Gdańsk.

Willis P.

2005 Wyobraźnia etnograficzna, Kraków.

Student dzięki uczestnictwu w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznaje etnograficzną perspektywę widzenia procesów globalizacyjnych, ekonomicznych i związanych z polityką kulturalną;

- nabywa specjalistyczną wiedzę, dotyczącą badanego regionu;

- zna najważniejsze teorie, teksty i badania związane z antropologią konsumpcji i tworzenia;

- nabywa umiejętność przeprowadzenia i opracowania badań terenowych, od nawiązania kontaktu z rozmówcami przez wybór tematu po napisanie i zredagowanie pracy;

- jest w stanie zaprojektować i zrealizować długoterminowy samodzielny projekt badawczy;

- potrafi skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafi akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej.

- potrafi pracować w grupie.

Referat, kolokwium, obecność, rozliczenie z materiałów badawczych (wywiady i raport z notatek)

Zaliczenie na ocenę po każdym semestrze. Laboratorium kończy się złożeniem pracy laboratoryjnej do końca semestru zimowego III roku studiów oraz oddaniem na płycie CD przepisanych wywiadów i ew. innych materiałów terenowych.

Obowiązkowe badania terenowe, które dostarczają źródeł wywołanych do napisania pracy laboratoryjnej i licencjackiej