Ewolucja sytuacji geopolitycznej na świecie. Dynamika cywilizacji

ogólnouniwersyteckie

zdalnie

Wykład jest próbą prezentacji geopolitycznej historii świata jako historii powstawania, rozwoju (ekspansji), dezintegracji i upadku (a niekiedy także odradzania się) cywilizacji, ich wzajemnych kontaktów i konfliktów, od czasów najdawniejszych do ukształtowania się współczesnego systemu światowego, ze szczególnym uwzględnieniem czasów najnowszych i roli najważniejszych współcześnie istniejących cywilizacji.

Wykład jest próbą prezentacji geopolitycznej historii świata jako historii powstawania, rozwoju (ekspansji), dezintegracji i upadku (a niekiedy także odradzania się) cywilizacji, ich wzajemnych kontaktów i konfliktów, od czasów najdawniejszych do ukształtowania się współczesnego systemu światowego, Od strony teoretycznej prezentuje oryginalną autorską koncepcję dynamiki cywilizacji, wykorzystuje też teorie „gramatyki cywilizacji” Braudela, zderzenia cywilizacji Huntingtona, systemu światowego Wallersteina, teorię centrum-peryferie Prebischa i innych, geopolityczne koncepcje Zb. Brzezińskiego itd. Wykład koncentruje się na zagadnieniach geopolitycznych, obejmuje też zagadnienia wojskowości, gospodarki, technologii, kultury i psychologii społecznej. Ważne miejsce zajmuje mechanizm powstawania imperiów-cywilizacji, a w jego ramach sposoby transferu innowacji i zmiany mentalne.

Zgodnie z prezentowaną teorią historia świata przechodziła przez kilka okresów: 1) okres prekolumbijski (wielość i zmienność cywilizacji, kontakty i konflikty między cywilizacjami skutkujące przepływem wiedzy i idei), 2) pierwsza fala globalizacji 1500-1800 (ekspansja cywilizacji europejskiej na kontynencie amerykańskim, kontakt i konflikt cywilizacji europejskiej z innymi cywilizacjami, zmienność centrum cywilizacji europejskiej), 3) druga fala globalizacji 1815-1914 (ukształtowanie się systemu światowego z dominującą rolą cywilizacji europejskiej z UK na czele, wyłanianie się cywilizacji US-amerykańskiej i jej awans w systemie światowym), 4) „geopolityczne trzęsienie ziemi” 1914-1949 (dezintegracja systemu światowego), 5) zimna wojna i początki trzeciej fali globalizacji 1949-1989/91 (system dwubiegunowy z USA na czele „Zachodu” w stosunkach Wschód – Zachód, i system centrum-peryferie [Północ – Południe] z USA na czele centrum [„Północy”]), 6) Złota dekada PAX Americana i przyśpieszenie trzeciej fali globalizacji 1989/91-2001 (wielostronna dominacja USA w systemie światowym, światowa ekspansja amerykańskich wartości – demokracji i wolnego rynku), 7) Ku systemowi wielobiegunowemu 2001-2011 (wzrost roli wyłaniających się mocarstw – BRIC i relatywny spadek znaczenia Zachodu, w tym USA), 8) renesans USA w systemie światowym?, po 2011 (zmiany w geopolityce energetycznej i gospodarce wskutek „rewolucji łupkowej”). 9) USA w obecnym systemie światowym: problem czy rozwiązanie problemu? 10. Kryzys globalizacji i chińskie wyzwanie.

W szczególności wykład prezentuje czynniki powstawania i ekspansji centrów cywilizacyjnych – autorską „teorię 5 x W” (wielkość demograficzna, wielkość terytorialna, wielkość duchowa, wiedza, władza). W tym kontekście opisuje okoliczności wyłaniania się cywilizacji europejskiej, arabsko-muzułmańskiej, japońskiej, moskiewsko-rosyjskiej, US-amerykańskiej i odradzania się cywilizacji chińskiej.

1.Roman Szul, Osłabienie Zachodu jako element zmiany w systemie światowym (w) Studia nad geopolityką XX wieku, pod red. Piotra Eberharda, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, Warszawa 2013, ss. 45-76

2.Roman Szul, Historyczna zmienność układu centrum – peryferie. Wyłanianie się centrów na peryferiach (w) Peryferie i pogranicza. O potrzebie różnorodności, pod red. Bohdana Jałowieckiego i Sławomira Kapralskiego, Scholar, Warszawa 2011 ss. 188-220

3. Roman Szul, System światowy. Ciągłość i zmiana. (w) Człowiek – Miasto – Region. Związki i interakcje. Księga jubileuszowa profesora Bohdana Jałowieckiego pod red. G. Gorzelaka, M.S. Szczepańskiego i W. Ślęzak-Tazbir, Warszawa 2009, ss. 221-248

4.Immanuel. Wallerstein, World-System Analysis. An Introduction .Duke University Press, 2004.

5.David S. Landes: The Wealth and Poverty of Nations, Polish edition: Bogactwo i nędza narodów, Muza, Warszawa 2005

6.Joseph Stiglitz Globalization And Its Discontents W. W North & Company, New York, London, 2002

7.Fernand Braudel, Gramatyka cywilizacji, Oficyna naukowa, Warszawa 2006 (translated from French)

8.Samuel S. Huntington, The Clash of Civilizations and the Remaking of the World Order, Polish Edition: Zderzenie cywilizacji, Muza SA, Warszawa 2006

W zakresie wiedzy student: (1) Posiada wiedzę na temat teorii dynamiki cywilizacji, historii powstawania, ekspansji, kontaktów i konfliktów wielu cywilizacji. (2) Rozumie rolę poszczególnych imperiów-cywilizacji w systemie światowym, różnice i podobieństwa między cywilizacjami.

W zakresie umiejętności student: (1) Rozumie i wyjaśnia ewolucję systemu światowego.

W zakresie kompetencji społecznych student: (1) Samodzielnie i krytycznie uzupełnia wiedzę i umiejętności

Wykład

Egzamin pisemny na zakończenie.