Deliberatorium mediterraneum

Seminarium jest poświęcone Światu Śródziemnomorskiemu w całej jego rozciągłości geograficznej i dziejowej, kulturowej i ekologicznej, ze szczególnym uwzględnieniem przełomu czasów nowożytnych i współczesnych (XV-XX w.). jako międzykontynentalnej rzeczywistości wielo-cywilizacyjnej .

Śródziemnomorze jest ujęte jako Świat regionów, które swą różnorodnością umożliwiały formowanie, obecność i współistnienie wielu cywilizacji. Celem jest rekonstrukcja Śródziemnomorza przełomu wieku XVIII-XIX i jego rozpadu wywołanego europejską ekspansją i towarzyszącymi jej ideami (orientalizm, kolonializm, nacjonalizm i fundamentalizm).

Seminarium jest deliberatoryjne, czyli zapraszające do uczestniczenia w debacie, i interdyscyplinarne, prowadzone z udziałem kilku pracowników naukowe. Zakłada związanie kształcenia z pracą naukową, polegające na tym, że będziemy rozmawiać także o prowadzonym projekcie badawczym. Oferujemy indywidualizowany projekt kształcenia pod kierunkiem opiekuna naukowego i możliwość uczestnictwa w realizacji ambitnych zadań badawczych.

Jest to próba połączenia interdyscyplinarnej refleksji nad Światem Śródziemnomorskim z wprowadzeniem uczestników w przygotowania do powstania projektu badawczego. Śródziemnomorze będzie ujmowane jako Świat wielu różnorodnych regionów i wielu lokalnych ośrodków koncentrujących ludzką aktywność w nawiązaniu do koncepcji F. Braudela. Równocześnie będziemy rozważać Śródziemnomorze jako ekumenę ludzi wielu cywilizacji w okresie ponad tysiąca lat po rozpadzie imperium rzymskiego. Między rozważaniem chronologicznym a badaniem problemowym ustanowiona będzie wspierająca oba przedsięwzięcia struktura dialogiczna w rozumieniu E. Morina. Podstawą będzie podejście eko-historyczne przedstawione w pracach J. Kieniewicza.

Wstępną tezą jest uznanie, że Śródziemnomorze jako rzeczywistość bardzo różnych regionalnych wspólnot ludzkich było zawiązane przez kilka ponad kulturowych relacji nazywanych cywilizacjami (relacji ludzi z systemami wartości). To nie tylko cywilizacje arabska, bizantyńska, łacińska, osmańsko/bałkańska czy w końcu europejska (zachodnia). To również np. cywilizacje andaluzyjska i hiszpańska, a także żydowska i ormiańska. Świat ten łączyły wędrówki, wojny, handle i pielgrzymki, dzieliły spory religijne oraz interesy grup władzy.

Świat wielocywilizacyjnego Śródziemnomorza załamał się, gdy nowoczesna Europa wykreowała nową postać cywilizacji zachodniej i rozpoczęła globalną ekspansję. Na przełomie XVIII i XIX wieku nastąpiło pęknięcie Śródziemnomorza na strefy północną i południową. Podział ten związany z ekspansją kolonialną, a potem globalizacją kapitalistyczną, utrzymał się do czasów współczesnych. W takim kontekście rozważać się będzie zagadnienia związane z życiem różnych wspólnot: etnicznych, religijnych, zawodowych. Będziemy także chcieli podjąć próbę określenia „człowieka śródziemnomorskiego”.

Nasze zadanie polega na weryfikacji hipotezy o Świecie Śródziemnomorskim i jego rozpadzie w konsekwencji ekspansji europejskiej. Równocześnie chcemy poszukać słabości wewnętrznych regionów, które uniemożliwiły przekształcenie w kapitalistyczną Gospodarkę-Świat w ujęciu I. Wallersteina.

Przyjmujemy do rozważenia kwestię orientalizmu w dziejach tego Świata w okresie od epoki krucjat do dzisiaj. Co nie oznacza pomijania poprzedzających stuleci i nie przesądza o chronologicznym wymiarze Śródziemnomorza. Równorzędnie zaproponujemy ujęcie tego Świata w konwencji orientalizmu/kolonializmu z uwzględnieniem dwu idei: nacjonalizmu i socjalizmu. A także ich religijno-politycznego wyrazu w postaci fundamentalizmu.

Zakres przestrzenny wyznaczyliśmy dwoma elementami:

- współistnieniem ludzi różnych cywilizacji

- wspólnotą relacji między społeczeństwami a środowiskiem.

Co to znaczy?

1. Skupienie uwagi na ludziach.

2. Szukanie tego co łączy ludzi ponad kulturami, to znaczy cywilizacji i sposobu w jakim są one obecne. W szczególny sposób zostanie potraktowana kultura kulinarna/kultura stołu jako niezbędny komponent całości ekonomicznej, politycznej i religijnej.

3. Potraktowanie tych idei, a także prób opisania nimi rzeczywistości, kształtowania jej, jako drogi do odtworzenia wcześniejszego stanu Świata.

