Minim i dictum. Sztuka odczytywania średniowiecznych tekstów

ogólnouniwersyteckie
seminaria monograficzne

znajomość łaciny na poziomie podstawowym (odpowiadająca przynajmniej dwóm semestrom nauki); pomocna też będzie podstawowa znajomość historii filozofii średniowiecznej

Po pierwsze, zajęcia będą polegać na praktycznej nauce sporządzania edycji krytycznych łacińskich tekstów średniowiecznych na podstawie rękopisów oraz naukę paleografii łacińskiej (XII-XIII wiek). Po drugie, celem seminarium będzie zaznajomienie uczestników ze specyficznym językiem dwunastowiecznej i trzynastowiecznej filozofii oraz przybliżenie metod i gatunków literackich charakterystycznych dla średniowiecznej spekulacji filozoficznej.

Nie ma prawdopodobnie drugiego takiego okresu w dziejach filozofii, którego obraz zmieniał się tak intensywnie, jak w przypadku średniowiecza. Przez długi czas myśl tych czasów była znana zaledwie w kilku niewielkich wycinkach – takich jak dzieła Anzelma z Canterbury czy Tomasza z Akwinu – natomiast duża część zdobyczy filozoficznych pozostawała nieodkryta. Dziś już wiadomo, że spuścizna tego okresu jest znacznie bogatsza i ciekawsza, niż można było się spodziewać, a stereotyp „wieków ciemnych” nie oddaje jej sprawiedliwości. Szczególnie przełomowe okazały się odkrycia dotyczące rozwoju logiki XII wieku oraz jej rozmaitych zastosowań. Specyficzny styl uprawiania filozofii w czasie, gdy znajomość metafizyki Arystotelesa była bardzo ograniczona, do dziś stanowi barierę dla współczesnych badaczy. Skutkiem tego jest nieobecność stulecia 1150-1250 w podręcznikach historii filozofii oraz znakomitej większości przekrojowych opracowań. Jest to o tyle frapujące, że właśnie na ten czas przypada powstawanie pierwszych uniwersytetów.

Proponowane seminarium stawia sobie za cel zaoferowanie takich narzędzi, które umożliwią samodzielne odkrywanie tego nadal dość tajemniczego okresu. Pierwszą barierę stanowi znajomość łaciny: udział w zajęciach będzie owocny tylko dla tych osób, które mają już podstawową znajomość tego języka. Drugą barierę stanowi niedobór edycji krytycznych: nadal wiele tekstów można znaleźć wyłącznie w średniowiecznych rękopisach. Aby zaradzić temu problemowi, seminarium będzie miało w dużej mierze charakter praktyczny. Będzie polegać na nauce paleografii łacińskiej, czyli na treningu rozszyfrowywania skrótów i znaków konwencjonalnych (brachygrafii).

Kolejną barierę stanowi nieodłączny problem związany z przepisywaniem ręcznym, a więc obecność licznych błędów popełnionych przez średniowiecznych skrybów. Aby sobie z nim poradzić, potrzebna jest znajomość reguł rządzących krytyczną edycją tekstów. Uczestnicy seminarium będą mieli możliwość nauczyć się, według jakich kryteriów porównywać rękopisy oraz jak odnotowywać i interpretować różnice między nimi.

Wreszcie, ostatnią i często najpoważniejszą barierą w dostępie do filozofii XII i XIII wieku jest charakterystyczny styl i narzędzia pojęciowe, jakimi średniowieczni filozofowie się posługiwali. Sama znajomość skrótów nie wystarczy, aby trafnie odczytać tekst: trzeba wiedzieć, jakiej treści można się spodziewać. Taka antycypacja treści – choć może wydawać się czymś paradoksalnym – często okazuje się konieczna. W tym celu będziemy razem czytać i interpretować wybrane, krótkie teksty z okresu 1150-1250. Ich tematyka będzie bardzo różna: będą obejmować zagadnienia należące do logiki, metafizyki, etyki i teologii. Będziemy również poznawać różne formy literackie: summy, kwestie, sentencje i komentarze.

A. Cappelli, „Dizionario di abbreviature latine e italiane”, Milano, 1912

(https://classica-mediaevalia.pl/2012/10/07/adriano-cappelli-lexicon-abbreviaturarum/);

A. Pelzer, „Abréviations latines médiévales: Supplément au Dizionario di abbreviature latine ed italiane de Adriano Cappelli”, Louvain-Paris, 1966;

A. Dondaine, „Abbréviations et signes recommandés pour l’apparat critique des éditions de textes médiévaux”, «Bulletin de Philosophie Médiévale», 2 (1960), 142-149;

oraz skany rękopisów i inne materiały udostępniane przez prowadzącą w folderze Dropbox.

Nabyta wiedza:

Student zna podstawową terminologię filozoficzną używaną w filozofii XII i XIII wieku.

Student rozumie, czym jest edycja naukowa i jaka jest jej rola w interpretacji tekstów oraz rekonstrukcji historycznej.

Student zna podstawowe narzędzia logiczne używane we wczesnej scholastyce.

Student zna podstawowe znaki paleograficzne i reguły paleografii łacińskiej.

Student zna najważniejsze rodzaje aparatu krytycznego.

Nabyte umiejętności:

Student potrafi samodzielnie interpretować tekst filozoficzny, komentować go i konfrontować tezy z różnych tekstów w twórczy i nowatorski sposób.

Student potrafi samodzielnie odczytywać rękopis o treści filozoficznej z XII i XII wieku.

Student potrafi samodzielnie tworzyć stemma codicum.

Student potrafi czytać i sporządzać aparat krytyczny.

Nabyte kompetencje społeczne:

Student ma świadomość znaczenia europejskiego piśmiennictwa filozoficznego.

Student potrafi współdziałać w grupie, przyjmując w niej różne role.

Student potrafi przedstawiać wyniki swoich badań rękopiśmiennych w przystępny sposób.

Ocenie podlega samodzielne sporządzenie krótkiej edycji krytycznej na podstawie kilku rękopisów.

Dopuszczalna liczba nieobecności podlegających usprawiedliwieniu: 2 w semestrze