Literature for Children and Youth. Theories – Research Methods – Interpretations

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki); zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach. Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury.

W trakcie zajęć osoby uczęszczające na seminarium będą rozważać mocne i słabe strony poznanych teorii i metod badawczych, ich przydatność w analizie rozmaitych odmian twórczości dla dzieci i młodzieży i poszczególnych utworów oraz perspektywy interpretacyjne otwierane przez te teorie i metody.

Seminarium prezentuje różnorodne teorie badawcze dotyczące literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym – baśni i fantastyki), zarówno klasyczne, jak i te wypracowane w ostatnich latach, polskie i zagraniczne.

Przedstawia stosowane współcześnie – w Polsce i za granicą – metody badań tejże literatury; w założeniu ma zachęcić osoby studujące do korzystania z nich we własnej pracy badawczej.

Osoby uczęszczające na seminarium będą dyskutować nad zaletami poznawanych teorii i metod oraz ich ograniczeniami, analizować przydatność w analizie wybranych tekstów z obszaru literatury dziecięcej i młodzieżowej, odkrywać otwierające się – dzięki zastosowaniu poznanych narzędzi – kierunki interpretacji interesujących je utworów.

Przede wszystkim, osoby uczęszczające na seminarium będą miały okazję zastanowić się, czym jest literatura dziecięca i literatura młodzieżowa oraz jak (i czy w ogóle?) można je zdefiniować. Rozważą, czym się różni literatura dla dzieci od literatury dziecięcej oraz przeanalizują ewolucję dziecka jako postaci literackiej i jako hipotetycznej instancji odbiorczej. Następnie uwaga zostanie poświęcona: 1) poszczególnym teoriom i związanym z nimi narzędziom badawczym, m.in. z zakresu teorii feministycznej, gender studies, queer studies, postkolonializmu, animal studies, ekokrytyki; 2) gatunkom i odmianom gatunkowym, m.in. książka obrazkowa, verse novel, romans paranormalny dla młodzieży, dystopia YA; 3) kluczowym tematom, m.in. konstruktom dzieciństwa i dorastania, różnorodności kulturowej, ekologii, wojnie, opresji 4) zjawiskom intertekstualnym i transfikcjonalnym.

Pierwsza część seminarium zostanie poświęcona wspólnej analizie tekstów teoretycznych i próbom wykorzystania poznanych narzędzi w interpretacji wybranych tekstów literackich. Druga – autoreferatom osób uczestniczących w zajęciach, prezentującym efekty ich samodzielnych badań w związku z przygotowywaną pracą licencjacką; autoreferaty będą stanowiły punkt wyjścia do dyskusji w trakcie zajęć.

Kompletna lista lektur (w tym tekstów podmiotu) zostanie przedstawiona na początku pierwszego semestru. W trakcie semestru, po zapoznaniu się przez prowadzącą ze wstępnymi planami i oczekiwaniami osób uczestniczących w seminarium, lista ta może być odrobinę modyfikowana – stosownie do potrzeb osób studiujących.

Poniższe zestawienie zawiera wstępne propozycje opracowań, ukazując spektrum problemów i tematów, które zostaną rozważone na seminarium.

R. Waksmund, Literatura dziecięca – literatura uniwersalna, w: Obszary spotkań dziecka i dorosłego w sztuce, red. M. Tyszkowa, B. Żurakowski, Warszawa-Poznań 1989.

G. Leszczyński, Style lektury książki dziecięcej, w: Noosfera literacka. Problemy wychowania i terapii poprzez literaturę dla dzieci, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, Rzeszów 2012.

M. Skowera, Bezpieczna i pożyteczna kraina niedorosłości? Literatura dziecięca jako konstrukt, w: tegoż, Carroll, Baum, Barrie. (Mito)biografie i (mikro)historie, Kraków 2022.

K. Szymborska, W laboratorium children studies. Dziecko i dzieciństwo w nowoczesnym dyskursie, w: Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, Katowice 2013.

G. Leszczyński, Wstęp, w: tegoż, Kulturowy obraz dziecka i dzieciństwa w literaturze drugiej połowy XIX i XX w., Warszawa 2006.

A. Frindt, Antypedagogika jako nowy nurt wychowania i jej odbicie w literaturze dziecięcej, w: Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI stulecia, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Warszawa 2002.

K. Zabawa, Postać narratora w najnowszej polskiej literaturze dziecięcej, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria” 2011, nr 11.

M. Nikolajeva, Beyond the Grammar of Story, or How Can Children's Literature Criticism Benefit from Narrative Theory, “Children's Literature Association Quarterly” 2003, t. 28, nr 1.