4. Podjęcie refleksji nad procesami określonymi jako obrona tożsamości i szukanie tożsamości.

5. Uwzględnienie możliwości prezentacji komparatystycznej czyli wskazania na równoległy proces anihilacji Świata Międzymorza czarnomorsko-bałtyckiego (w tym rozbiory Rzeczypospolitej).

Takie ujęcie prowadzi do weryfikacji koncepcji Śródziemnomorza jako Świata oraz do dyskusji nad jego zmiennością przestrzenną. Służy także odejściu od popularnych ujęć przeciwstawiających Zachód Wschodowi a chrześcijaństwo/Europę islamowi/światu arabskiemu.

Nie trzeba nawet podkreślać, że propozycja ta jest nowatorska w świecie nauki. Orientalizm nie był w ten sposób badany, Śródziemnomorze nie zostało dotąd przedstawione w parametrach kolonializmu.

W analizie formowania się a następnie rozpadu całości nazywanej Światem będą pokazywane centra wzrostu ludzkiej aktywności, ekonomicznej i umysłowej. Przedstawione zostaną także zmienne religijne i polityczne linie podziału wspólnot, i podjęta zostanie koncepcja granic naturalnych i kulturowych. Zasadniczym tematem staną się przestrzenie spotkań ludzi różnych cywilizacji oraz następstwa ich destrukcji w konsekwencji rozpadu ekumeny. W końcu zostanie postawione pytanie o dziedzictwo śródziemnomorskie i jego rolę w budowaniu możliwej nowej przestrzeni współżycia światów podzielonych..

OBOWIĄZKOWA

Braudel F., Morze Śródziemne i świat śródziemnomorski w epoce Filipa II (wybrane rozdziały).

Braudel F., Coarelli F., Aymard M., Morze Śródziemne. Region i jego dzieje.

Carpentier J., Lebrun F. red., Historia świata śródziemnomorskiego.

ZALECANA

Abulafia D., The Great Sea. A Human History of the Mediterranean.

Armour R., Islam, chrześcijaństwo i Zachód. Burzliwe dzieje wzajemnych relacji.

Cardini F., Europa a islam. Historia nieporozumienia.

Crowley R., Morskie imperia. Rywalizacja o panowanie na Morzu Śródziemnym 1521-1580.

Hughes, J. Donald, The Mediterranean: an environmental history

Inalcik H., Imperium osmańskie. Epoka klasyczna 1300-1600,

Kieniewicz J., Wprowadzenie do historii cywilizacji Wschodu i Zachodu.

Kieniewicz J., Andaluzja, Hiszpania i pogranicza cywilizacji: współczesna perspektywa historycznej konfrontacji, w: Koźmiński M. red., Cywilizacja europejska. Wykłady i eseje, Warszawa 2005 (wyd. II), s. 77-88.

Lewis B., Muzułmański Bliski Wschód.

McGregor, James H., Back to the garden: nature and the Mediterranean world from prehistory to the present.

Mazower M., The Balkans. A short History,

Mazower M., Salonica. City of Ghosts. Christians, Muslims and Jews 1430-1950.

Menocal M. R., Ozdoba świata. Jak muzułmanie, żydzi i chrześcijanie tworzyli kulturę tolerancji w średniowiecznej Hiszpanii.

Norwich J.J., The Middle Sea. A History of the Mediterranean.

Pedani M., The Ottoman-Venetian Border (15th-18th Centuries).

Wallerstein I., Analiza systemów-światów. Wprowadzenie.

Dla kierunku Cywilizacja Śródziemnomorska:

W zakresie wiedzy:

K_W06: ma uporządkowaną, pogłębioną, szczegółową wiedzę na temat dziejów Śródziemnomorza oraz krajów, na które wpływała kultura tego regionu;

K_W16: rozumie zależności między rozwojem kultury a przemianami społecznymi.

W zakresie umiejętności:

K_U02: potrafi samodzielnie interpretować i analizować teksty kultury, uwzględniając ich kontekst historyczny i regionalny;

K_U07: potrafi adekwatnie wybrać i zastosować metody i narzędzia badawcze w celu krytycznego opracowania i interpretacji wybranego zagadnienia związanego z badaniem kultur Śródziemnomorza lub relacji międzykulturowych;

W zakresie kompetencji społecznych:

K_K02 ma świadomość dynamicznego rozwoju kultury i pojawiania się nowych metod i paradygmatów badawczych

K_K05: uczestnicząc w dyskusji, szanuje poglądy partnerów i używa argumentów merytorycznych;

K_K09: zna i rozumie kluczowe wyzwania związane z badaniem kultury i relacji międzycywilizacyjnych oraz z zachowaniem spuścizny kulturowej.

Uczestnicy zajęć będą oceniani na podstawie aktywności w zajęciach. Student ma prawo do dwóch nieusprawiedliwionych nieobecności w semestrze. Trzecią i czwartą nieobecność należy zaliczyć. Większa liczba nieobecności uniemożliwia zaliczenie przedmiotu.