The Monster Books of Monsters. Beasts and peculiarities in children's literature

Zajęcia mają na celu przybliżenie uczestniczkom/uczestnikom tematyki związanej z konstruktami potworności pojawiającymi się w literaturze dziecięcej. Omawiane teksty dotyczyć będą różnego postrzegania monstrualności i zespołu cech decydujących o "byciu potworem". Poszczególne spotkania będą miały na celu pokazanie rozwoju i/lub przekształceń wybranych motywów oraz zestawienie konstruktów dzieciństwa oraz potworności.

Tematem konwersatorium jest przejawianie się w literaturze dziecięcej szeroko pojmowanej potworności.

Tak zwane monstra i osobliwości bardzo często służą autorkom/autorom dzieł tej literatury do zaprezentowana różnych kulturowych konstruktów potworności, związanych z tym, co (nierzadko pozornie) najbardziej przerażające, straszne, niepokojące czy odrażające. Z jednej strony, przyjrzymy się więc "klasycznym" potworom, których przerażający wygląd zazwyczaj idzie w parze ze straszliwym usposobieniem. Z drugiej zaś - postaramy się dojrzeć w niektórych monstrach – czy raczej: "monstrach" – "ludzką" naturę i "oswoić" eksploatowane przez lata motywy, a także poddać namysłowi kwestię odnoszenia określenia "potwór" do istot ludzkich. Podczas całego kursu baczną uwagę będziemy zwracać również na postacie dziecięce, których potworność może ujawniać się w najmniej spodziewanych momentach. Analiza wybranych tekstów polegać będzie na ujawnianiu wspomnianych konstruktów oraz na szukaniu w poszczególnych utworach pewnych zespołów "potwornych" właściwości - cechujących istoty, które tylko czekają na otworzenie szafy i ujawnienie swego prawdziwego, często zaskakującego oblicza.

Zajmiemy się kolejno: potworami baśniowymi, mitycznymi, bestiariuszami, monstrami popkulturowymi, "ludzkimi osobliwościami", strasznymi dziećmi, dziećmi w jakiś sposób "dziwnymi", ludźmi zwanymi przez innych "potworami" czy "bestiami", a także monstrualnymi matkami i potwornymi ojcami. Konwersatorium wieńczyć będzie omówienie powieści dla dorosłych, która poddaje krytyce figurę klasycznego, potwornego antagonisty.

1) Wprowadzenie. Dziecko i potwór z szafy:

* wybrane książki obrazkowe.

2) Baśniowe monstra:

* J. i W. Grimm, "Baśnie dla dzieci i dla domu", tłum. E. Pieciul-Karmińska, Poznań 2010 – wybrane baśnie;

* wybrane książki obrazkowe.

3) Metamorfozy Bestii:

* J.-M. Leprince de Beaumont, "Piękna i Bestia", tłum. B. Grzegorzewska „Literatura na świecie” 2000, nr 10-11;

* S. Valentino, "Bestia. Prawdziwa historia księcia", tłum. J. Polkowski, Warszawa 2014.

4) Stworzenia mityczne:

* R. Riordan, "Złodziej pioruna", tłum. A. Fulińska, Kraków 2009 (seria "Percy Jackson i bogowie olimpijscy", t. 1);

* D. Combrzyńska-Nogala, "Bezsenność Jutki", Łódź 2012.

5) Bestiariusze świata czarodziejów:

* J. K. Rowling, seria "Harry Potter" (wybrane tomy), tłum. A. Polkowski, Poznań 2000-2008;

* J. K. Rowling, "Fantastyczne zwierzęta i jak je znaleźć", tłum. A. Polkowski, Poznań 2002.

6) Monstruarium popkultury

* M. Szczygielski, "Omega", Warszawa 2009;

* wybrane książki obrazkowe.

7) Potworni opiekunowie:

* N. Gaiman, "Księga Cmentarna", tłum. P. Braiter, Warszawa 2014;

* D. Wieczorek, "Strachopolis", Kraków 2015.

8) Gotycki freak show:

* R. Riggs, "Osobliwy dom pani Peregrine", tłum. M. Hesko-Kołodzińska, Poznań 2012.

9) "Frankenkinder":

* S. Jungqvist, "Więzy krwi", tłum. M. Mikrut, Warszawa 2009 (seria "Mira i potwory", t. 1);

* wybrane książki obrazkowe.

10) Dziwne dzieci:

* J. van Leeuwen, "Ćwir", tłum. J. Jędryas, Warszawa 2015;

* J. Boyne, "Lekkie życie Barnaby’ego Brocketa", tłum. T. Oziewicz, Warszawa 2013.

11) Cud chłopak i ciekawskie spojrzenia:

* R. J. Palacio, "Cud chłopak", tłum. M. Olejniczak-Skarsgard, Warszawa 2014.

12) Osobliwa biografia Konstancji Czirenberg:

* A. Czerwińska-Rydel, "Bałtycka syrena", Warszawa 2014.

13) Monstrualna matka:

* N. Gaiman, "Koralina", tłum. P. Braiter, Warszawa 2003.

14) Potworny ojciec:

* G. Dahle, S. Nyhus, "Zły pan", tłum. P. Urbanik, Gdańsk 2013;

* G. Kuijer, "Książka wszystkich rzeczy", J. Jędryas, Warszawa 2012.

