The history of the city on the old plans of Warsaw

Celem przedmiotu jest zapoznanie studentów z dawnymi planami, jako źródłami do poznania rozwoju przestrzennego Warszawy oraz analizy zjawisk przestrzennych zachodzących w mieście.

Szczegółowe założenia:

– przedstawienie analizy dawnych planów Warszawy z uwzględnieniem tła historycznego ich powstania,

– omówienie znaczenia źródeł kartograficznych oraz możliwości ich wykorzystania w badaniach i poznaniu przestrzeni miasta,

– kształcenie umiejętności postrzegania miasta z różnych perspektyw poznawczych,

– rozwijanie umiejętności czytania planów miasta (w szczególności planów dawnych) wraz z wyciąganiem wniosków na podstawie ich formy i treści.

1. Zagadnienia ogólne:

– wstęp do historii kartografii, w tym podstawowe pojęcia (m.in. pojęcia mapy dawnej i mapy historycznej), znaczenie dawnych map i planów w badaniach przestrzennych, zniekształcenia;

– przegląd literatury przedmiotu;

– rozproszenie zbiorów – varsaviana kartograficzne.

2. Dawne plany i wybrani twórcy w ujęciu chronologicznym, w charakterystycznych dla kartografii warszawskiej okresach. w kontekście dawnych rozwoju przestrzennego Warszawy oraz wydarzeń historycznych:

1641 – 1740 – plany opracowane przed planem P.R. Tirregaille’a,

1762 – 1790 – plan P.R. Tirregaille’a i jego filiacje,

1777 – 1809 – kartografia warszawska schyłku I Rzeczypospolitej i okresu księstwa Warszawskiego,

1815 – 1859 – plany urzędowe Królestwa Polskiego doby konstytucyjnej oraz Królestwa Polskiego po powstaniu listopadowym (Korpus Inżynierów Wojskowych i Sztab Generalny okupacyjnej armii rosysjkiej, Kwatermistrzostwo Generalne W.P., Służba Inżynierska Miasta),

1815 – 1914 – plany komercyjne, jako przykłady wykorzystania kartografii urzędowej

1883 – 1915 – tzw. plany Lindleyów,

1916 – 1939 – urzędowe i komercyjne plany dwudziestolecia międzywojennego,

1939 – 1947 – polskie i okupacyjne plany okresu II wojny światowej

oraz kartograficzny obraz zniszczonej Warszawy,

1946 – 1989 – plany okresu po II wojnie światowej, w tym okresu PRL,

2001 – 2014 – współczesne plany historyczne Warszawy.

3. Zakres omawianych analiz i zagadnień w odniesieniu do wymienionych w punkcie 2 okresów:

– wprowadzenie do dziejów miasta, jako kontekstu do zrozumienia opracowań kartograficznych

– wybrane główne elementy treści planów (ulice, zabudowa, nazewnictwo, wody, tereny zielone, rzeźba terenu), ich charakterystyka i zmienność z uwzględnieniem:

• generalizacji,

• problemu prawdy i fikcji,

• zniekształceń tematycznych, w tym wpływu cenzury na plany,

• stosowania konwencji kartograficznych,

• aktualności i przeaktualizowania treści,

• redundancji treści,

– orientacja,

– skale,

– filiacje planów,

– przeznaczenie planów,

– kierunki zmian dawnych planów Warszawy,

– współczesne i dawne wykorzystanie planów Warszawy jako materiałów źródłowych.

Jankiewicz A., Weszpiński P.E., Witecki M., 1999, Atlas Historyczny Warszawy. Warszawa, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Miasto Stołeczne Warszawa, Wojewoda Mazowiecki.

Krassowski B., Majewska B., 1980, Plany Warszawy 1655-1814. Warszawa, Biblioteka Narodowa.

Krassowski B., Majewska B., 1982, Plany Warszawy 1815-1831. Warszawa, Biblioteka Narodowa.

Królikowski L., Szaniawska L., 1999, Plany i mapy Warszawy 1832-1944. Warszawa, Biblioteka Narodowa.

Weszpiński P.E., Żelichowski R., 2006, Inżynierowie bez granic. Lindleyowskie plany Warszawy przełomu XIX i XX wieku. Warszawa, Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.

Weszpiński P.E., 2007, Warszawa. Obrazy z dziejów, Warszawa. Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, Warszawskie Przedsiębiorstwo Geodezyjne.

Weszpiński P.E., Wagner K., 2014, 1768. G.L. le Rouge. Plan Warszawy, Warszawa, Muzeum Warszawy.

Weszpiński P.E., Trybuś J., 2015, 1939. Książnica Atlas. Plan Warszawy, Warszawa, Muzeum Warszawy.

Weszpiński P.E., Żelichowski R., 2016, 1912. William Heerlein Lindley. Plan Warszawy, Warszawa, Muzeum Warszawy.

Weszpiński P.E., Bartoszewicz H., 2017, 1825. Korpus Inżynierów Wojskowych. Plan Warszawy, Warszawa, Muzeum Warszawy.

Efekty kształcenia (umiejętności i kompetencje):

– znajomość najważniejszych dawnych planów Warszawy oraz ich autorów,

– znajomość zarysu dziejów Warszawy jako tła historycznego powstania dawnych planów miasta,

– umiejętność oceny mapy według wybranych kryteriów,

– umiejętność wykorzystania dawnych planów miasta, jako źródeł do prowadzonych badań,

– umiejętność wykorzystania języka mapy do prezentacji omawianych problemów,

– świadomość znaczenia kartograficznego przekazu o mieście, jako przekazu przestrzennego.

Zaliczenie na podstawie „wyjściówek” – krótkich refleksji i/lub odpowiedzi na temat przedmiotu poszczególnych zajęć pisanych pod koniec każdego wykładu. Możliwe podniesienie oceny przez przygotowanie pracy zaliczeniowej lub rozmowę z prowadzącym o treściach wykładu.