The Modern Origins of Totalitarianism

XX wiek zapisał się w historii jako stulecie totalitaryzmów i dwóch wojen światowych. W trakcie zajęć będziemy zastanawiali się, czy i w jakim stopniu myślenie nowożytne odpowiada za katastrofy XX wieku. Podczas prowadzonych w pierwszym semestrze zajęć badaliśmy strukturę myślenia ideologicznego. Aby odpowiedzieć na pytanie, w jakim stopniu nowożytne myślenie ideologiczne ponosi odpowiedzialność za totalitarne katastrofy XX wieku, drugi semestr zaczniemy od zajęć poświęconych idei postępu, strukturze myślenia utopijnego oraz zrywowi rewolucyjnemu i przemocy, aby w dalszej części skoncentrować się na różnych próbach opisu totalitaryzmu i jego źródeł podejmowanych w XX wieku. Skoncentrujemy się na procesach, w wyniku których człowiek realizuje swoje panowanie nad zewnętrznym światem, niszcząc zarazem podstawy własnego bezpieczeństwa. Praktyczne skutki nowożytnego zwrotu w myśleniu rozważymy ponadto w odniesieniu do takich zagadnień nauk o bezpieczeństwie, jak wojna i pokój oraz przemoc.

PRZEDMIOT REALIZOWANY WSPÓLNIE Z FUNDACJĄ ŚWIĘTEGO MIKOŁAJA W RAMACH PROGRAMU EDUKACYJNEGO „POLITYKA – RELIGIA – BEZPIECZEŃSTWO. KONFLIKT I PRÓBY ROZWIĄZANIA”, DOFINANSOWANEGO PRZEZ CENTRUM PROJEKTÓW EUROPEJSKICH.

Podczas zajęć będziemy wspólnie szukali odpowiedzi na poniższe pytania i będziemy nawiązywali do fragmentów dzieł wymienionych autorów:

1) Mapa problemu:

a) Czy totalitarne zbrodnie są prawowitym dzieckiem nowożytności? (Dostojewski, Conrad, Bauman)

2) Problem teodycei i struktura nowożytnych filozofii dziejów:

a) Czy żyjemy w najlepszym z możliwych światów? (Leibniz, Metz)

b) Czym jest idea postępu i czy filozofia dziejów może rozwiązać problem teodycei? (Condorcet, Hegel)

3) Utopie, marzenia i ideologie:

a) Jaka jest struktura nowożytnego myślenia utopijnego? (Morus, Szacki)

b) Jak nowożytne utopie przestają być bajką i stają się nauką? (Fourier, Comte)

4) Zapał rewolucyjny:

a) Jakimi środkami nowożytność dąży do stworzenia nowego człowieka? (Comte, Baszkiewicz)

b) Czy radykalna zmiana bez przemocy jest możliwa? (Sorel, Abramowski)

5) Obóz jako symbol katastrof XX wieku:

a) Jaką drogę przebyliśmy od obozu wojskowego do obozu zagłady? (Wittlin, Borowski, Herling-Grudziński)

b) Co zostaje z Auschwitz? (Agamben, Metz)

6) Racjonalizm i technika a totalitaryzm:

a) Jakie są racjonalistyczne źródła XX-wiecznych totalitaryzmów? (Arendt, Bauman)

b) Czy technika jest źródłem totalitaryzmu? (Jünger)

7) Diagnozy i lekarstwa:

a) Czym jest bolszewizm i jakie są jego duchowe źródła? (Znaniecki, Massonius, Zdziechowski, Bierdiajew)

b) Jakie są warunki zwycięstwa faszyzmu? (Czarnowski, Bierdiajew)

c) Czy musimy wybierać między polityką wiary a polityką sceptycyzmu? (Oakeshott, Delsol)

8) Zamiast zakończenia:

a) Jakie są duchowe źródła wojny współczesnej? (Ern, Arendt)

Podstawowa literatura poświęcona omawianym zagadnieniom:

1) Agamben G., Co zostaje z Auschwitz: archiwum i świadek, przeł. S. Królak, Warszawa 2008.

2) Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, przeł. D. Grinberg, M. Szawiel, Warszawa 2008.

3) Bauman Z., Nowoczesność i Zagłada, przeł. T. Kunz, Kraków 2009.

4) Besançon A., Przekleństwo wieku. O komunizmie, narodowym socjalizmie i jedyności Zagłady, przeł. J. Guze, Warszawa 2000.

5) Bierdiajew M., Nowe Średniowiecze. Rozważania o losie Rosji i Europy, przeł. H. Paprocki, [w:] M. Bierdiajew, Nowe Średniowiecze. Los człowieka we współczesnym świecie, Warszawa 2003.

6) Bierdiajew M., Źródła i sens komunizmu rosyjskiego, przeł. H. Paprocki, Kęty 2005.

7) Delsol C., Nienawiść do świata. Totalitaryzmy i ponowoczesność, przeł. M. Chojnacki, Warszawa 2017.

8) Gauchet M., Ostateczny zwrot teologiczno-polityczny nowoczesności, przeł. M. Warchala, „Kronos” 2019, nr 2.

9) Horkheimer M., Adorno T.W., Dialektyka Oświecenia, przeł. M. Łukasiewicz, Warszawa 2010.

10) Jünger F.G., Perfekcja techniki, przeł. W. Kunicki, Warszawa 2016.

11) Kołakowski A. (red.), Katastrofizm okresu międzywojennego, Warszawa 2014.

12) Metz J.B., Teologia wobec cierpienia, przeł. J. Zychowicz, Kraków 2008.

13) Oakeshott M., Polityka wiary i polityka sceptycyzmu, przeł. M. Szczubiałka, Warszawa 2019.

14) Szacki J., Spotkania z utopią, Warszawa 2000.

15) Voegelin E., Nowa nauka polityki, przeł. P. Śpiewak, Warszawa 1992.

16) Voegelin E., Od Oświecenia do rewolucji, przeł. Ł. Pawłowski, Warszawa 2011.

Celem kursu jest osiągnięcie następujących efektów kształcenia:

Wiedza:

1. Student posiada wiedzę na temat kluczowych problemów nowożytnej myśli politycznej oraz ich związku z zagadnieniami religii, polityki i bezpieczeństwa.

2. Student posiada wiedzę na temat konfliktu występującego między myśleniem totalitarnym i jego ideologicznymi źródłami a religią.

3. Student posiada wiedzę na temat struktury myślenia totalitarnego i zjawiska totalitaryzmu jako podstawowego zagrożenia dla światowego systemu bezpieczeństwa.

Umiejętności:

1. Student potrafi analizować teksty historyczne i odczytywać je we współczesnym kontekście kulturowym i politycznym.

2. Student potrafi prowadzić dyskusję wykorzystując wiedzę dotyczącą cech specyficznych tożsamości europejskiej i antytotalitarnej roli religii.

3. Student posiada umiejętność obserwacji i interpretacji zjawisk społecznych i politycznych różnej natury i dostrzegania ich wzajemnej relacji i zależności.

4. Student potrafi funkcjonować w wielokulturowych społeczności, dzięki czemu zwiększają się jego możliwości odnalezienia się na współczesnym rynku pracy.

Kompetencje:

1. Student dostrzega związki między tożsamością religijną i światopoglądową a działaniem politycznym oraz porządkiem prawnym państwa.

2. Student rozumie własną tożsamość oraz historyczne, filozoficzne i religijne uwarunkowania, którym ona podlega.

3. Student potrafi funkcjonować w pluralistycznym, wielokulturowym świecie (budować w nim relacje i zarządzać różnorodnością).

4. Student potrafi wykorzystywać różnice kulturowe jako wartości dodane istotne w procesie budowania nowoczesnego społeczeństwa.

Zajęcia w formie konwersatorium. Podstawą do dyskusji będzie lektura tekstów źródłowych i współczesnych opracowań oraz wspólna ich analiza w trakcie kursu.

Kryteria zaliczenia przedmiotu:

Obecność́ na zajęciach (możliwe dwie nieobecności).

Praca zaliczeniowa – esej na temat ustalony z prowadzącym.