Laboratorium. Infrastruktura miejska Warszawy: obrazy, materialności, przestrzenie

monograficzne

Jest to dwuletni cykl zajęć łączących zajęcia o charakterze konwersatoryjnym z wyjazdami terenowymi. W ramach laboratorium student ma szanse uczestniczenia w projekcie badawczym na wszystkich etapach jego realizacji, pod opieką prowadzącego daną grupę laboratoryjną.

Celem projektu laboratorium etnograficznego jest wypracowanie metody badania infrastruktury miejskiej na przykładzie Warszawy.

W ramach laboratorium etnograficznego zajmiemy się badaniem infrastruktury Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, a szczególnie przestrzeni wokół ronda Placu Zbawiciela w Warszawie. Wypracowany w ten sposób model badań – stopniowo i docelowo – przeniesiony zostanie także na inne, wybrane rejony miasta, gdzie poszczególni studenci będą realizować już indywidualne projekty badawcze (np. okolice Stadionu Narodowego, czy druga linia warszawskiego metra).

Rondo Placu Zbawiciela w Warszawie to ten typ miejskiej infrastruktury, który umożliwia antropologiczne badanie swoistego „eksperymentu naturalnego”. Dzieje się tak za sprawą umieszczenia w centrum Placu rzeźby „Tęcza” Julity Wójcik. Produkcja przestrzeni (Lefebvre 1991) odbywa się tu, w głównej mierze, poprzez „inicjatywy”, „ingerencje” i „intruzje”, podejmowane tak przez zorganizowane, jak i przez efemeryczne „zbiorowości” aktorów społecznych, działających „w bezpośrednim sąsiedztwie” obiektu artystycznego (Gell 1998). Będąc pod stałym nadzorem kamer monitoringu miejskiego, kamer przemysłowych, kamer telewizyjnych i kamer zainstalowanych w telefonach komórkowych, Plac jest miejscem transmisji nieustannego „spektaklu” (Debord 2006). Skłania do zwrócenia uwagi właśnie na złożoną, wielopłaszczyznową infrastrukturę, która projektuje wspomniane interakcje. Zbliża to do rozumienia samej tej infrastruktury jako mediatora, którego sprawczość polega nie tylko na dostarczaniu surowców, ale też na utrwalaniu i potwierdzaniu istniejących hierarchii między ludźmi (Latour 2010).

Dodatkowo, przestrzeń wokół Placu możliwa jest do rozpoznania jako przestrzeń „ikonostarcia” (Latour 2010). Widziana z perspektyw podmiotu badającego, utkana jest ona bowiem z niepokoju i wątpliwości – nie sposób jest rozstrzygnąć, bez wnikliwych dociekań, czy mamy do czynienia z aktami kreacji, czy destrukcji, niszczenia, czy przebudowy. Rozpoznanie takie może wstępnie opisywać także przestrzeń Marszałkowskiej Dzielnicy Mieszkaniowej, jako materializacji utopijnej wizji społeczeństwa po rewolucji – projektującej nie tylko pożądany kształt stosunków społecznych, ale także możliwą przyszłość (por. Buchli 1999, Jameson 2005). W przestrzeni „niepokoju i wątpliwości”, tym bardziej ważne jest to, co dla poszczególnych aktorów społecznych staje się wyznacznikiem „infrastruktury ich doświadczenia” (Dourish and Bell 2007), a więc to, co nadaje rytm ich codzienności: linie tramwajowe, linie autobusowe, linia metra, ścieżki rowerowe, a także oświetlenie.

Laboratorium etnograficzne badające infrastrukturę miejską na przykładzie Warszawy, może stać się przyczynkiem do podjęcia wielu tematów badawczych, przynależnych do różnych subdyscyplin. Kształt ostatecznej wersji syllabusa zajęć i szczegółowej listy lektur będą więc zależne od zainteresowań uczestników zajęć.

Metodologia:

W ramach udziału w laboratorium, studenci będą mogli poznać klasyczne metody stosowane w badaniach etnograficznych, to znaczy zalety regularnie prowadzonej, wnikliwej obserwacji uczestniczącej połączonej z „zapisem”, czyli z dokumentacją w postaci notatek terenowych i materiałów audio oraz wizualnych. Dodatkowo, studenci doznają korzyści płynących z prowadzenia badań opartych na zastosowaniu wywiadu jakościowego. Metody te zostaną uzupełnione o konkretne rozwiązania dostosowane do specyfiki badań dotyczących materialności i infrastruktury (m. in. etnografia „wspólnot profesjonalistów”, Mosse 2006).

