The History of Nothing

Zajęcia będą poświęcone historii kategorii Niczego w europejskiej myśli nowożytnej. Prześledzony zostanie zapoznany nurt anty-ontologii, która za centrum swego namysłu obrała „nihil”. Podczas zajęć przyjrzymy się dyskusjom na temat Nicości w teologii, filozofii oraz astronomii (próżnia) w epoce nowożytnej (XVI-XVIII w.), przywołując ich starożytne i średniowieczne podstawy. Celem zajęć będzie rekonstrukcja najważniejszych problemów wielowiekowego namysłu nad Niczym.

Od początku europejskiej filozofii waloryzowano byt (gr. to on), jako to, co istnieje. Orzekanie o czymkolwiek nie mogło się obejść bez czasownika „być”, co niejako ustawiło strukturę myślenia w językach indoeuropejskich. Ontologia zajmowała się właściwościami rzeczy i najogólniejszymi prawami rządzącymi światem. Dominujący w Europie nurt ontologiczny kontynuował linię zapoczątkowaną stwierdzeniem Parmenidesa o tym, że „byt jest, a niebytu nie ma”.

Równolegle do głównego nurtu myśli nad ontologicznym statusem rzeczywistości kiełkowały jednak pomysły godzące w tak określony paradygmat. W zależności od wybranej tradycji, paradoks statusu ontologicznego nieistnienia, nicości czy niebytu był różnie rozpatrywany. W tradycji judeo-chrześcijańskiej Bóg dokonał stworzenia ex nihilo. Jednakże już starożytnym znany był bardziej immanentny pogląd na stworzenie i istność świata, a mianowicie koncepcja greckich atomistów i jej kontynuacja w Lukrecjuszowym „O naturze rzeczy”. Rzymski myśliciel przekonywał, że wszystko przenika pustka, bo gdyby ona nie istniała, nie mógłby nawet zaistnieć ruch. Nic jako nieistnienie, które w chrześcijaństwie skończyło się wraz z Boskim ustanowieniem początku czasu i materii, w myśli Lukrecjuszowej, a potem w fizyce kwantowej stanowi wręcz gwarant istnienia jakichkolwiek praw i materii.

Wraz z odkryciami astronomicznymi w XVII wieku Nic odnajduje swoich komentatorów nie tylko wśród literatów, ale także filozofów i przyrodników. Ci, którzy wierzyli w nieskończoność światów, wierzyli także w obecność pustki, vacuum w naszym świecie. Nicość i Nigdzie stają się więc kategoriami tak samo niebezpiecznymi, jak nieskończoność wiążąca się z brakiem wyjątkowości naszego świata.

Podczas zajęć skupimy się na nowożytnej anty-ontologii, polegającej na dowartościowaniu kategorii Niczego jako siły realnie działającej w świecie, a więc pochylimy się nad tekstami, które wymykają się klasycznej, binarnej opozycji bytu i niebytu poprzez rozmyślanie nad realnie istniejącym Niczym. Analizie poddamy teksty literackie, filozoficzne i teologiczne, zestawiając je z wypowiedziami nowożytnych fizyków i astronomów.

Po ukończeniu konwersatorium student:

- ma poszerzoną wiedzę o miejscu i roli historii, filozofii, literatury, sztuki oraz nauk społecznych, ścisłych i przyrodniczych w kulturze dawnej (K_W06)

- rozpoznaje w omawianych na zajęciach tekstach momenty zderzania się przeciwstawnych wizji świata (K_W14)

- potrafi przeprowadzić krytyczną analizę i interpretację różnych rodzajów tekstów, obrazów i zjawisk społecznych związanych z rolą chrześcijaństwa w kulturze dawnej (K_K08)

- rozumie przydatność stosowania metod filologicznych w analizowaniu tekstów wczesno nowożytnych (K_K03)

- dokonuje samodzielnej analizy wybranych przez siebie tekstów kultury dawnej w oparciu o najnowszy stan badań (K_U02)

- potrafi w rzetelny sposób argumentować swoje stanowisko i prezentować wyniki własnych dociekań (K_U08)

Ocenie podlegają stopień zaangażowania w dyskusje podczas zajęć oraz semestralna praca pisemna.