15) Podsumowanie. Przypadek Martina Chatwina:

* L. Grossman, "Czarodzieje", tłum. M. Wyrwas-Wiśniewska, Katowice 2010.

Ponadto obowiązuje znajomość m.in. następujących opracowań (lista może ulec modyfikacji i/lub poszerzeniu):

* A. Wieczorkiewicz, "Monstruarium", Gdańsk 2009 – wybrane fragmenty;

* K. Kowalczyk, Antagoniści we współczesnych renarracjach baśni na przykładzie czarownicy z „Jasia i Małgosi” braci Grimmów, „Przegląd Humanistyczny” 2015, nr 3;

* V. Wróblewska, „Od potworów do znaków pustych”. Ludowe demony w polskiej literaturze dla dzieci, Toruń 2014 – wybrane fragmenty;

* G. Lasoń-Kochańska, Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Słupsk 2012 – wybrane fragmenty;

* Ch. Bacchilega, Postmodern Fairy Tales. Gender and Narrative Strategies, Philadelphia 1997 – wybrane fragmenty;

* Theoi Greek Mythology: http://www.theoi.com/, wybrane hasła;

* J. Schollenberger, Literackie ożywienie bestii – intertekstualne wątki bestiariuszy w „Harrym Potterze”, [w:] Harry Potter. Fenomen społeczny – zjawisko literackie – ikona popkultury, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2014;

* W. Kostecka, (Po)nowoczesne przestrzenie popkultury. Studium przypadku: „Omega” Marcina Szczygielskiego, [w:] Geografia krain zmyślonych. Wokół kategorii miejsca i przestrzeni w literaturze dziecięcej, młodzieżowej i fantastycznej, red. W. Kostecka, M. Skowera, Warszawa 2016;

* A. Gemra, Od gotycyzmu do horroru. Wilkołak, wampir i Monstrum Frankensteina w wybranych utworach, Wrocław 2008 – wybrane fragmenty;

* L. Urbańczyk, O. Pajączkowski, Między grozą a komizmem. Potwór bohaterem opowieści dla dzieci, [w:] (Przed)szkolne spotkania z lekturą, red. B. Niesporek-Szamburska, M. Wójcik-Dudek, współpr. A. Zok-Smoła, Katowice 2015;

* M. Marcela, Monstruarium nowoczesne, Katowice 2015 – wybrane fragmenty

* Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej, red. B. Tylicka, G. Leszczyński, Wrocław 2002 – wybrane hasła;

* N. Carroll, Filozofia horroru albo paradoksy uczuć, tłum. i posł. M. Przylipiak, Gdańsk 2004 – wybrane fragmenty;

* K. Slany, „Koralina” Neila Gaimana z perspektywy literatury grozy – próba interpretacji, [w:] O tym, co Alicja odkryła… W kręgu badań nad toposem dzieciństwa i literaturą dla dzieci i młodzieży, red. A. Ungeheuer-Gołąb, M. Chrobak, M. Rogoż, Kraków 2015.

* K. Slany, Groza w literaturze dziecięcej. Od Grimmów do Gaimana, Kraków 2016 – wybrane fragmenty;

* K. Olkusz, Współczesność w zwierciadle horroru. O najnowszej polskiej fantastyce grozy, Racibórz 2010 – wybrane fragmenty.

Po ukończeniu przedmiotu studentka/student:

W zakresie wiedzy

– zna wybrane koncepcje dotyczące definiowania literatury dziecięcej;

– zna elementy wybranych teorii związanych z obecnością monstrów, osobliwości itd. w kulturowym imaginarium;

– rozpoznaje rozmaite konstrukty dziecka/dzieciństwa oraz potwora/potworności itd. obecne w literaturze dziecięcej;

– dostrzega kulturową wartość tekstów literatury dziecięcej wprowadzających w swój obręb postaci monstrów, osobliwości itd.;

– zna wybrane narzędzia polskiej i zachodniej metodologii badań nad literaturą dziecięcą.

W zakresie umiejętności

– potrafi analizować i interpretować teksty literatury dziecięcej w sposób wykraczający poza ich stereotypowe odczytania;

– rozpoznaje, nazywa i analizuje zjawiska literackie i tendencje obecne w tekstach literatury dziecięcej;

– rozpoznaje, nazywa i analizuje rozmaite rodzaje monstrów, osobliwości itd. oraz potrafi osadzić je w określonych kontekstach kulturowych;

– potrafi analizować i interpretować teksty literatury dziecięcej, w których pojawiają się monstra, osobliwości itd., za pomocą rozmaitych narzędzi teoretycznoliterackich i metodologicznych.

W zakresie kompetencji społecznych

– dostrzega wartość literatury dziecięcej jako zbioru narracji o charakterze emancypacyjnym;

– wykorzystuje wyniesioną z zajęć wiedzę w praktyce dydaktycznej, działalności naukowej i artystycznej itp.;

– jest przygotowany do aktywnego uczestnictwa w grupie dyskusyjnej;

– ma przekonanie o wadze profesjonalnej wiedzy na temat literatury dziecięcej;

– dostrzega umowność określeń "potwór", "monstrum", "osobliwość" itd. stosowanych w odniesieniu do ludzi.

– ocena ciągła (bieżące przygotowanie do zajęć i aktywność – czytanie lektur jest obowiązkowe!) - 50%;

– kontrola obecności – 50%.