Szkicowy plan zajęć:

Zajęcia będą prowadzone w blokach dotyczących, odpowiednio, metodologii badań etnograficznych, przeglądu podejść badawczych stosowanych w badaniach nad infrastrukturą, obrazem, materialnością i przestrzenią, zapoznają też z dyskursami krytycznie opisującymi efekty transformacji ustrojowej w Polsce, a także z innymi podejściami, w zależności od zainteresowań badawczych uczestników zajęć.

Alfonso A., Kurti L., Pink S., (eds.) Working Images. Visual Research and Representation in Ethnography, Routledge 2004.

Belting H., Antropologia obrazu. Szkice do nauki o obrazie, Kraków 2012

Buchli, V., Archeologies of socialism, 1999

Cichocki, P., Sieć przyjaciół, 2012

Debord, G. Społeczeństwo spektaklu, 2006

Dourish P., Bell, G., The infrastructure of experience and the experience of infrastructure: meaning and structure in everyday encounters with space, 2007

Gell, A., Art and Agency. An Anthropological Theory, Oxford 1998

Grubbauer, Monika, Kusiak, Joanna, Chasing Warsaw: Socio-Material Dynamics of Urban Change Since 1990, Frankfurt: Campus, 2012

Hammerslay M., Atkinson P., Metody badań terenowych, Poznań 1995

Jameson, F. Archeologies of the future. The desire called utopia and other science fictions, London-New York, 2005

Latour, B., On the Modern Cult of the Factish Gods, Duke University Press, 2010

Latour, B., Splatając na nowo to, co społeczne. Wprowadzenie do teorii aktora-sieci, 2010

Lefebvre, H., The production of space, 1999

Mosse D., Anti-social anthropology? Objectivity, objection and the ethnography of public policy and professional communities, “Journal of the Royal Anthropological Institute” 2006, nr 4.

Perzanowski A., Odmieńcy. Antropologiczne studium dewiacji, Warszawa 2009

Rakowski, T., Etnologiczna niewiedza profesjonalna [w:] Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, Wrocław 2006.

Schacter R., An ethnography of iconoclash. An investigation into the production, consumption and destruction of street-art in London, “Journal of Material Culture”, Vol. 13, No. 1, 35-61 (2008)

Zaremba Ł., Ikonoklaści i ikonofile [w:] „Konteksty” 3/2013

Student/-ka dzięki uczestnictwu w dwuletnim cyklu badań etnograficznych:

- poznaje literaturę związaną z badaną tematyką, z terenem badań; z etnograficznymi metodami badania; stosowanymi pojęciami i założeniami teoretycznymi;

- zdobywa umiejętności akademickie: umie uporządkować materiały terenowe i je interpretować z użyciem pojęć analitycznych;

- umie skonstruować pracę w konwencji akademickiej tj: umie zrelacjonować literaturę przedmiotu oraz założenia i kategorie badawcze,

sformułować pytania badawcze i hipotezy, przedstawić wyniki badań w formie argumentacji na rzecz określonej tezy, podsumować je wnioskami komentującymi wyniki badań z perspektywy wcześniej przyjętych założeń i konfrontacji z literaturą przedmiotu;

- potrafi skutecznie namówić ludzi do rozmowy; przeprowadzić ją w taki sposób by dotyczyła tematu badań, w czasie rozmowy potrafi akceptować odmienny punkt widzenia i wykazywać zrozumienie dla odmienności światopoglądowej, językowej i obyczajowej;

- potrafi pracować w grupie;

Obligatoryjną podstawę zaliczenia stanowi systematyczna praca nad indywidualnymi projektami badawczymi i regularne gromadzenie oraz dostarczanie materiałów terenowych.

Kontrola obecności: dopuszczalne są tylko dwie nieobecności w semestrze, ewentualne nieobecności nadprogramowe studenci zaliczają wypełniając przygotowany przez prowadzącą i przedstawiony im na pierwszych zajęciach „formularz aktywnej pracy z tekstem”.

Gra w cytaty: studenci są proszeni o przygotowanie na każde zajęcia wybranego przez siebie cytatu z zadanej lektury wraz z ustnym komentarzem. Wybrany cytat student przesyła pocztą e-mail do prowadzącej do dnia poprzedzającego zajęcia o godzinie 20.00. Komentarz odbywa się w formie ustnej na zajęciach. Brak udziału w grze równoznaczny jest brakowi udziału w zajęciach.

Od studentów wymaga się także dobrej znajomości języka angielskiego z uwagi na to, że część pozycji z listy lektur dostępna jest wyłącznie w tym języku.