Przyroda i świadomość

ogólnouniwersyteckie

Zajęcia poświęcone będą kwestiom takim jak: inteligencja, kognicja, świadomość, myślenie czy podmiotowość - wraz z głębszą refleksją na temat ich miejsca w ewolucyjnej dynamice świata ożywionego. Zajmiemy się mechanizmami, które obecne są w przyrodzie już od zarania dziejów, przyglądając się różnym trajektoriom ich ewolucyjnego rozwoju.

Porozmawiamy o tych atrybutach ludzkiego umysłu, które przypisywane są jedynie człowiekowi, a współcześnie ich istnienie w świecie zwierząt nie budzi już wątpliwości. Postaramy się zakotwiczyć nasz - ludzki obraz świata i nasze struktury psychiczne, w szerszym biologicznym kontekście, próbując celniej uchwycić położenie człowieka w spektrum świata ożywionego. Zajęcia te, poza charakterem ściśle przyrodniczym, będą też miały wymiar filozoficzny - gdzie z nie-antropocentrycznej (choć nienegującej wyjątkowości naszego gatunku) perspektywy przyjrzymy

się problematyce umysłowości w otaczającym nas świecie ożywionym.

Inteligencja, świadomość, czy racjonalność podejmowanych decyzji - przez wieki utożsamiana była wyłącznie z człowiekiem, czyli jedynym stworzeniem mającym posiadać „rozumną duszę”. Pogląd ten utrzymywał się wśród ludzi od czasów najdawniejszych, podczas gdy zwierzęta najczęściej postrzegano jako bezmyślne istoty obdarzone jedynie instynktami - nie wspominając już o pozbawionych jakiegokolwiek „życia wewnętrznego” roślinach. Jednak współczesne badania przyrodnicze takie perspektywy każą zrewidować. Na dzień dzisiejszy nie mamy już wątpliwości, że nawet proste organizmy jednokomórkowe funkcjonują w złożonych systemach komunikacji, modulując swoje zachowanie za sprawą doświadczenia i wykazując się takimi cechami jak innowacyjność czy szacunek ryzyka, podczas gdy przedstawiciele świata flory

pochwalić się mogą takimi właściwościami jak pamięć, plastyczność zachowań, czy rozróżnianie siebie od innych Wraz z rozwojem ewolucyjnym, zmieniają się możliwości kognitywne gatunków - coraz bardziej widać zatem, że utożsamianie rozumności tylko z Homo sapiens okazuje się być

gruntownie błędne. Co więcej, pomimo wielu lat badań i rzędów teorii, pojęcia takie jak inteligencja czy świadomość wciąż wymykają się zwartym definicjom, co do których zapanowałby konsensus badaczy. Pytania o istotę kognicji - a zatem o ten aspekt istnienia, który w przypadku człowieka wydaje się być wyjątkowo rozbudowany - wciąż pozostają otwarte, a zakres i różnorodność kognitywnych rozwiązań w przyrodzie stale podlegają nowym odkryciom. Kolejne cechy tracą status „wyłącznie ludzkich” - byłyby to m.in.: zabawa, empatia, żałoba, korzystanie z narzędzi czy też teorie umysłu - coraz bardziej skłaniając do refleksji nie tylko nad ewolucyjnym uwarunkowaniem naszej mentalności, ale i nad biologicznym fenomenem kognicji w ogóle. Jaka jest rola procesów kognitywnych w otaczającej nas rzeczywistości? Gdzie się zaczyna i gdzie się

kończy inteligencja? Jak się przejawia psychiczność w świecie ożywionym? W czym wreszcie tkwiłby fenomen naszego gatunku? Na te i na inne fundamentalne pytania postaramy się wspólnie wypracować wartościowe odpowiedzi.

Allen C., Bekoff M. (1999), Species of Mind. The Philosophy and Biology of Cognitive Ethology.

Baluška F., Mancuso S. (2009) Deep evolutionary origins of neurobiology. Communicative and Integrative Biology.

Barron A., Klein C. (2016) What insects can tell us about the origins of consciousness, PNAS.

Boly M. et al. (2013) Consciousness in humans and non-human animals: recent advances and future directions. Frontiers in Psychology.

Griffin D. (1992) Animals Mind.

Maturana H., Varela F. (1980) Autopoesis and Cognition. The Realization of the Living. Springer Netherlands.

Shapiro J. (2007) Bacteria are small but not stupid: cognition, natural genetic engineering and socio-bacteriology. Studies in History and Philosophy of Biological and Biomedical Sciences.

Trewavas A. (2017) The foundations of plant intelligence. Interface Focus. The Royal Society Publishing.

von Uexküll J. (2010) A Foray into the Worlds of Animals and Humans. University of Minnesota Press.

Dalsze lektury proponowane będą w trakcie semestru, stosownie do tematyki zajęć.

Student po konwersatorium lepiej obeznany będzie się z pojęciami inteligencji, wiedzy czy kognicji w perspektywie ewolucyjnej, zapozna się z szerokim spektrum kognitywnych rozwiązań w przyrodzie, oraz poprawniej będzie w stanie odnieść psychiczne cechy człowieka do form przedludzkich. Konwersatorium, choć oparte w dużej mierze na wiedzy przyrodniczej, będzie miało istotny wymiar filozoficzny - dlatego jego celem będzie poszerzanie perspektyw intelektualnych uczestników oraz konfrontacja z utartymi schematami myślowymi.

Na ocenę składać się będą oceny cząstkowe: referat, esej końcowy (2-3 strony) i jego prezentacja oraz aktywność na zajęciach.