K. Kowalczyk, Czy wszyscy znają Jasia i Małgosię? Problem kanonu baśniowego na przykładzie baśni ze zbioru Kinder- und Hausmärchen Wilhelma i Jakuba Grimmów, „Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura” 2017, nr 35.

R.B. Bottigheimer, Fairy Tales, Society, and Scholarship, w: tejże, Grimms’ Bad Girls and Bold Boys. The Moral and Social Vision of the Tales, London 1987.

A. Zabrzewska, Gender w literaturze dla dzieci. Feministyczna metodologia: Ciało, Głos, Opowieść, „AVANT” 2019, t. XI, nr 3.

G. Lasoń-Kochańska, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Słupsk 2012 – fragmenty wybrane przez prowadzącą.

B. Bettelheim, Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, tłum. D. Danek, Warszawa 2010 – fragmenty.

C. Pinkola Estés, Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, tłum. A. Cioch, Poznan 2011 – fragmenty .

M. Niewielska, Zarys historii amerykańskiej i polskiej młodzieżowej literatury LGBT, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” 2021, t. 3, nr 1.

G. Lasoń-Kochańska, Gender, queer i dorastanie – baśnie Hansa Christiana Andersena, „Świat Tekstów. Rocznik Słupski” 2011, nr 9.

A. Fornalczyk-Lipska, Odmienność narodowa i etniczna w najnowszej polskiej literaturze dla młodego odbiorcy a wyzwania edukacji międzykulturowej, „Kultura i Edukacja” 2017, t. 1, nr 115.

M.J. Pietrusińska, Reprezentacje uchodźców w polskiej literaturze dziecięcej – przykład dyskursu prouchodźczego, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny” 2020, nr 1 (175).

M. Inglot, Murzynek Bambo Juliana Tuwima w świetle krytyki postkolonialnej i feministycznej, w: Stare i nowe w literaturze dla dzieci i młodzieży, red. B. Olszewska, E. Łucka-Zając, Opole 2010.

I. Gralewicz-Wolny, Pożegnanie Murzynka Bambo, w: Uwolnić Pippi! Twórczość dla dzieci wobec przemian kultury, red. tejże, B. Mytych-Forajter, Katowice 2014.

K. Mikke, Obraz mieszkańców krajów Globalnego Południa w polskiej wielokulturowej literaturze dziecięcej XXI wieku, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” 2022, nr 4(1).

M. Wójcik-Dudek, Zamieszkać w Zagładzie. Geografia Holocaustu w literaturze dla dzieci i młodzieży, w: Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastyce, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016.

M. Figura, Literatura dziecięca i młodzieżowa w obliczu katastrofy klimatycznej. Nadzieje i możliwości szerzenia postawy proekologicznej za pomocą tekstów literackich, „Paidia i Literatura” 2021 nr 3.

M. Wójcik-Dudek, Horror i troska. Narracje antropocenu dla dzieci na przykładzie Miasta Złotej Daniela Chmielewskiego i Magdy Rucińskiej, „Dzieciństwo. Literatura i Kultura” 2020, t. 2, nr 1.

A. Mik, P. Pokora, M. Skowera, Słowo wstępne, w: Czytanie menażerii. Zwierzęta w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. tychże, Warszawa 2016.

E. Rąbkowska, Dzieci, zwierzęta i wielka zabawa. Przekształcenia wątków zwierzęcego folkloru w polskiej literaturze dla dzieci i młodzieży w perspektywie kulturowych studiów nad zwierzętami (cultural animal studies), „Polonistyka. Innowacje” 2017, nr 5.

D. Michułka, Ł. Gregorowicz, Czytanie pamięci – doświadczenie – emocje. Narracje literackie dla młodego czytelnika – teoria i praktyka odbioru (Rutka Joanny Fabickiej), „Polonistyka. Innowacje” 2018, nr 7.

M. Nikolajeva, What is cognitive criticism and what’s in it for children’s literature research?, w: tejże, Reading for Learning: Cognitive Approaches to Children's Literature, Philadelphia 2014.

M. Skowera, Kulturowe przerabianie i ponowne czytanie dziecięcej klasyki, w: tegoż, Carroll, Baum, Barrie. (Mito)biografie i (mikro)historie, Kraków 2022.

K. Olkusz, Transfikcjonalność w literaturze – Materiały do „Słownika Rodzajów Literackich”, „Zagadnienia Rodzajów Literackich” 2018, nr 1.

M. Cackowska. Współczesna książka obrazkowa – pojęcie, typologia, badania, teorie, konteksty, dyskursy, w: Książka obrazkowa. Wprowadzenie, red. M. Cackowska, H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak, Poznań 2017.

