Laboratorium. Antropologia rodziny i dzieciństwa

monograficzne

Jest to dwuletni cykl zajęć łączących zajęcia o charakterze konwersatoryjnym z wyjazdami terenowymi. W ramach laboratorium student ma szanse uczestniczenia w projekcie badawczym na wszystkich etapach jego realizacji, pod opieką prowadzącego daną grupę laboratoryjną.

Podczas laboratorium będziemy się zastanawiać, jak zmienia się postrzeganie i definiowanie współczesnej rodziny i dzieciństwa.

Zagadnienia związane z relacjami pokrewieństwa są w centrum zainteresowania antropologii niemal od jej początków. Tak jak większość współczesnych badaczy będziemy podkreślać kulturowe, a nie biologiczne uwarunkowania ideologii pokrewieństwa i metaforyczność kategorii powszechnie uznawanych za fakty biologiczne (np. kategoria krwi), jednocześnie zauważając rolę genetyki i związanych z nią potocznych definicji genu w dzisiejszych konceptualizacjach rodziny. Będziemy badać różne konstelacje rodzinne, także te wynikające z rozwoju nowych technologii reprodukcyjnych, takich jak zapłodnienie in vitro. Zwrócimy uwagę na takie fenomeny jak: macierzyństwo zastępcze (tzw. surogacja), banki spermy i komórek jajowych, rodzicielstwo par homoseksualnych – zjawiska te niewątpliwie zakwestionowały dotychczasowe spojrzenie na pokrewieństwo, macierzyństwo, ojcostwo i rodzinę w kulturze Zachodu. Niemniej przyjrzymy się także bardziej klasycznym tematom antropologicznym i socjologicznym, takim jak: adopcja, rozwód, małżeństwo, układy genderowe w rodzinie, rozkład obowiązków domowych, relacje między krewnymi i powinowatymi (np. teściową a synową, dziadkami a wnukami), seksualność, macierzyństwo, ojcostwo, partnerstwo, siostrzaństwo, braterstwo, obrzędy i rytuały rodzinne.

Ważną rolę w postrzeganiu i definiowaniu rodziny odgrywa dziecko, na które zwrócimy szczególną uwagę. Rozumienie dzieciństwa podlega współcześnie znaczącym przemianom. Sama jego koncepcja, w takim znaczeniu, jakie nadajemy jej obecnie w kulturze zachodniej, jest czymś stosunkowo nowym. Najnowsze badania nad tym zjawiskiem podkreślają jego płynność, niejednoznaczność, negocjowalność. Tak jak jeszcze niedawno płeć, teraz wiek stał się kategorią, która traci cechę naturalności i musi być na nowo analizowana w relacji do zmieniających się kontekstów społeczno-kulturowych.

Dzieciństwo jest nie tylko integralnym, ale także pod wieloma względami zasadniczym okresem życia, jeśli chodzi zarówno o własne wspomnienia, jak i o praktyki rodzicielskie czy, szerzej, wychowawcze. Przekonanie o jego zasadniczej roli znajduje odzwierciedlenie w rozmaitych praktykach kulturowych tworzonych wokół najmłodszych. Ze względu na tak istotną rolę, przypisywaną obecnie dzieciństwu, badanie dzieci i rodziny dotykać może istotnych treści kulturowych i stanowić podstawę dla analiz dotyczących współczesnych społeczeństw. Wychowanie dzieci, jak nigdy dotąd, jest dziś urefleksyjniane, poddawane niezliczonym analizom, dokładnie planowane. Wybór modelu rodzicielstwa jest wyborem związanym z tożsamością jednostki. W kulturze, w której mamy do czynienia z dominacją etosu indywidualistycznego, budowanie relacji rodzic – dziecko staje się wobec tego wyzwaniem, pracą do wykonania. Jednocześnie relacja ta jak nigdy dotąd postrzegana jest jako zagrożenie, w szczególności dla tak istotnej obecnie samorealizacji.

W toku zajęć laboratoryjnych będziemy także zastanawiać się nad zmieniającą się rolą dzieciństwa w planie życia jednostki, a także nad kwestią rodzicielstwa w kontekście współczesnych „problemów z tożsamością”. Szczególny nacisk położymy na zapoznanie się z nowymi perspektywami badawczymi, w tym perspektywą childhood studies, interdyscyplinarnych badań nad społeczną konstrukcją dzieciństwa. Ważnym kontekstem będą dla nas również teksty zaliczane do takich subdyscyplin jak: antropologia ciała, reprodukcji, medycyny. Zwrócimy szczególną uwagę na etyczny wymiar badań, zwłaszcza tych prowadzonych z dziećmi – w tym wypadku należy zapoznać się z praktycznymi implikacjami takiego wyboru (np. każdorazowe uzyskiwanie pisemnej zgody rodziców lub opiekunów prawnych).

Badania będą prowadzone w Warszawie.

Merytorycznym wsparciem dla laboratorium będzie Interdyscyplinarny Zespół Badań nad Dzieciństwem, działający w IEiAK UW.

Prowadząca: dr Magdalena Radkowska-Walkowicz

Współpraca: dr Ewa Maciejewska Mroczek, mgr Anna Krawczak, mgr Maria Reimann

Student/-ka dzięki uczestnictwu w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznaje literaturę związaną z badaną tematyką, z terenem badań; z etnograficznymi metodami badania; stosowanymi pojęciami i założeniami teoretycznymi;

- zdobywa umiejętności akademickie: umie uporządkować materiały terenowe i je interpretować z użyciem pojęć analitycznych;

- umie skonstruować pracę w konwencji akademickiej tj: umie zrelacjonować literaturę przedmiotu oraz założenia i kategorie badawcze,

sformułować pytania badawcze i hipotezy, przedstawić wyniki badań w formie argumentacji na rzecz określonej tezy, podsumować je wnioskami komentującymi wyniki badań z perspektywy wcześniej przyjętych założeń i konfrontacji z literaturą przedmiotu;

- potrafi skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafi akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej.

- potrafi pracować w grupie.