J. Szyłak, Komiks i książka obrazkowa. Wiele podobieństw, jeszcze więcej nieporozumień, w: Synergia słów i obrazów. Badania ikonotekstu w Polsce, red. H. Dymel-Trzebiatowska, J. Szyłak, M. Cackowska, Gdańsk 2021.

Po zakończeniu zajęć osoba uczestnicząca w seminarium:

ZNA I ROZUMIE

- rolę refleksji literaturoznawczej (historycznoliterackiej, teoretycznoliterackiej, komparatystycznej) w kształtowaniu kultury młodego pokolenia

- różnorodne terminologie, metodologie i teorie badawcze odnoszące się do literatury dziecięcej i młodzieżowej (w tym: baśni i fantastyki), z zakresu historii literatury, teorii literatury, poetyki i komparatystyki

- ewolucję konceptualizacji tejże literatury, jej rozmaite ujęcia definicyjne

- zróżnicowane metody badawcze przydatne w analizie twórczości dla młodych czytelników

- zasady konstruowania pracy dyplomowej (licencjackiej), gromadzenia źródeł, opracowywania konspektu

- podstawowe pojęcia i zasady z zakresu ochrony własności intelektualnej i prawa autorskiego

POTRAFI

- rozpoznać, nazwać i poddać analizie popularne współcześnie zjawiska literackie występujące w literaturze dziecięcej i młodzieżowej (polskiej i obcej)

- samodzielnie zdobywać wiedzę na temat literatury dziecięcej i młodzieżowej i rozwijać umiejętności badawcze, kierując się wskazówkami opiekuna naukowego

- badać literaturę dziecięcą i młodzieżową za pomocą różnorodnych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych i oraz odpowiednio je dobierać (ocenić ich przydatność i potencjał interpretacyjny)

- wykorzystać te narzędzia do samodzielnej analizy i interpretacji tekstu, uwzględniając kontekst historyczny, kulturowy i cywilizacyjny

- wyszukiwać, analizować, oceniać, selekcjonować, integrować informacje ze źródeł pisanych i elektronicznych i wykorzystywać je we własnych pracach badawczych z zakresu historii, teorii i poetyki literatury dziecięcej i młodzieżowej

- samodzielnie formułować wnioski, dobierać strategie argumentacyjne z wykorzystaniem poglądów i tez innych autorów, brać udział w debacie oraz być gotowym do zmiany opinii w świetle dostępnych danych i argumentów

- zastosować zdobytą wiedzę w pracy nad własnym projektem badawczym (pracą licencjacką): zgromadzić bibliografię, przygotować konspekt pracy i wystąpienie autoprezentacyjne, skonstruować całość pracy

JEST GOTOWA DO:

- analizowania utworu z zakresu literatury dziecięcej i młodzieżowej świadomie, umiejscawiając go w odpowiednim kontekście literackim, społecznym i kulturowym

- krytycznego ustosunkowywania się do poznawanej literatury przedmiotu

- aktywnego uczestnictwa w dyskusji

- popularyzowania wiedzy na temat literatury dziecięcej i młodzieżowej (a zatem także takich pojęć jak dziecko, dzieciństwo, adolescent, adolescencja) jako uwarunkowanej czynnikami kulturowymi, historycznymi, społecznymi i politycznymi

- organizowania własnego warsztatu badawczego i krytycznej oceny swoich dokonań

- wzięcia etycznej odpowiedzialności za wykorzystanie umiejętności zawodowych i za trafność przekazywanej wiedzy oraz kierowania się uczciwością i rzetelnością naukową w prowadzeniu dyskusji i uznawania znaczenia wiedzy w rozwiązywaniu problemów poznawczych i praktycznych, a także zasięgania opinii ekspertów w wypadku trudności z samodzielnym rozwiązaniem problemu

1) ocena ciągła – bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność

a) I SEMESTR: obowiązkowe przygotowanie referatu/prezentacji na podstawie artykułu naukowego wybranego z listy lektur, wykonanie kilku zadań w ramach "pracy domowej"

b) II SEMESTR: obowiązkowy autoreferat, złożenie pracy licencjackiej

2) kontrola obecności; dopuszczalne są dwie nieobecności w semestrze. Powyżej tej liczby (z wyłączeniem przypadków bezzwłocznie udokumentowanych, np. zwolnieniem lekarskim) – nie ma możliwości zaliczenia zajęć. Usprawiedliwione nadprogramowe nieobecności muszą zostać odrobione w sposób wskazany przez osobę prowadzącą zajęcia.

Liczba ETCS: 10 (300 godzin)

Szacunkowy nakład pracy osoby studiującej:

- udział w seminarium: 60 godzin (2 ECTS),

- przygotowanie się do zajęć i egzaminu dyplomowego: 120 godzin (4 ECTS),

- przygotowanie pracy dyplomowej – 120 godzin (4 ECTS).